Ημερολόγιο Αρχιπελάγους 2025 - Εκδόσεις Φιλιππότη

 Με ξεχωριστή συγκίνηση πρόσθεσα στη βιβλιοθήκη μου το Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους - 2025. Για άλλη μια χρονιά η ευλογία του Στρατή Φιλιππότη για τις Κυκλάδες βρίσκεται και πάλι στο Αρχιπέλαγος του. 

Στο φετινό ημερολόγιο το Μεγαλοχώρι Θήρας έχει την τιμητική του. Τόπος καταγωγής πολλών καθηγητών Πανεπιστημίου και σπουδαίων ιεραρχών, είχε ως παιδιά του και τον Νικόλαο Βλάχο και τον  Μαρίνο Σίγαλα. 

Ο ιστοριοδίφης Δήμητρης Πράσσος αναδεικνύει με τρόπο περίτεχνο την ιστορία του Νικόλαου Βλάχου " Νικόλαος Βλάχος : Μεγαλοχωρίου εγκαλλώπισμα, ένας ρηξικέλευθος και μάλλον παραγνωρισμένος ιστορικός".  Γεννήθηκε το 1893 στο Μεγαλοχώρι ανατρέφεται πνευματικά και καθοδηγείται από έναν άλλον σπουδαίο Μεγαλοχωριανό, τον μητροπολίτη Ακαρνανίας και Αιτωλίας Παρθένιο Ακύλα. .  Ο Δημήτρης κάνει μια ιδιαίτερη μνεία στο κοινωνικό και ιστορικό υπόβαθρο της ιστορίας του Βλάχου και πως επηρέασαν την μετέπειτα πορεία του. Είναι φυσικό οτι ξεχωρίζει ο ρόλος του  Βλάχου στην καταγραφή του Μακεδονικού Ζητήματος εκείνης της περιόδου  (1878 - 1908). " Εκεί ο ιστορικός  Νικόλαος Βλάχος δίνει όλα τα εχέγγυα που τον κατατάσσουν στη χορεία των σημαντικών Ελλήνων επιστημών της ιστορίας".  Ένας άνθρωπος της προσφοράς ο Καθηγητής Νικόλαος Βλάχος , της τόσο ιδιαίτερης αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας φεύγει ξαφνικά το 1956 ( χρονιά όπου όλα στη Σαντορίνη άλλαξαν...η χρονιά του μεγάλου σεισμού).  

Από την άλλη πλευρά, η Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου, Μεγαλοχωριανή θυατέρα, ιατρός λογοτέχνης μα πάνω απ όλα αρχόντισσα ανέλαβε να παρουσιάσει τον εντελώς άγνωστο στους περισσότερους Καθηγητή Ιατρικής, Πρύτανή και τόσες άλλες ιδιότητες Μαρίνο Σιγάλα. " Ο Σαντορινιός Μαρίνος Σιγάλας, η ενσάρκωση της ιστορίας της σύγχρονης ιατρικής παιδείας στη Θεσσαλονίκη". Ο Μαρίνος Σιγάλας γεννήθηκε το 1891 στο Μεγαλοχώρι. Τελείωσε το Γυμνάσιο Αθηνών ενώ εκλέγεται  καθηγητής Χειρουργικής στη νεοιδρυθείσα από την κατοχική κυβέρνηση Ιατρικής Σχολής στην Θεσσαλονίκη, Εντύπωση μου έκανε στην αναφορά για το Σιγάλα η φράση της  Μ.Α.Σ. "ο Μαρίνος Σιγάλας όχι μόνο παραμένει στο καθήκον αλλά προσπαθεί να καλύψει τα κενά στην εκπαίδευση" και όχι άδικα αφού ανέλαβε εκτός των άλλων και άλλες έδρες στον τομέα της Ιατρικής. Συμβάλλει ολοκληρωτικά στην ίδρυση του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ και στην μετονομασία του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε Αριστοτέλειο ενώ επιμελείται τόσες άλλες περιπτώσεις για την οσο το δυνατόν βέλτιστη ανάδειξη της υγείας στην πόλη της Θεσσαλονίκης.  Ο Μαρίνος Σιγάλας πέθανε σε ηλικία 68 χρόνων από καρκίνο του πνεύμονα στις 17 Δεκεμβρίου 1960. Μέχρι την τελευταία στιγμή δίδασκε στους φοιτητές του (στην Ιατρική, στη Στρατιωτική Ιατρική και στην Οδοντιατρική). 

Το εξαιρετικό για δώρο βιβλίο αλλά και για το αρχείο συμπληρώνεται με το ποίημα του εξ Εμπορείου πολύγραφου λογοτεχνη -ποιητή και ιστορικού μελετητή Ιάκωβου Θήρα Καραμολέγκου με ένα "Θηρασιώτικο Τραγούδι". 

Το υλικό των δύο Μεγαλοχωριανών Καθηγητών μπορείτε να το δείτε και στη σελίδα του Δημήτρη Πράσσου santonews.gr ( εδώ για τον Μαρίνο Σιγάλα  και εδώ για τον Νικόλαο Βλάχοαλλά όπως και να το κάνουμε το βιβλίο είναι αλλιώς!! 

Έκθεση "Κυκλαδίτισσες" στο Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης ( 2025)

 

3 Θηραϊκές στιγμές στην υπέροχη έκθεση "Κυκλαδιτισσες" στο Κυκλαδικής στην Αθήνα .

1) Η Κόρη της Θήρας, άγαλμα του 7ου αιώνα π.Χ., ήρθε στο φως, τον Νοέμβριο 2000, κατά τη διάρκεια σωστικής ανασκαφικής έρευνας στο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης της Θήρας, στη νοτιοανατολική Σελλάδα, από τον Θηραίο αρχαιολόγο Χαράλαμπο Σιγάλα. Η υπερφυσικού μεγέθους αρχαϊκή κόρη από λευκό ναξιώτικο μάρμαρο, ύψους 2,48μ. με τον σύμφυτο γόμφο ένθεσης στην βάση του, είναι σχεδόν ακέραιη. Το γλυπτό, από το οποίο λείπει μόνο η άκρη της μύτης και ο βραχίονας του λυγισμένου δεξιού χεριού, που ακουμπά στο στήθος, αποτελεί ένα από τα λιγοστά έργα της μεγάλης, σε λίθο, περίοπτης πρώιμης ελληνικής πλαστικής που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας. ( www.yppo.gr)

2) Τοιχογραφική σύνθεση παριστάνει τρεις γυναικείες μορφές («Λατρεύτριες»), που φορώντας πλούσιες ενδυμασίες και πολύτιμα κοσμήματα κατευθύνονται προς το τέμενος. Η μεσαία «Λατρεύτρια» η οποία κάθεται πιθανώς μετά από τραυματισμό στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού της. Με το αριστερό χέρι στο μέτωπο πιθανώς δηλώνει τον πόνο, ενώ κρατώντας το τραυματισμένο πόδι με το δεξί δείχνει το αίτιο του πόνου. Η μακρά κόμη της δηλώνει ότι πρόκειται για ώριμη γυναίκα. Το εν μέρει ξυρισμένο κεφάλι της τρίτης «Λατρεύτριας» δηλώνει ότι πρόκειται για νεαρή μορφή σε διαδικασία μύησης. Καλύπτεται ολόκληρη με αραχνοΰφαντο διαφανή πέπλο και έχει το σώμα στραμμένο προς τις άλλες μορφές, ενώ ταυτόχρονα ατενίζει το ιερό, πιθανώς εκδηλώνοντας την αγωνία της για την έκβαση της τελετής. ( Www.lifo.gr)

3) Η Πάνω μεριά του κόσμου , Καδιω Κολυμβα εκδόσεις αρμός Η μυθιστορηματική βιογραφία ενός ανθρώπου κι ενός τόπου, βασισμένη στο ημερολόγιο μιας καπετάνισσας. Μια ζωή γεμάτη τρικυμίες και μπουνάτσες στη Σαντορίνη και στον Πειραιά, στο χτες και στο σήμερα. Μια ζωή απόλυτα δεμένη με τη θάλασσα, τη ναυτιλία και τη ναυτοσύνη. Από τα πανιά της σκούνας, μέχρι τα λίμπερτυ των αποζημιώσεων του πολέμου κι από τις βεγγέρες του νησιού μέχρι τα ταξίδια στην Ευρώπη.

Πόσο υπερηφάνεια!!

υ.γ.: είναι αυτονόητο οτι μόλις έρθει η έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαντορίνης πρέπει επιτέλους να ανοίξει επίσημα το αρχαιολογικό Μουσείο . Και φυσικά μαζί με την αρχαία κόρη του Χαραλαμπου Σιγάλα να μείνει και φυσικά μαζί με όλα τα ευρήματα να δούμε επιτέλους τον Μελη και τον Χάρικλη που βρέθηκαν στην Περίσσα. 

Έκρηξη του 1925

 

Καθηγητής Κτενάς φωτογραφικό αρχείο ΕΚΠΑ, έκρηξη 1925

Εφημερίδα Μακεδονία 14-8-25 Η Έκρηξις του Ηφαιστείου Θήρας

Παραπλέει ο Στόλος

Αθήναι 13- Χθες τη νύχτα ελήφθη εις το υπουργείο των Ναυτκών το κάτωθι τηλεγράφημα του Κυβερνήτου του « Ιέρακος»  κ. Λούη:

«Μεταβάς αυτοπροσώπως εις Θήραν συνήντησα τας αρχάς και ήλθον  εις επαφήν μετά πολλών εντοπίων. Εκ των ομιλιών εξήκρινωσα ότι οι κάτοικοι ευρίσκονται εν νευρικότητι πάντως μη διατειθέμενοι να εγκαταλείψουν την πόλη . Ένα όμως επαναληφθούν οι σεισμικές δονήσεις θα θελήσουν αθρόοι να εγκαταλείψουν τα χωριά των. Προς αντιμετώπιση τοιούτων κινδύνων θα απαιτηθούν πλοία προς μεταφορά του πληθυσμού και μεταφορικά μέσα προς επιβίβαση εις τα πλοία.

Το ηφαίστειο εξακολουθεί να εκρήγνυται. Μία νησίς εφάνη πλησίον της Καυμένης και διαρκώς αυξάνουν οι εκτάσεις. Η «Δάφνη» παραμένει εις τον σημαντήρα προς εξοικονόμηση γαιανθράκων διότι διαθέτει μόνο 11 τόνους και προς εγκαρδίωση των κατοίκων. Ο Ιέραξ λόγω ελλείψεως αγκυροβολίου πλησίον των λιμένων των χωριών διαδρομεί προς αυτών. Κατά τη νύχτα θα αγκυροβολήσουμε νηούμενοι εις επαφή μετά της «Δάφνης». Ανάγκη Επείγουσας Αποστολής γεωλόγου.

Επίσης ελήφθη το εξής ραδιοτηλεγράφημα παρά του ίδιου κυβερνήτου «Ο γεωλόγος Πλιάτσικας και ο μεταλειολόγος Ακύλας απεφάνθησαν ότι η παρούσα ηφαιστειακή ενέργεια είναι ήπια και ακίνδυνος».

Ιωσήφ Δεκιγάλλας: ο τόσο διαφορετικός άνθρωπος

Ένα από τα βασικά στοιχεία του καλλιστορώντας είναι η ενθύμηση και γνωριμία με συγκεκριμένες μορφές της ιστορίας του νησιού.

Για άλλη μια φορά θα αναφερθούμε στον μέγα ιατροφιλόσοφο και ξεχωριστό ερευνητή της Σαντορίνης, τον Ιωσήφ Δεκιγάλλα.

«Συνοπτικά μπορούμε να τον αναπλάσουμε στο νου μας και να πούμε ότι συγκέντρωνε στον εαυτό του τις εξής ιδιότητες, χαρίσματα και αρετές: ψυχολόγου, θεολόγου , ηθικολόγου, φιλοσόφου, συγγραφέα κοινωνικού εργάτη, γλωσσομαθούς, φιλάνθρωπου, πιστού Καθολικού, λαμπρού οικογενειάρχη μακρόθυμου γενναιόδωρου ανιδιοτελούς και αφιλοχρήματου», γράφει ο Νικήτας Αλιπράντης στη βιογραφία του. [i]

Αλίευσα το παρακάτω για τη σημερινή αναφορά στην προσωπικότητα του[ii] :

« Εν Θήρα, την 30 Ιουνίου 1866. Από της ά. του λήγοντος υπάρχει μεγίστη επίτασις της ηφαιστείου ενεργείας, ως παρετήρησε και ο επισκεφθείς την νήσόν μας Κ. Μπουγιούκας, ο και μέλος της επιστημονικής επιτροπής. Την 3 του μηνός τούτου εσβέσθη εντελώς η κορυφή της Αφροέσσης πλην ηκολούθει αναδίδουσα ολίγον και αραιόν υπέρυθρον ατμόν μέχρι της 8, ότε έπαυσεν και ούτος, καθώς και ο αναβρασμός των παρά το βόρειον αυτής παράλιον υδάτων, έπαυσαν ωσαύτως και αι επί των κρημνωδών ακτών αυτής φλόγες· ουδέ φαίνεται αυξάνουσα κατά μήκος ή πλάτος, μόνον δε καθ’ ύψος αλλ’ ανεπαισθήτως. Την πρωΐαν της 5 επήλθεν ελαφρά βροχή δυτικού ανέμου επικρατούντος· συγχρόνως δε πυκνός και μέλας ατμός εξερχόμενος εν αφθονία παρίστα τον ορίζοντα ως υπό χειμερίων νεφών κεκαλυμμένον. Παρατερήθη [sic] δε ότι η μικρά αύτη βροχή δεν επηρέασεν, ως προλαβόντως, το παράπαν τα τε φυτά και τα δένδρα της νήσου ημών. Την 11 εφάνη κυανούς ατμός εκ της αυτής και άλλοτε οπής του Γεωργίου Α΄. την δε 21 εφάνη ο ατμός ούτος εκ δύω συγχρόνως οπών, εξ ων όμως αναδύονται συνεχώς κυαναί φλόγες. Την 14 βολίσας ο υιός μου παρά το επεκτεινόμενον μεσημβρινόν ακρωτήριον του Γεωργίου Α΄. εύρε 3 τ. 1/2 οργυιών το βάθος της θαλάσσης, και 35ο-50ο ‘Ρ θερμοκρασίαν. Μεταξύ δε της κορυφής της Αφροέσσης και της υψηλής κορυφής του Διαπορίου της Παλαιάς Καμμένης εύρε 40 οργυιών το βάθος, ώστε από της 23 λήξαντος μέχρι τούδε είχεν φθάσει. Το νησίδιον το επικληθέν Μεμβριάρεια επεκταθέν προς το βορειοανατολικόν μέρος ηνώθη μετά των της απέναντι γραμμής, α συγχωνευθέντα όλα ομού απετέλεσαν μίαν μόνην νήσον ενώ πάλιν τα καλούμενα Γρινία, Αισανία και το έτερον το μικρόν απετέλεσαν μίαν άλλην νήσον, αλλά και ταύτα πιθανώ τω λόγω εντός ολίγου θέλουν σχηματίσει μίαν και μόνην νήσον. Το βόρειον ακρωτήριον της Νέας Καμμένης εταπεινώθη επί 3 περίπου πόδας. Υ. Γ. Την εξής περί σεισμών σύντομον πραγματείαν μου, την και το παρελθόν έτος εν τινι συνεδριάσει του εν Κωνσταντινουπόλει ελληνικού φιλολογικού συλλόγου αναγνωσθείσαν, αποστέλλω σοι ως συμπλήρωμα της περί ηφαιστείων προλαβούσης πραγματείας μου.[iii]

---

[i] Νικ. Αλιπράντης, Ιωσήφ δεκιγάλλας ο ανθρωπιστής ιατρός και φιλόσοφος, Εκδόσεις θηραικά  Αθήνα 2004

[ii] https://digital.lib.auth.gr/record/99912

[iii] Η Αλήθεια, 2, 01/08/1866

 

Οι Σαντορινιοί του Πειραιά και τα «σαντορινέικα» του Αγ.Νείλου Β μέρος…

Τις μεταπολεμικές δεκαετίες, οι Σαντορινιοί εφοπλιστές έχουν κυρίαρχο ρόλο στο μεγάλο λιμάνι και στη Πειραϊκή κοινωνία. Ο Λουκάς Νομικός αναλαμβάνει την προεδρία της Ένωσης Εφοπλιστών 1946 -1950 και εκλέγεται Δημοτικός Σύμβουλος στο Δήμο Πειραιά. Η θρυλική «Θηραϊκή Ατμοπλοΐα» των Πέτρου  & Μάρκου Νομικού φέρνει νέα εποχή στην ακτοπλοΐα του Αιγαίου. Την ίδια χρονιά ο Αντώνης Λιγνός ιδρύει στο Πειραιά την εφημερίδα «Θηραϊκά Νέα» με έδρα γραφείων την Ακτή Ποσειδώνος 26.  

Η έλευση κατοίκων από τη Σαντορίνη στο Πειραιά, η οποία είχε μειωθεί αισθητά την δεκαετία του ’40 λόγω του πολέμου, αρχίζει πάλι να αυξάνεται και κορυφώνεται με τον καταστροφικό σεισμό της 9^ης Ιουλίου 1956. Ο ένας τραβούσε κοντά του τον άλλον, η μια οικογένεια έφερνε κοντά της την άλλη. Στις 11/11/1956 γίνεται και η θεμελίωση του σημερινού ναού του αγ.Νείλου από τον τότε Μητροπολίτη Θήρας Γεώργιο Πάτση.

Το 1961 με πρωτοβουλία του τότε προέδρου Νικολάου Ψύχα, ο «Σύνδεσμος Απανταχού Θηραίων ‘Αγ.Γεώργιος’» που είχε ιδρυθεί στο Πειραιά το 1919, μετονομάζεται σε «Σύνδεσμο Απανταχού Οιατών ‘Αγ.Γεώργιος’». Η σημαία του συλλόγου φυλάσσονταν όλο το χρόνο στον αγ.Σπυρίδωνα του Πειραιά, προς τιμή του Λουκά Νομικού που υπήρξε μέγας ευεργέτης του ναού. Την παραμονή της γιορτής του αγ.Γεωργίου, το ΔΣ μαζί με πολλούς Σαντορινιούς του Πειραιά, μετέφεραν τη σημαία του συλλόγου στην Οία, για την εορτή. Οι ντόπιοι τους υποδέχονταν με βιολιά στην Αρμένη για να τους καλωσορίσουν.  Όταν επέστρεφαν στον Πειραιά γινόταν πανηγυρική θεία λειτουργία στον ναό του αγ.Νικολάου (σ.σ. στο ναό υπάρχει μεγαλοπρεπής εικόνα του αγ.Γεωργίου) και εν συνεχεία ακολουθούσε πατροπαράδοτο σαντορινιό γλέντι όπου μαζευόταν όλος ο Πειραιάς για να γιορτάσει μαζί τους. (σ.σ. Στις μέρες αυτό δεν συμβαίνει πλέον.).

Οι Σαντορινιοί, παρότι μακριά από το νησί, ένιωθαν σαν να βρίσκονται στη Σαντορίνη συντροφιασμένοι ο ένας κοντά στον άλλον. Μαζί με τις αποσκευές  τους μετέφεραν στο Πειραιά τα έθιμα και τις παραδόσεις του νησιού γαλουχώντας τις νέες γενιές. Ρίζωσαν στο πρώτο λιμάνι της χώρας και στέριωσαν. Αυτό όμως είχε αποτέλεσμα αρκετοί να απολέσουν τις περιουσίες τους στο νησί λόγω της πολύχρονης απουσίας τους. Είτε επειδή πέρασαν σε άλλα χέρια  (χρησικτησία/καταπάτηση), είτε γιατί πουλήθηκαν από τους ίδιους για οικονομικούς λόγους, ιδίως μετά το σεισμό του ’56.  Και αυτό είναι ένα παράπονο, μια θλίψη που εκφράζουν πολλοί από τις νεότερες γενιές των Σαντορινιών του Πειραιά.

 

Και φτάνουμε στο σήμερα.  Τα πάλαι ποτέ «σαντορινέικα» του αγ.Νείλου δεν υπάρχουν πλέον. Μόνο σαν ανάμνηση. Οι Σαντορινιοί του Πειραιά αποτελούν πια μια πολυπληθής «παροικία» και έχουν εξαπλωθεί οικιστικά σε όλη την Πειραϊκή Χερσόνησο. Στις μέρες μας η Πειραϊκή Χερσόνησος είναι η «Α’ Δημοτική Κοινότητα» του Δήμου Πειραιά περιλαμβάνοντας τις συνοικίες Χατζηκυριάκειο, Καλλίπολη, Πειραϊκή, Φρεαττύδα και Βρυώνη.

Φυσικά συναντούμε Σαντορινιούς και στις άλλες Δημοτικές Κοινότητες του Δήμου όπως στα Ταμπούρια (Ε’ Δημ.Κοιν.), στα Καμίνια (Δ’ Δημ.Κοιν.), στο Νέο Φάληρο (Γ’ Δημ.Κοιν.), στο κέντρο της πόλης (Β’Δημ.Κοιν.).  Όμως σε πολύ μικρό αριθμό.

Ο συντριπτικά μεγάλος όγκος των Σαντορινιών του Πειραιά εξακολουθεί να καταγράφεται στην Α’ Κοινότητα.  Διάσπαρτοι, από τη Σχολή Δοκίμων, τη Ζωοδόχο Πηγή και το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο μέχρι κάτω χαμηλά στην Πηγάδα, στον αγ.Βασίλειο και τα δυο νοσοκομεία Τζάνειο και Μεταξά. Και από τον αγ.Νικόλαο στο Τελωνείο στα παλιά Καρβουνιάρικα μέχρι τον αγ.Νείλο, την αγ.Παρασκευή, τη Παναγία «Ρόδον Αμάραντο» και το μνημείο του ναυτικού στα πολυτραγουδισμένα βράχια.

Ευάγγελος και Μαρία Καρρα. η οικογένεια είχε ένα από τα μεγαλύτερα καραβομαγκούδικα στο Χατζηκυριάκειο. Τη φώτο μας την παραχώρησε ο εγγονός τους Ευάγγελος Καρράς του Λουκά. 

Στο Δημοτολόγιο και τους εκλογικούς καταλόγους του Δήμου Πειραιά στις μέρες μας υπάρχει πληθώρα επιθέτων με σαντορινέικη ρίζα: Αλιφραγκής (και ως Αληφραγκής, Αλαφραγκής, Αλεφραγκής), Αλαφούζος, Βαζαίος, Βάλβης, Βαλσαμάκης, Βενιέρης, Βλάχος, Δανέζης, Δαρζέντας, Δρακωτός (και Δρακουτός), Δρόσος, Ζαράνης, Καραβίας, Καραμολέγκος, Καρράς, Κατσίπης, Καφούρος, Καφιέρης, Κουτσοφιός, Κωβαίος, Μανωλέσσος, Μαρκοζάνες, Μαυρομμάτης, Μπαλόπιτας, Μπεκρής, Νομικός, Ξαγοράρης, Παγώνης, Παράβαλος, Πιτσικάλης, Πλατής, Ποταμιάνος, Πράσινος, Πρέκας, Ρενιέρης, Ρούσσος, Σαλίβερος, Σαρρής, Σιγάλας, Σορώτος, Συρίγος, Φουστέρης, Φύτρος, Χάλαρης.

Αλλά και μικρά ονόματα όπως Αβέρκιος, Φρατζέσκος, Τζανής, Γουλιέλμος, Μαρουλία, Βαμβακία, Επιφάνης, Αρτέμης/Αρτεμία, Σώζος, Μαργιέτα/Μαριέττα, Αννεζίνα, Μαρκετούσα, Βιδιάνος που στο άκουσμα από τους λοιπούς Πειραιώτες, η αντίδραση είναι πάντα ίδια: «από τη Σαντορίνη είσαι;»  

Οι περισσότεροι φέρουν καταγωγή από Οία, Ημεροβίγλι και Βουρβούλο. Και ακολουθούν σε μικρότερα ποσοστά από Εμπορείο, Φηρά, Μεσσαριά και λοιπά

Τσαγκαράδικο του Πέτρου Αβ. Σιγάλα από το 1945 στο Χατζηκυριάκειο , κοντά στην Παναγία  Ρόδον Αμάραντον 

 
. 

Πολιτογραφημένοι πλέον Πειραιώτες δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς, όμως υπερήφανοι για τη Σαντορινιά καταγωγή τους. Είναι τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονα των παλιών Σαντορινιών που μετοίκησαν στο μεγάλο λιμάνι και έφτιαξαν μια «δεύτερη Σαντορίνη». Ενεργά μέλη στη Πειραϊκή κοινωνία, συμμετέχουν στα κοινά και δραστηριοποιούνται σε πολλούς τομείς. Με την πολύχρονη παρουσία τους τα έθιμα και οι παραδόσεις του νησιού έχουν ενσωματωθεί στην Πειραϊκή κοινωνία. Στα καταστήματα βρίσκεις βισάντο, γλυκό κουφέτο σε βαζάκια, κάπαρη και φάβα από τη Σαντορίνη. Οι φούρνοι της Καλλίπολης και του Χατζηκυριάκειου, το Πάσχα φουρνίζουν μελιτίνια που γίνονται ανάρπαστα και καταφτάνουν από όλες τις γωνιές του ευρύτερου Πειραιά για να αγοράσουν.  Ο ναός της Παναγιάς της «Μαρουλιανής» στην Καλλίπολη, παρότι εορτολογικά ακολουθεί το παλαιό ημερολόγιο, στην εορτή (15 Φεβρουαρίου) συναθροίζει μεγάλο αριθμό κατοίκων.  Φυσικά στα αρχεία όλων των ενοριών της περιοχής συναντάμε λίστα ονομάτων, παλιών και νέων με σαντορινιά καταγωγή, ως δωρητές, επίτροποι, κατηχητές, μέλη εκκλησιαστικών συμβουλίων αλλά και ιερείς όπως ο π.Αντώνιος Βάλβης που διακονεί ενεργά μέχρι σήμερα το μικρό παρεκκλήσι των αγ.Αναργύρων στην Καλλίπολη.

Οι Σαντορινιοί του Πειραιά συνυπάρχουν αρμονικά με όλες τις υπόλοιπες παροικίες της πόλης, όλοι μαζί με συλλογική Πειραϊκή συνείδηση και με έντονο το στοιχείο της γειτονιάς όσο παράδοξο και αν ακούγεται για μια μεγάλη πόλη. Φυσικά σε αυτό παίζει ρόλο η «νησιωτική ομοιογένεια» της περιοχής καθώς η Α’ Κοινότητα χαρακτηρίζεται από την πληθώρα νησιωτών κατοίκων. ‘Όπως και οι ίδιοι λένε: «ξέρεις ποιον θα συναντήσεις και που σαν ένα μεγάλο χωριό».

Ο Δήμος Πειραιά και ο Δήμος Λαυρίου φέρουν τις δυο μεγαλύτερες πολυάριθμες «παροικίες» Σαντορινιών σε όλο το νομό Αττικής. Το 2010 έγινε αδελφοποίηση της τότε Κοινότητας Οίας-Θηρασίας με το Δήμο Λαυρεωτικής (λόγω του αριθμού Θηρασιώτων που κατοικούν στο Λαύριο). Παρότι κανείς θα περίμενε μια ανάλογη αδελφοποίηση του Δήμου Θήρας και με το Δήμο Πειραιά, μέχρι σήμερα δεν έχει συμβεί κάτι αντίστοιχο.

Στην ευρύτερη περιφερειακή ενότητα Πειραιά, εκτός Δήμου Πειραιά, συναντάμε «παροικία» Σαντορινιών και στη περιοχή Αμφιάλη (Παναγία Βλαχερνών & Αγ.Αντώνιος) του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Εκεί εδρεύει ο Σύλλογος Ακρωτηριανών Θήρας ο οποίος ιδρύθηκε το 1987. Όμως οι Σαντορινιοί του Κερατσινίου αποτελούν αφορμή για μελλοντικό ξεχωριστό αφιέρωμα.

H ιστορία των Σαντορινιών του Πειραιά, είναι μια ιστορία γεμάτη μνήμες. Είναι η πιο σημαντική κοινότητα στις μέρες μας Θηραίων.  Ευχής έργο θα είναι να παρακινήσουμε τα νεότερα παιδιά να ανακαλύψουν την ιστορία των παππούδων και των γιαγιάδων και  να την μεταφέρουν στις επόμενες γενιές.

Παλαιότερες αναρτήσεις:

«Στην Οία του Πειραιά»: http://kallistorwntas.blogspot.com/2011/06/blog-post_28.html

«Η Παναγία Μαρουλιανή στην Καλλίπολη του Πειραιά»: http://kallistorwntas.blogspot.com/2016/02/blog-post_15.html

 

Οι Σαντορινιοί του Πειραιά και τα "σαντορινέικα" του Αγίου Νείλου

Pireotika Gr

Μέρος Α 

Στα τέλη του 19^ου αιώνα, το αναπτυσσόμενο λιμάνι του Πειραιά αποτελεί πυρήνα έλξης για τους νησιώτες. Τα νησιά ανέκαθεν υπήρξαν πηγή ανθρώπινου δυναμικού. Ανάμεσα τους και οι Σαντορινιοί προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον. Από το site του συλλόγου των εργαζομένων Δήμου Πειραιά (www.sedpeiraia.gr/sp21/index.php/nea/istoria?2378-kathe-geitonia-kai-mia-istoria-kathe-dromos-kai-mia-anamnisi) πληροφορούμαστε ότι η συνοικία Καμίνια στη βιομηχανική ζώνη του λιμανιού πήρε την ονομασία της από την ενασχόληση Θηραίων, Μεγαρέων, Μυκονιατών, Σαλαμίνιων και Κύθνιων στην κεραμοποιία, εξού και «Καμίνια» από τις καπνοδόχους των ατμοκίνητων βιοτεχνιών. Στο βιβλίο «Πλήρης οδηγός του Πειραιώς 1906-1907» του Γ. Αλεξάκη είναι καταγεγραμμένο ότι στην οδό αγ.Αναργύρων Καμινίων, εδρεύει ήδη από το 1906 «Σύλλογος Θηραίων εν Πειραιεί» με πρόεδρο τον Αντ.Σαρρή, αντιπρόεδρο τον Γ.Καραβία και γραμματέα τον Μ.Ζώρζο.  Μέχρι σήμερα υπάρχει στα Καμίνια οδός Θήρας. 

Παράλληλα στο κυρίως λιμάνι, Σαντορινιοί εργάτες ασχολούνται στην φορτο-εκφόρτωση του κάρβουνου στην ακτή Ξαβερίου, της οποίας η προβλήτα παίρνει την ονομασία «Καρβουνιάρικα» (στον προλιμένα δεξιά του εισπλέοντος, λίγο πριν τον αγ.Νικόλαο). Φορτωμένοι με σακιά και κατάμαυροι από την ασβόλη, σε συνθήκες εργασίες που προκαλούσαν προβλήματα στην υγεία τους, κουβαλούσαν το απεχθές σε όλους τους υπόλοιπους λιμενεργάτες, κάρβουνο. Το χώμα, οι πέτρες ακόμα και τα θαλασσινά νερά, ήταν ποτισμένα με την κατάμαυρη σκόνη.  «Οι Σαντορνιοί στα κάρβουνα, οι Κρητικοί στα στάρια και οι Μανιάτες μας κάποι* παλληκάρια» έλεγαν ειρωνικά οι Μανιάτες λιμενεργάτες, θέλοντας να καυχηθούν ότι όλοι οι υπόλοιποι κάνουν τις βαριές δουλειές ενώ εκείνοι είναι «επιβλέποντες» (*κάποι=επιβλέποντες). 

Παράλληλα στην ακτή Ξαβερίου, δίπλα στα Καρβου'νιάρικα, λειτουργούσαν και τα ξυλοναυπηγεία. Γνωστοί  μετέπειτα Σαντορινιοί ξυλοναυπηγοί «μαθήτευσαν» ως εργάτες και έμαθαν την τέχνη του καραβομαραγκού στους ταρσανάδες του Ξαβέριου.

 

Όμως με την έλευση της ποντοπόρου ναυτιλίας στις αρχές του 20^ου αιώνα, το σκηνικό αλλάζει. Το λιμάνι του Πειραιά γίνεται πρόσφορο για τους Σαντορινιούς ναυτικούς να στραφούν στα νεόφερτα πλοία. Οι Σαντορινιοί καραβοκύρηδες/καπεταναίοι των παλιών ιστιοφόρων αρχίζουν να μετοικίζουν στον Πειραιά. Εγκαθίστανται στη γεωγραφική ελίτ της πόλης, στο κέντρο κοντά στον αγ.Σπυρίδωνα, για να είναι πλησιέστερα στην Ακτή Μιαούλη που αποτελεί μέχρι σήμερα την καρδιά της ελληνικής ναυτιλίας. Από την άλλη, οι μηχανικοί και τα πληρώματα κατευθύνονται πάνω από τα «Καρβουνιάρικα», στο κέντρο της Πειραϊκής Χερσονήσου, στη γειτονιά που σήμερα δεσπόζει ο ναός του αγ.Νείλου. Στη περιοχή υπήρχαν ήδη και άλλοι νησιώτες, κυρίως Δωδεκανήσιοι. Βέβαια εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε ακόμη ο αγ.Νείλος. Ο σεβαστός αριθμός που συγκεντρώθηκε δημιούργησε κι την ανάγκη συσπείρωσης. Έτσι το 1919 ιδρύεται στο Πειραιά από Οιάτες ο «Σύνδεσμος Απανταχού Θηραίων ‘Αγ.Γεώργιος’», του οποίου σκοπός μεταξύ άλλων ήταν και ο πανηγυρισμός του εν Οία ιερού ναού αγ.Γεωργίου. 

Παρά τους διαδοχικούς πολέμους (Βαλκανικοί, Ά Παγκόσμιος. Μικρασιατική καταστροφή) οι Σαντορινιοί αφήνουν το ίστιο και στέφονται στον ατμό εισβάλλοντας δυναμικά στη ποντοπόρο ναυτιλία. Οι πάλαι ποτέ μεγαλοκαπεταναίοι  (Λ.Νομικού, Π.Νομικού, Γ.Σιγάλα, Ε.Πλατή κλπ) εξελίσσονται σταδιακά σε εφοπλιστές και τις δεκαετίες ’20-’30 αποτελούν εξέχοντα πρόσωπα στην Πειραϊκή κοινωνία με κύρος και λόγο.

Εν τω μεταξύ, η έλευση των Σαντορινιών στο Πειραιά, την περίοδο του Μεσοπολέμου, αυξάνεται όλο και περισσότερο καθώς σε αυτό συμβάλει και η ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιόδου. Πλέον δεν ήταν μόνο οι ναυτικοί με τις οικογένειες τους. Ήταν και εκείνοι που δεν ασκούσαν το ναυτικό επάγγελμα, όμως επιζητούσαν καλύτερη προοπτική διαβίωσης στο πρώτο λιμάνι. Έτσι κατέφθαναν Σαντορινιοί πάσης φύσεως επαγγέλματος, από όλα τα χωριά του νησιού, το Ημεροβίγλι, το Βουρβούλο, τα Φηρά, τη Μεσσαριά, το Εμπορείο, το Ακρωτήρι, τον Πύργο ακόμα και τη Θηρασιά, βρίσκοντας εργασία ως τεχνίτες ή υπάλληλοι.   Το 1928 ιδρύεται και ο αρχικός ναός του αγ.Νείλου για να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες της περιοχής με την έλευση και των μικρασιατών.

Τη δεκαετία του ’30, τα «σαντορινέικα» δηλαδή η γειτονιά των Σαντορινιών πέριξ του αγ.Νείλου, ήταν πια γεγονός. Δίπλα τους τα «καρπάθικα», τα «συμιακά» και οι λοιπές παροικίες νησιωτών όπως Ροδίτες, Λέριοι, Καλύμνιοι, Παριανοί, Κιμωλιάτες, Ναξιώτες, Μυτιληνιοί κλπ.  Στη περιοχή δέσποζε και το καφενείο του Γιάννη και της Ελένης Παπαμιχαήλ. Ο γιος τους, ο μικρός Δημήτρης, μεγαλώνει και παίζει στους χωμάτινους δρόμους με αρκετούς συνομήλικους του Σαντορινιούς. Το καφενείο του Παπαμιχαήλ λειτουργούσε ενίοτε και ως «πρακτορείο» άτυπου ταχυδρομείου, τόσο για τους Σαντορινιούς όσο και για αρκετούς νησιώτες της περιοχής. Αφήνονταν δέματα προερχόμενα από τη Σαντορίνη και στη συνέχεια οι παραλήπτες τους πήγαιναν στο καφενείο για να τα πάρουν. Ωστόσο οι Σαντορινιοί σύχναζαν και στα καφενεία του Κουρτέση και του Κοντοστού στη λεωφόρο Χατζηκυριακού. Τη ίδια περίοδο, ο Θωμάς και η Παναγούλα Καρρά από την Οία δωρίζουν την οικία τους και δημιουργείται ο ναός της Παναγιάς της Μαρουλιανής στην οδό Φλέσσα, μέσα στα «σαντορινέικα». Ο ναός αφιερώνεται στον ομώνυμο ναό στην Φοινικιά της Οίας (Υπαπαντή). Οι Σαντορινιοί του Πειραιά είχαν πια τη δική τους εκκλησία στο Πειραιά να συσπειρώνονται, το δικό τους πανηγύρι να εορτάζουν μακριά από το νησί τους.

 

Δεκαετία ‘40. Με την κήρυξη του πολέμου, πολλά ελληνικά πλοία επιτάσσονται από το ελληνικό κράτος για να συνεισφέρουν στον αγώνα, μεταξύ αυτών τα «Αη-Γιώργης» και «Τέτη» της Καδιώς Σιγάλα. Η Κατοχή που ακολουθεί επιφέρει πολλά δεινά καθώς η φτώχεια, η πείνα και η φυματίωση  γίνονται αιτίες για το θάνατο αρκετών Σαντορινιών στο Πειραιά. Μικρά Σαντορινόπουλα, όπως και πολλά παιδιά της εποχής,  βγαίνουν στο μεροκάματο για να βοηθήσουν όπως μπορούν τις οικογένειες τους προκειμένου να μπει έστω και λίγο φαγητό στο σπίτι. Σαν μικροί «Γαβριάδες» του λιμανιού, βρίσκουν ευκαιριακές δουλειές για θελήματα, μικροί λούστροι ή αχθοφόροι. Δύσκολα χρόνια για όλους. Ο τότε προαύλιος χώρος του αγ.Νείλου μετατρέπεται σε άτυπο νεκροταφείο όπου ενταφιάζονταν κρυφά οι νεκροί της περιοχής. Οι  συγγενείς δεν δήλωναν το θάνατο για να διατηρήσουν την κάρτα συσσιτίου. Από το βιβλίο του ιερέως π.Δημητρίου Μπάτση «Ο Ιερός Ναός Αγίου Νείλου Πειραιά» μαθαίνουμε πως όταν στα μετέπειτα χρόνια, στις εργασίες αναστύλωσης του ναού ανακαλύφθηκαν οι τάφοι της Κατοχής, τα οστά μεταφέρθηκαν στην «Ανάσταση» το Δημοτικό Κοιμητήριο του Πειραιά.  Μεταξύ αυτών και οστά Σαντορινιών, όμως για ευνόητους λόγους προσωπικών δεδομένων δεν μπορούμε να δημοσιοποιήσουμε ονόματα και οικογένειες. 

Ο βομβαρδισμός του λιμανιού στις 11-1-1944 από τους Συμμάχους ήταν από τα μεγαλύτερα πλήγματα. Ο Πειραιάς ισοπεδώνεται. Οι νεκροί εκατοντάδες. Πολλοί επιζώντες κάτοικοι, μεταξύ αυτών και
Σαντορινιοί, καταφτάνουν στην Αθήνα με τα πόδια! Πρόσφυγες «βομβόπληκτοι» σαν καραβάνια, στήνουν πρόχειρους καταυλισμούς κυριολεκτικά όπου βρουν στο κέντρο της πρωτεύουσας.  Με τον κίνδυνο όμως επίταξης της Πειραϊκής Χερσονήσου από το κράτος, οι περισσότεροι επιστρέφουν στις γκρεμισμένες γειτονιές τους προσπαθώντας να ορθοποδήσουν από την αρχή. Υπάρχουν όμως και αρκετοί που αποφασίζουν να παραμείνουν στην Αθήνα και να εγκατασταθούν εκεί.

Ο βομβαρδισμός του Πειραιά και τα όσα βίωσαν οι Σαντορινιοί  είναι αδύνατον να περιγραφούν σε μια παράγραφο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι επόμενες γενιές (μετά τον πόλεμο) περιέγραφαν όσα έζησαν οι δικοί τους, σαν να τα βίωσαν και οι ίδιοι. Χάραξε τόσο ανεξίτηλα τις ζωές τους, όσο και ο σεισμός του 1956. Και εδώ είναι η τραγική ειρωνεία: Σαντορινιοί που επέζησαν του βομβαρδισμού του Πειραιά, έμελλε κάποιοι από αυτούς, να ζήσουν και το σεισμό του 1956.

 

 

Συνεχίζεται….

Ανασκαφές του Χίλλερ ή Ποιός ήταν τελικά ο Αβέρωφ της Σαντορίνης

Αι ανασκαφαί του κ. Χίλλερ.-Επιγραφαί αρχαιόταται.-Άλλα ευρήματα. 

Ο εν Θήρα ιδιαίτερος ημών ανταποκριτής και διευθυντής της εκεί εκδιδομένης εφημερίδος «Σαντορίνης» κ. Ιωάννης Βαρβαρήγος επιστέλλει τα εξής: Τη παρελθούση Κυριακή, 18 τρεχ., κατόπιν ευγενούς προσκλήσεως του ιδίαις δαπάναις λίαν φιλοτίμως ενεργούντος ενταύθα και εν θέσει «Μέσα Βουνό» αρχαιολογικάς ανασκαφάς φιλέλληνος αρχαιολόγου, ειδικού δε και επιφανούς επιγραφολόγου κ. Φ. Βαρώνου Χίλλερ, μετέβη παρ’ αυτώ εις τον τόπον των ανασκαφών. \

Ο κ. Χίλλερ, τον οποίον συνοδεύει και ο αυτοκρατορικός γεωμέτρης κ. Βίλσκυ, ομιλεί καθαρώς και απταίστως αλλά και γράφει ομοίως την ελληνικήν. Ηλικίας έως 30 ετών, αναστήματος μάλλον υψηλού, ωραίος και γλυκύτατος, είνε κατενθουσιασμένος με τα ενταύθα ευρήματά του ως και με την κοινωνίαν εν γένει της Θήρας, ως διηγείται ο ίδιος, το οποίον πολύ μας κολακεύει. Αι ανασκαφαί, εια τας οποίας απασχολεί 35 ημερισίους εργάτας, εξακολουθούσιν υπό την πεφωτισμένην αυτού διεύθυνσιν μετά ζέσεως φέρουσαι καθ’ εκάστην εις φως νέα ευρήματα. Μέχρι τούδε ανευρέθησαν 100 επιγραφαί, αι πλείσται των οποίων είνε αρχαιόταται, ελπίζει δε ο κ. Χίλλερ ότι θα ανευρεθώσι περί τας 500 τοιαύται, όσαι δήλα δη δεν ανευρέθησαν εις όλας τας νήσους όπου έχει ούτος ενεργήσει ανασκαφάς.

 Εκ των επιγραφών τούτων τινές είνε αρχαιότεραι των αλλαχόθεν της Ελλάδος προκυψασών, θα γνωσθή δε εκ τούτων μέρος τουλάχιστον της αγνώστου, αλλ’ ως εικάζεται ενδιαφερούσης ιστορίας της Θήρας, και τούτο θα οφείληται εις μόνον τον κ. Χίλλερ. Ευρέθησαν ωσαύτως και όχι ολίγα αγάλματα, τινά των οποίων είνε ωραίας τέχνης, δυστυχώς όμως όλα κατεστραμμένα, το χείριστον δε ακέφαλα, υποκύψαντα, φαίνεται, εις τον ασεβή και ανόητον φανατισμόν των χριστιανών των πρώτων αιώνων. Ευρέθη ομοίως στοά βασιλική και πλησίον ταύτης ναός της Αφροδίτης και Αγορά, διάφοροι άλλοι ναοί και το Γυμνάσιον των αρχαίων Θηραίων. Είνε προς τούτοις την ευγένειαν ο κ. Χίλλερ, επιγραφήν μακράν, ουχί μεν πολύ αρχαίαν, φέρουσαν όμως εις φως σπουδαίαν ύλην να μοι υποσχεθή ότοι θα μοι στείλη εις δημοσίευσιν. Εν ταύτη μνημονεύεται και ο κατασκευάσας τον λιμένα του Εξωμότη, του οποίουμόνον οι δύο βραχίονες υποφαίνονται υπό την επιφάνειαν της θαλάσσης όπως δη ποτε σήμερον, ως και διάφορα άλλα έργα κοινωφελή εν Θήρα, τούτον δε προσφυώς ο κ. Χίλλερ μοι απεκάλεσεν «Αβέρωφ της Θήρας.» Αι ανασκαφαί θα εξακολουθήσωσιν έτι επί δύο μήνας, αν δε, ως μοι είπεν ο κ. Χίλλερ, εύχομαι δε από καρδίας, καταφθάση εκ Γερμανίας βοηθός αυτού και άλλος αρχαιολόγος, ως έγραψεν ήδη, θα κάμωσιν έναρξιν ανασκαφών και εις Εμπορείον, (κατά τον κ. Μηλιαράκην Νιμποργιό) όπου η αρχαία πόλις Ελευσίς. Ο κ. Χίλλερ, εις τον οποίον η ιδιαιτέρα ημών πατρίς πολύ έχει όπως οφείλη, έχει εκδώσει εν Γερμανία ογκώδη τόμον περί των υπ’ αυτού μέχρι τούδε ενεργηθεισών διαφόρων ανασκαφών, απερχόμενος δε εις Γερμανίαν και τας επί των εν Θήρα ανασκαφών πολλού επιστημονικού κύρους μελέτας του θα δημοσιεύση.

Εστία, 3, 29/06/1896

https://digital.lib.auth.gr/record/122407/?ln=el