.Μία από τις πιο
σημαντικές δομές- ευεργεσίες του 20ου αι., για την οποία ο Θηραϊκός
λαός πρέπει να είναι ιδιαίτερα υπερήφανος- και να την αναδεικνύει σε κάθε περίπτωση,
είναι και αυτή της δράσης του Οφθαλμιατρείου [1]Θήρας,
και πολύ δε περισσότερο για την μαθητιώσα νεολαία, του αντιτραχωματικού σχολείου,
ενός σχολείου που δεν εντάχθηκε στην τυπική εκπαίδευση λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών
του, αλλά δεν παύει να θεωρείται πρότυπο δράσης- αλλά κυρίως αποτελεσμάτων στον
ελλαδικό χώρο. Βασικός πρωτεργάτης δεν είναι
άλλος αρχικά από τον Μιχάλη Δανέζη, Ευεργέτη της Σαντορίνης, υπάλληλο της
Ε.Η.Ε. (Ελληνική Ηλεκτρική Ενέργεια)
Μιχάλη Δανέζη, συνεπικουρούμενου από άλλους τοπικούς ευεργέτες. Το
Οφθαλμιατρείο Θήρας ιδρύθηκε με το από 23-10-1928 νομοθετικό διάταγμα και ένα
χρόνο αργότερα ξεκίνησε η λειτουργία του στη Μεσσαριά. [2].
Η λειτουργία του έγινε πλήρως αποδεκτή από τη Θηραϊκή κοινωνία.
Το τράχωμα, είναι
μια μεταδοτική ασθένεια των βλεφάρων των ματιών. Έως τις αρχές του 20ού αι.[3],
θεωρήθηκε μία από τις «κοινωνικές μάστιγές».
Προκαλείται κατά βάση σε περιοχές με χαμηλό ποσοστό υγιεινής, τόσο σε
ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αρκετοί ήταν οι λόγοι παρουσίας της
πάθησης αυτής: Έλλειψη γιατρών, ελλιπής
φροντίδα, προστασία και πρόληψη, μη
πόσιμο το νερό της Σαντορίνης, απουσία
καθημερινής υγιεινής. Η ασθένεια
αυτή εξαπλώθηκε και στο νησί της
Σαντορίνης[4]
. Η πρώτη επίσημη αναφορά για την περιοχή της Σαντορίνης για την αναγκαία και
επιτακτική ίδρυση του Οφθαλμιατρείου[5],
προήλθε από άρθρο του Διευθυντή της
εφημερίδας «Σαντορίνη» Ι. Βαρβαρήγου.[6]
Ο Βαρβαρρήγος τόνιζε ότι στο νησί υπήρχε
έλλειψη ενημέρωσης για το τράχωμα., έλλειψη ιατρών ειδικών, άρνηση των κατοίκων να υποβληθούν σε θεραπεία
λόγω φόβου. Για το λόγο αυτό, το 60%
περίπου του πληθυσμού είχε προσβληθεί από αυτό. [7].
Η αντιτραχωματική
πολιτική του κράτους, όμως, είχε ήδη ξεκινήσει πριν από την υιοθέτηση του
αντίστοιχου φορέα στη Σαντορίνη. Ήδη από το 1923, το Τμήμα Σχολικής Υγιεινής
αποφάσιζε τρία μέτρα για την
καταπολέμηση του τραχώματος: «α)αποκλεισμό
φοίτησης όλων όσων βρίσκονται στο τελικό στάδιο τραχώματος, β) τοποθέτηση σε
ξεχωριστά θρανία στα κοινά σχολεία, γ) τοποθέτηση σε χωριστά σχολεία όπου είναι
εφικτό». Στον «Οδηγό του Υπουργείου
Παιδείας», μπορούμε να εντοπίσουμε και τον τρόπο προσέγγισης του τραχώματος καθώς και τις μετέπειτα συνέπειες του[8].
Από το 1940 ξεκινάει και η νομοθετική κάλυψη – προστασία του Αντιτραχωματικού
Αγώνα[9].
Από πλευράς Κοινωνικής Πολιτικής είναι πολύ ενδιαφέρον ιστορικά ο
σκοπός των σχολείων των
αντιτραχωματικών: «…μέχρι της κλινικής ιάσεως της νόσου των προς τον σκοπόν της
μη μολύνσεως των υγιών και, αφετέρου, η συστηματική υποβολή εις την
ενδεικνυομένην θεραπείαν».[10]
Μέσα σε μία
σύντομη περίοδο, ιδρύθηκαν πολλά παραρτήματα στα χωριά του νησιού (Μεσαριά,
Εμπορείο, Οία- Φοινικιά, Φηρά, Μέσα Γωνιά), ώστε να εξυπηρετούνται κατά τόπους ανάγκες. Η θετική αποτίμηση του
έργου φάνηκε ήδη μέσα στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του Οφθαλμιατρείου, όχι μόνον από το ειδικό βραβείο από την
Ακαδημία Αθηνών αλλά και από διάφορες
μελέτες, σύμφωνα με τις οποίες, το
ποσοστό των ασθενούντων κατοίκων είτε από το τράχωμα είτε από άλλες παθήσεις ,
είχε μειωθεί κατά πολύ .
Μία από τις
πολιτικές του Οφθαλμιατρείου ήταν και η εκμάθηση υγιεινής, στους κατοίκους από
τους αντίστοιχους γιατρούς στα σχολεία της Σαντορίνης[11].
Η γενικότερη εκμάθηση υγιεινής αναδεικνύεται και από σχετικό δημοσίευμα τοπικής
εφημερίδας: «…ενάντια του τόσο μολυσματικού και μακροχρονίου νοσήματος το οποίο
αχρήστευσε τόσα εργατικά χέρια και τύφλωσε κιόλας πολλούς, αφ ετέτερου μας
διδάσκει ότι η σημαντική ελάττωσις των τραχωματικών μαθητών του σχολείου
οφείλεται στη μεγαλύτερη προσοχή που δίδουν οι μαθητές στην καθαριότητα….».[12]
Η δράση του Οφθαλμιατρείου
σταμάτησε το 1954, όταν παραχώρησε τη
θέση του, σε Δημόσιο Οργανισμό καταπολέμησης του τραχώματος.
Ο Σταθμός –
Σχολείο, ιδρύθηκε με το Ν.Δ. 2669/1953
με βασικό σκοπό την «.. εν αυτώ νοσηλευτική
και χειρουργική θεραπεία των απόρων τραχωματικών παίδων, ηλικίας από 5-16
ετών..» και την κατά την διάρκειαν της θεραπείας
εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση τους.[13] . Από τα μέχρι στιγμής στοιχεία, προκύπτει ότι η παρουσία του Οφθαλμιατρείου
καθώς και του αντίστοιχου σχολείου βοήθησε συμπληρωματικά και παράλληλα
στην πορεία του αντιτραχωματικού αγώνα.
Από το σχολείο αυτό
εντοπίστηκε ένα τετράδιο «επίδοσης» ελέγχου. Από εκεί προκύπτει ότι στο ειδικό
αυτό σχολείο φοιτούσαν παιδιά ηλικίας
14- 18 ετών που ασθένησαν με το τράχωμα και μέσω της ίδρυσης του σχολείου αυτού
κατάφεραν να ολοκληρώσουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευσή τους. Τα μαθήματα, που διδάσκονταν,
ήταν: Θρησκευτικά Ελληνική Γλώσσα, Μαθηματικά, Γεωγραφία, Φυσική Καλλιγραφία,
Χειροτεχνία, Φυσική Ιστορία, Ωδική και Γυμναστική. Η
πλειονότητα των μαθητών προερχόταν από χαμηλές κοινωνικές τάξεις,
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αναφορά σε πολλά επαγγέλματα των γονέων των παιδιών
η ένδειξη «τυφλός» με ό,τι αυτό συνεπάγεται από πλευράς κοινωνικού
στιγματισμού.
Φυσικά, εαν κάποιος γνωρίζει
να μας μεταφέρει ιστορίες, η σελίδα θα το θεωρεί μεγάλη τιμή. Έστω ακόμα και να
συζητηθεί και πάλι . Τέτοιες ευεργεσίες δενπρέπει να ξεχνιούνται …..Τιμάνε την
ευρύτερη Ιστορία του Τόπου μας!!
Πηγή φωτογραφίας: Ι.Μ.
Δανέζης:Σαντορίνη, Αθήνα 1941.
[1] Απόσπασμα διασκευασμένο από : Ι. Πέρρος: « Όψεις της εκπαίδευσης στη
Σαντορίνη 1880-2000», μεταπτυχιακή διατριβή. ΕΚΠΑ, Π.Τ.Δ.Ε., Αθήνα 2014
[2] Στα
εγκαίνια του Αντιτραχωματικού Σχολείου, όσο και στα άλλα ιατρεία συμμετείχαν
παράλληλα με τους τοπικούς επισήμους αρκετές εκπαιδευτικές προσωπικότητες
θέλοντας να αναδείξουν τη σοβαρότητα της ίδρυσης και την άμεση σχέση με την
μαθητιώσα νεολαία του νησιού.
[3]
Λ.Βλαδίμηρος, Χ. Φραγκίδης: « Το Πανελλήνιον Ιατρικόν Συνέδριο του 1901» στο http://www.mednet.gr/archives/2002-6/pdf/700.pdf.
[4]
Αφιερωματικό υλικό και πληροφορίες για το τράχωμα και το Οφθαλμιατρείο Θήρας,
συγκεντρώθηκαν στο: Μ.Ι.Δανέζης
(επιμ.), Σαντορίνη 1940, 1970 κ.ά..
[5]
Χαρακτηριστική είναι η ομιλία του Άγγ. Βαρβαρρήγου , Διευθυντή του
Οφθαλμιατρείου κατά τα εγκαίνια της λειτουργίας του:«Η σημερινή τελετή είναι Πανθηραϊκή Εορτή, είναι Πανελλήνιος, είναι γενικότερου ενδιαφέροντος, διότι εν τη
Νήσω μας ιδρυόμενον σήμερον Οφθαλμιατρείον, έχει την αποστολήν να καταπολεμήσει
νόσημα μεταδοτικόν, να προσφέρει τας υπηρεσίας του και εκτός των ορίων της
Νήσου, να γίνει τούτο κατά το δυνατόν συνεργάτης πολύτιμος εις τον αντιτραχωματικόν
πανελλήνιον αγώνα».
[6] Ι
Βαρβαρήγγος: « Τράχωμα και Τραχωματικοί», Σαντορίνη-1940, παράρτημα τόμου.
[7]
Ν.Μηνδρινός: «Δανέζειον Οφθαλμιατρείον Θήρας» Σαντορίνη – 1971, ...ό.π., σ .333.
[8] Εμμ.Λαμπαδιάρη,
Σχολική Υγιεινή, Αθήνα 1928, αλλά και
Ε.τ.Κ. φ.124 (23-3-1929): Περί
διδασκαλίας της υγιεινής στα σχολεία του κράτους. Πολλές φορές η
υγειονομική προστασία των μαθητών αντιμετωπίστηκε με οδηγίες που απευθύνονταν στους
εκπαιδευτικούς, ειδικότερα αμέσως μετά την άφιξη των προσφύγων όπου παρουσιάστηκε έξαρση του τραχώματος στους
μαθητές «Για την
αντιμετώπιση του ιδρύθηκαν ειδικά αντιτραχωματικά σχολεία όπου απομονώνονταν οι
ύποπτοι». Βλ. Β. Θεοδώρου, Δ.
Καρακατσάνη, «Υγιεινής παραγγέλματα: το ενδιαφέρον για την υγεία των μαθητών
και η υπηρεσία σχολικής υγιεινής τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι.», Πρακτικά
2ου Διεθνούς Συνεδρίου Η παιδεία στην αυγή του 21ου αι.
Ιστορικο-Συγκριτικές προσεγγίσεις, 4-6 Οκτωβρίου 2002, Πανεπιστήμιο Πατρών,
Π.Τ.Δ.Ε., σσ.1-27. http://www.elemedu.upatras.gr/eriande/index.htm
.(ενημέρωση Μάρτιος 2014).
[9] Ε.τ.Κ.
φ.89 (13-3-1940) σσ. 581-584: Περί
ιδρύσεως και λειτουργίας τραχωματικών σχολείων. Από το σχολικό έτος 1938 - 1939 ήδη το φαινόμενο του τραχώματος
είχε εξαπλωθεί και στους μαθητές. Από τους 979.000 μαθητές οι 11.826 σε όλη την
επικράτεια έπασχαν από το τράχωμα . Τη σχολική χρονιά 1939-1940 ξεκίνησαν τη
λειτουργία τους δεκατρία (13)
Αντιτραχωματικά Σχολεία σε όλη την Ελλάδα, «παρέχοντα
ιατρική βοήθειαν και στοιχειώδη μόρφωσιν με 43 διδάξαντας διδασκάλους και 2974
εγγραφέντες τραχωματικούς μαθητάς» βλ.Κ.Καλαντζής: Η παιδεία εν Ελλάδι,
Αθήνα 2002, σσ. 68 και 85.
[10]
Εμμ.Λαμπαδιάρη, Σχολική….ό.π., σ.45.
[11]Ε.τ.Κ.
φ.124(23-3-1929) : Περί διδασκαλίας της
υγιεινής στα σχολεία του κράτους.
[12] Εφημ.Θήρα
φ.83 (1-9-1935).
[13] Ε.τ.Κ.,
φ.304 (4-11-1953) σσ. 2195- 2196: Περί ιδρύσεως Τραχωματικών Παίδων.
