Αγία Ειρήνη, Σαντορίνη και Εικονολατρία

ΜεσοΒυζαντινός ναός της Αγίας Ειρήνης, Περίσσα / Middle Byzantine church of St. Irene


Santa Irene

Για χρόνια υπήρχε η άποψη ότι ο λόγος που οι Ενετοί ονόμασαν το νησί "Σαντορίνη" ήταν η ύπαρξη μικρής εκκλησίας της Αγίας Ειρήνης στην Θηρασιά... Κάτι τέτοιο, βέβαια, θα ήταν περίεργο, καθώς οι Ενετοί θαλασσοπόροι δεν μπορεί να μην καταλάβαιναν ότι Θηρασιά και Σαντορίνη είναι δύο διαφορετικά νησιά...

Τα δεδομένα άλλαξαν το 1992, όταν η 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων άρχισε εργασίες υποστήλωσης σε Μεσοβυζαντινό (8ου με 9ου αιώνα) δίκλιτο ερειπωμένο ναό της Αγίας Ειρήνης που βρισκόταν στους πρόποδες του Μέσα Βουνού. Κάτω από τον ναό αυτό ανακαλύφθηκαν τα ερείπια Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής της Αγίας Ειρήνης, η κατασκευή της οποίας χρονολογείται από τα τέλη του 5ου αιώνα, ενώ φαίνεται να υπήρξε και δεύτερη οικοδομική φάση κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα. Ήταν τρίκλιτη βασιλική με μήκος μεσαίου κλίτους 25 μέτρα. Το αναταλικό μέρος του μεσαίου κλίτους του Παλαιοχριστιανικού ναού είχε χρησιμοποιηθεί για την οικοδόμηση του μεσοβυζαντινού.

Η πλήρης αποκάλυψη της βασιλικής, της οποίας το δάπεδο βρίσκεται σήμερα σε βάθος 2 μέτρων, θα απαιτήσει αρκετά χρόνια ανασκαφικής δραστηριότητας. Θεωρείται ότι είναι όμοια με την Βασιλική του Αγίου Απολλινάριου της Ραβένας με έτος κτίσεως το 493 μ.Χ., η οποία είχε κτιστεί με χρήματα του Έλληνα τραπεζίτη Ιούλιου Αργεντάριου.

ΠαλαιόΧριστιανικός Ναός της Αγίας Ειρήνης / Early Christian church of St. Irene, Perissa


Η αρχαία Ελευσίνα

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η Περίσσα βρίσκεται στην θέση της αρχαίας πόλης της Ελευσίνας, η οποία αναφέρεται από τον Πτολεμαίο τον Γεωγράφο ως μία από τις πόλεις της Σαντορίνης. Ευρήματα που αποδεικνύουν ότι στην Περίσσα υπήρχε αρχαία πόλη έχουν βρεθεί ήδη από το 1836, κατά την διάρκεια ανασκαφών. Πάνω στα ερείπια της αρχαίας αυτής πόλης οικοδομήθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους άλλη πόλη, η οποία πρέπει να ήταν ιδιαίτερα πλούσια, κάτι που αποδεικνύεται και από την ύπαρξη των ερειπίων της τρίκλιτης βασιλικής της Αγίας Ειρήνης. Η πόλη εκτιμάται ότι έφτασε σε παρακμή κατά την διάρκεια της βασιλείας του Λεόντα Γ΄ του Ίσαυρου. Πιθανότατα η παρακμή της πόλης να σχετίζεται είτε άμεσα με την ηφαιστειακή έκρηξη του 726 μ.Χ. στην Παλαιά Καμένη, είτε έμμεσα εξαιτίας της συμμετοχής των κατοίκων στην επανάσταση του 727 μ.Χ. εναντίον του εικονομάχου αυτοκράτορα ως δείγμα θεϊκής οργής κατά του οποίου θεωρήθηκε η έκρηξη.

ΠαλαιόΧριστιανικός Ναός της Αγίας Ειρήνης / Early Christian church of St. Irene, Perissa


Η έκρηξη του 726 μ.Χ.

Το 726 μ.Χ. σημειώθηκε έκρηξη στη βορειοανατολική πλευρά της Παλαιάς Καμένης. Από την λάβα της έκρηξης δημιουργήθηκε ένα νησί το οποίο γρήγορα ενώθηκε με την Παλαιά Καμένη και έτσι διαμορφώθηκε αυτό που σήμερα αποκαλούμε "Λάβες του Αγίου Νικολάου" (σήμερα τμήμα της Παλαιάς Καμένης). Η έκρηξη θεωρήθηκε ως δείγμα θεϊκής οργής κατά του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Λέοντος Γ' του Ίσαυρου, ο οποίος ήταν εικονομάχος. Οι αντίπαλοι του αυτοκράτορα χρησιμοποίησαν το γεγονός για να υποκινήσουν εξέγερση, η οποία τελικά εκδηλώθηκε το 727, τόσο στις Κυκλάδες όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αρχηγός της επανάστασης ήταν ο τουρμάρχης της Ελλάδας Αγαλλιανός και ο Στέφανος. Οι επαναστάτες όρισαν άλλο αυτοκράτορα, έναν Κρητικό που ονομαζόταν Κοσμάς, και πλεύσανε προς την Κωνσταντινούπολη. Ο στόλος καταστράφηκε από το υγρό πυρ, στις 18 Απριλίου του 727, ενώ από τους αρχηγούς της επαναστάσεως, ο μεν Αγαλλιανός ρίχτηκε στην θάλασσα, οι δε Στέφανος και Κοσμάς παραδόθηκαν και αποκεφαλίσθηκαν.




Αγία Θεοδοσία, Εμπορειό / St. Theodosia, Emporio


Σαντορίνη και Εικονολατρεία

Η ισχυρή τοποθέτηση των κατοίκων της Σαντορίνης υπέρ της εικονολατρείας και εναντίον της εικονομαχίας φαίνεται και από το γεγονός ότι έξω από την πύλη κάθε καστελιού του νησιού υπάρχει εκκλησία της Αγίας Θεοδοσίας της οσιομάρτυρος. Η Αγία Οσιομάρτυρας Θεοδοσία καταγόταν από τήν Κωνσταντινούπολη. Όταν έμεινε ορφανή από πατέρα, σε ηλικία επτά ετών, έγινε μοναχή. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Λέοντα Γ΄του Ίσαυρου (717 – 741 μ.Χ.) εξαπολύθηκε άγριος διωγμός εναντίον των εικονόλατρών και των ιερών εικόνων, ενώ ο τότε Πατριάρχης Γερμανός αντικαταστάθηκε από τον εικονομάχο Αναστάσιο. Κατά την έναρξη του διωγμού διετάχθει από τον αυτοκράτορα η καθαίρεση και καταστροφή της εικόνας του Χριστού που βρισκόταν στην Χαλκή Πύλη. Τότε η Θεοδοσία, επικεφαλής καλογριών και άλλων γυναικών, όρμησαν καὶ κατέρριψαν από την κινητή σκάλα τον σπαθάριο που ανέβηκε γιά να καταστρέψει την εικόνα, και με πέτρες και ξύλα επετέθησαν κατά του Πατριαρχείου. Μπροστά σε αυτή την κατάσταση ο Πατριάρχης Αναστάσιος αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το Πατριαρχείο. Επενέβη στρατιωτική δύναμη και η Θεοδοσία συνελήφθη. Αργότερα κακοποιήθηκε και δολοφονήθηκε μαρτυρικά (730 μ.Χ.).

Κλέαρχος Καπούτσης
http://klearchosguidetothegalaxy.blogspot.com/2010/10/santa-irene-santorini-and-iconolatry.html