«Το Κολλυβοσάββατο των Αγ.Θεοδώρων»…..μέρος Β…

 Με αφορμή την ανάρτηση μας για το «Κολλυβοσάββατο των Αγ.Θεοδώρων στην Οία» (http://kallistorwntas.blogspot.gr/2016/03/blog-post_15.html) Πειραιώτες δεύτερης και τρίτης γενιάς με καταγωγή από την Οία, μας έστειλαν φωτογραφίες  από το Κολλυβοσάββατο των Αγ.Θεοδώρων στις ενορίες τους στον Πειραιά.   Οι πιστοί αδειάζουν τα κόλλυβα σε πανέρι που στήνεται μέσα στην εκκλησία, το οποίο στο τέλος μεταφέρεται στον προαύλιο χώρο και φεύγοντας  ο καθένας μπορεί να πάρει όση ποσότητα θέλει. Μαζί με τα κόλλυβα πηγαίνουν στο ναό και πρόσφορο με τα ονόματα υπέρ υγείας και βοηθείας των οικείων τους.

Αναγνώστης μας Πειραιώτης με καταγωγή από την Οία (από την πλευρά της μητέρας του)  μας έδωσε τις παρακάτω πληροφορίες σχετικά με τα υλικά των κολλύβων των Αγ.Θεοδώρων,  πληροφορίες τις οποίες κράτησε από την Οιάτισσα γιαγιά του  και την Οιάτισσα μητέρα του και τώρα πλέον ο ίδιος με τη σειρά του τις μεταλαμπαδεύει στα δικά του παιδιά.

Οι γενιές αλλάζουν,  τα χρόνια περνούν, όμως οι παραδόσεις και τα έθιμα συνεχίζονται σαν ένα αέναο σκοινί συνδέοντας την γενέτειρα των γονιών τους Οία, με τη δική τους γενέτειρα τον Πειραιά…

Όπως μας είπε λοιπόν, η συχωρεμένη η γιαγιά του, έλεγε πως τα κόλλυβα των Αγ.Θεοδώρων που έφτιαχναν στην Οία τα παλιά χρόνια δεν περιείχαν τα ίδια υλικά με τα κοινά κόλλυβα των μνημοσύνων.
Επειδή ήταν «Άγια Κόλλυβα» δηλαδή ήταν κόλλυβα εις μνήμη του θαύματος του Αγίου Θεοδώρου, περιείχαν υλικά που συμβολίζουν την διαιώνιση της ζωής, την ευγονία και τα ελέη του Θεού προς τους ανθρώπους:

1. Σιτάρι (συμβολίζει το βρασμένο σιτάρι όπου ο Αγ.Θεόδωρος έδωσε εντολή να τραφούν οι χριστιανοί)

2. Σταφίδες (συμβολίζουν την Άμπελο που είναι ο Χριστός)

3. Αμύγδαλα & καρύδια (συμβολίζουν την  ευγονία)

4. Ρόδι (συμβολίζουν τα  ελέη του Θεού)

5. Ζάχαρη (συμβολίζει τη γλυκύτητα του Παραδείσου, καθώς όλοι οι άνθρωποι πρέπει να πράττουμε σε αυτήν την ζωή για την είσοδο μας στον Παράδεισο).   

Δεν περιείχαν υλικά που συμβολίζουν τους κεκοιμημένους όπως: μαϊντανός («η ανάπαυση εν τόπω χλοερώ»), κανέλλα («αρώμασι εν μνήματι κηδεύσας απέθετο») και σουσάμι: («ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει»)

Τα υλικά για τα κόλλυβα των μνημοσύνων των κεκοιμημένων θα τα δείτε εδώ:

http://kallistorwntas.blogspot.gr/2014/06/blog-post_4.html

Ως Καλλιστορώντας ευχαριστούμε τους φίλους μας από τον Πειραιά για τις φωτογραφίες και τις πληροφορίες.

Μήπως τελικά οι Σαντορινιοί στην καταγωγή που δεν γεννήθηκαν, δεν μεγάλωσαν και δεν ζουν στο νησί είναι ένα «καμπανάκι» για όλους εμάς εδώ, ώστε να δούμε ξανά την «άλλη Σαντορίνη»;

Την Σαντορίνη των παραδόσεων, των εθίμων, της ιστορίας που μας κληροδότησαν οι παλιοί Σαντορινιοί και έχουμε υποχρέωση να τα διαφυλάξουμε ώστε να τα συνεχίσουν και οι επόμενες γενιές…..

Σαντορίνη δεν είναι μόνο ο τουρισμός, τα κρουαζιερόπλοια, το ηφαίστειο, το ηλιοβασίλεμα…

Το «Κολλυβοσάββατο των Αγ. Θεοδώρων» στην Οία

Η εκκλησία των Αγ.Θεοδώρων στην Οία

Σε παλαιότερο κείμενο http://kallistorwntas.blogspot.gr/2014/06/blog-post_4.html είχαμε αναφερθεί στην λαϊκή τοπική παράδοση της Οίας για «τα Χρυσά Κόλλυβα»  ή αλλιώς για τα κόλλυβα της Πεντηκοστής υπέρ αναπαύσεως των κεκοιμημένων.

Το πρώτο Σαββάτο της Μεγάλης Σαρακοστής, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμάει τους Αγ. Θεοδώρους: τον Θεόδωρο τον Τήρωνα και τον Θεόδωρο τον Στρατηλάτη και συγκεκριμένα την «ανάμνηση του θαύματος των κολλύβων του Αγ.Θεοδώρου του Τήρωνα».

Ο Ιουλιανός ο παραβάτης -παγανιστής Ρωμαίος Αυτοκράτορας- θέλησε να «μολύνει» τους χριστιανούς υπηκόους διατάζοντας κρυφά την Καθαρά Εβδομάδα (σ.σ. η πρώτη βδομάδα της Σαρακοστής ξεκινώντας από την Καθαρά Δευτέρα) όλες οι τροφές στην αγορά να ραντισθούν με αίματα ειδωλολατρικών θυσιών. Ο Αγ. Θεόδωρος φανερώθηκε στον ύπνο του τότε Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και του παρήγγειλε να ενημερωθούν όλοι οι χριστιανοί ώστε να μην αγοράσουν τρόφιμα και να αναπληρώσουν την τροφή τους βράζοντας κόλλυβα. Έτσι ματαιώθηκε ο σκοπός του ειδωλολάτρη αυτοκράτορα και το Σάββατο ο λαός απέδωσε ευχαριστίες στον Άγιο. Από τότε, η Εκκλησία τελεί την ανάμνηση αυτού του γεγονότος σε δόξα Θεού και τιμή στον Αγ.Θεόδωρο.

Να ξεκαθαρίσουμε λοιπόν το εξής:

Το Σάββατο των Αγ.Θεοδώρων που τιμάται η ανάμνηση του θαύματος των κολλύβων ΔΕΝ είναι Ψυχοσάββατο!

Τα επίσημα Ψυχοσάββατα της Ορθόδοξης Εκκλησίας υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των κεκοιμημένων είναι δύο:

α) Το Σαββάτο πριν την Κυριακή της Αποκρέω, το λεγόμενο ως «Σαββάτο των Ψυχών»

β) το Σαββάτο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής, τα λεγόμενα και «Χρυσά Κόλλυβα της Πεντηκοστής».

Το Σάββατο των Αγ. Θεοδώρων που εορτάζουμε αύριο, οι νοικοκυρές προσφέρουν λοιπόν τα κόλλυβα εις ανάμνηση του θαύματος που έκανε ο Άγιος και ΟΧΙ προς χάριν των κεκοιμημένων όπως λανθασμένα έχει επικρατήσει ως αντίληψη!  Φυσικά και δεν απαγορεύεται η όποια επιμνημόσυνη δέηση για την ανάπαυση των ψυχών, απλά διευκρινίζουμε την σημασία και το νόημα των εν λόγων κολλύβων.

Η λαϊκή τοπική παράδοση της Οίας αναφέρει λοιπόν ότι το «Κολλυβοσάββατο των Αγ.Θεοδώρων» (έτσι το λένε στην Οία) οι νοικοκυρές της Οίας έκαναν τα κόλλυβα με σκοπό υπέρ υγείας και βοηθείας των οικογενειών τους. Ήταν τα κόλλυβα…των ζωντανών!!  Έφτιαχναν δηλαδή τα κόλλυβα για να τιμήσουν την ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, όπου μέσω αυτών (των κολλύβων) ζητούσαν από τον Άγιο να είναι πάντα βοηθός και προστάτης των οικογενειών τους, όπως βοήθησε τότε και τους χριστιανούς να μην μολυνθούν από τις ειδωλολατρικές τροφές του Ιουλιανού. Για αυτό και τα κόλλυβα που έφτιαχναν δεν ήταν «στολισμένα» όπως είναι τα κλασσικά κόλλυβα για τους νεκρούς, αλλά ανάμεικτα τα υλικά σαν γεύμα, συμβολίζοντας έτσι το γεύμα από κόλλυβα που έφαγαν οι χριστιανοί κατ’ εντολή του Αγ.Θεοδώρου.  

Τα κόλλυβα ως «γεύμα» εις ανάμνηση του θαύματος

Πήγαιναν λοιπόν το πιατάκι με τα κόλλυβα το πρωί του Σαββάτου στην εκκλησία των Αγ.Θεοδώρων μαζί με το χαρτί των ονομάτων των οικείων τους και οι ιερείς τελούσαν δέηση υπέρ υγείας, αλλά όσες ήθελαν τελούσαν και τρισάγιο ιδιαίτερο για ανάπαυση των κεκοιμημένων τους.

Αυτό όμως που έχει μια ιδιάζουσα θέση στη λαϊκή τοπική παράδοση της Οίας και είναι συνδεδεμένο με το Σάββατο των Αγ.Θεοδώρων ήταν η αποκατάσταση των ανύπαντρων κορασίδων!

Οι ανύπαντρες έπαιρναν 3 σπυριά («τρία» τα πρόσωπα της Αγ.Τριάδας) από τα «διαβασμένα» κόλλυβα, τα τύλιγαν σε ένα κομμάτι άσπρο ύφασμα που το έδεναν με κόκκινη κλωστή σχηματίζοντας το σχήμα του Σταυρού σε μορφή φυλαχτού και τα έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους τρία συνεχόμενα βράδια.

Το «φυλαχτό» που έφτιαχναν εσωκλείοντας μέσα τα 3 σπυριά

για να το βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους

ώστε να ονειρευτούν τον μέλλοντα σύζυγο τους

Πίστευαν ότι όπως ο Αγ.Θεόδωρος φανερώθηκε στον ύπνο του τότε Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και του παρήγγειλε να ενημερωθούν οι χριστιανοί για το σκοπό του Ιουλιανού, έτσι θα φανερωθεί και στον δικό τους ύπνο και θα τους δείξει ποιο παλικάρι θα παντρευτούν! Πριν λοιπόν κοιμηθούν το βράδυ του Σαββάτου, και αφού έκαναν την προσευχή τους έλεγαν το παρακάτω στιχάκι με την προσμονή να ονειρευτούν τον μέλλοντα σύζυγο….

«Άγιε μου Θεόδωρε,

Θόδωρε συνόδωρε,

που τον κόσμο βοηθάς,

και τις τύχες συναντάς,

εκεί στην έρημο που πας,

άμα δεις και τη δική μου,

να τη γλυκοχαιρετάς!!».

Ίσως στις μέρες μας, κάποιες νοικοκυρές στην Οία να φτιάχνουν ακόμη κόλλυβα το Σάββατο των Αγ.Θεοδώρων υπέρ υγείας και βοηθείας των οικείων τους, όπως έκαναν οι γιαγιάδες και οι προγιαγιάδες τους. Ίσως όμως και να έχει ξεχαστεί αυτή η παράδοση με το πέρασμα των χρόνων.

Αυτό όμως που μας έκανε ευχάριστη εντύπωση, είναι ότι πληροφορηθήκαμε πως εξακολουθούν να φτιάχνουν κόλλυβα υπέρ υγείας…οι Οιάτες του Πειραιά!  οι οποίοι  με την εγκατάσταση τους στο μεγάλο λιμάνι πήραν μαζί με τις αποσκευές τους τα έθιμα, τις παραδόσεις, τις συνήθειες τους κρατώντας τα καλά φυλαγμένα στην καρδιά τους με τα οποία γαλούχησαν τα παιδιά και τα εγγόνια τους.  

Κάθε χρόνο λοιπόν, το πρωί του Σαββάτου των Αγ.Θεοδώρων, πηγαίνουν στις ενορίες τους στον Πειραιά κόλλυβα όπου διαβάζουν δέηση υπέρ υγείας των οικογενειών τους.  Και μάλιστα επειδή το εν λόγω έθιμο είναι παράδοση και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, οι νησιώτες του Πειραιά -όχι μόνο οι Οιάτες- τελούν τις δεήσεις, καθώς πλέον το έθιμο αυτό έχει ενσωματωθεί στα θρησκευτικά δρώμενα της πόλης.

Αν λοιπόν, όσοι μένετε στην Αθήνα, βρεθείτε το Σαββάτο το πρωί σε κάποια από τις εκκλησίες του Πειραιά,

-ιδίως της Καλλίπολης- και συναντήσετε Οιάτες ή γενικότερα νησιώτες που θα σας δώσουν κόλλυβα, μην διστάσετε να τα πάρετε!

Θυμηθείτε μόνο, ότι δεν πρέπει να τους πείτε «ο Θεός ‘σχωρές τις ψυχές των δικών σας» αλλά…

«Χρόνια σας πολλά! Να είστε καλά με υγεία και χαρά και του χρόνου να εορτάσετε!».

Χρόνια πολλά λοιπόν και καλή Σαρακοστή!!!!

Καλλιστορώντας....μαγειρικά: Νηστίσιμος Χαλβάς της Οίας με νισεστέ και μαστίχα

Νηστίσιμος Χαλβάς της Οίας…με νισεστέ και μαστίχα!

Μια παλιά συνταγή που μας έδωσε γιαγιά από την Οία, μια συνταγή που έφτιαχναν οι παλιές νοικοκυρές της Οίας ως γλυκό για την νηστεία της Σαρακοστής.

Χαλβάς, όχι με σιμιγδάλι, αλλά με νισεστέ!

Αυτό που έχει σημασία, δεν είναι τόσο η συνταγή αυτή καθ’ αυτή (η οποία είναι πολύ εύκολη και σχετικά γνωστή γιατί φτιάχνεται και σε άλλα νησιά του Αιγαίου) αλλά η παρασκευή των υλικών, του νισεστέ και του λαδιού, που γινόταν τότε από τις ίδιες τις Οιάτισσες νοικοκυρές!

Το νισεστέ

Το νισεστέ είναι ουσιαστικά το αμυλάλευρο, δηλαδή το αλεύρι που προέρχεται από αλεσμένο σιτάρι ή ρύζι. Προέρχεται από την τουρκική λέξη «nisasta» που σημαίνει άμυλο, το οποίο είναι το κύριο συστατικό του σιταριού και του ρυζιού.

Σήμερα το νισεστέ πωλείται πλέον στο εμπόριο ως έτοιμο βιομηχανοποιημένο προϊόν και το βρίσκουμε στα ράφια με τα αλεύρια και τις κρέμες αραβοσίτου. Τα παλιά χρόνια όμως οι γυναίκες της Οίας έφτιαχναν νισεστέ μόνες τους.

Έβαζαν το ωμό ρύζι σε ένα μεγάλο τουλουπάνι (είδος υφάσματος), το έκαναν πουγκί δένοντας το από πάνω και στη συνέχεια με μια βαριά πέτρα κοπανούσαν το ρύζι ώστε να σπάσει σε μικρά-μικρά κομμάτια. Κατόπιν άνοιγαν το τουλουπάνι, έριχναν το κοπανισμένο ρύζι σε σιδερένιο ή πέτρινο γουδί (όχι ξύλινο) και με το γουδοχέρι κοπανούσαν ξανά το ρύζι το οποίο πλέον έθραυε και γινόταν σκόνη. Αυτή η σκόνη ήταν το νισεστέ! (δεν χρησιμοποιούσαν ξύλινο γουδί, γιατί το ξύλο είναι ελαφρύ υλικό και χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να θρυμματιστεί ένα τόσο σκληρό υλικό όπως το ρύζι).

Το ρύζι όμως στα παλιά χρόνια της Οίας (ιδίως στα τέλη του 19^ου αιώνα, τότε που η Οία ήταν ο ναυτότοπος της Σαντορίνης) ήταν τροφή που την συναντούσε κανείς ως επί το πλείστον σε ναυτικά σπίτια και κυρίως στα καπετανόσπιτα.

Όταν λοιπόν μια νοικοκυρά δεν είχε ή δεν μπορούσε να φτιάξει μόνη της νισεστέ από ρύζι, έβρισκε έτοιμο…στους μυλωνάδες! Το σιτάρι που άλεθαν οι μυλωνάδες στους ανεμόμυλους και γινόταν αλεύρι για την παραγωγή ψωμιού, ήταν ουσιαστικά το νισεστέ! Όταν λοιπόν η νοικοκυρά πήγαινε στον μυλωνά για να πάρει αλεύρι ώστε να ζυμώσει, φύλαγε μια μικρή ποσότητα για να κάνει το χαλβά, αφού το κοσκίνιζε πρώτα καλά-καλά για να γίνει ακόμα πιο λείο στην υφή.

Το λάδι

Στην παρασκευή του εν λόγω χαλβά δεν χρησιμοποιούσαν ποτέ ελαιόλαδο! αφενός γιατί η γεύση του ελαιολάδου δεν απορροφάται εύκολα από το νισεστέ και αφήνει μια αίσθηση «λαδίλας» στο στόμα, αφετέρου γιατί στη Σαρακοστή νηστεύεται και το ελαιόλαδο! Επειδή λοιπόν εκείνη την εποχή ήταν δυσεύρετα στο εμπόριο τα σπορέλαια, έβαζαν λάδι από σουσάμι.  Και που το έβρισκαν; Μα που αλλού…στο ταχίνι φυσικά!

Ως γνωστόν το ταχίνι δεν είναι τίποτα άλλο από λιωμένο ψημένο σουσάμι. Όταν το ταχίνι κατασταλάζει μέσα στο βάζο, η «πάστα» του ταχινιού κατακάθεται και από πάνω βγαίνει λάδι (για αυτό και κάθε φορά που ανοίγουμε ένα βάζο ταχίνι, το ανακατεύουμε καλά-καλά). Αυτό λοιπόν το λάδι που «ανεβαίνει» στην επιφάνεια, χρησιμοποιούσαν για να κάνουν το χαλβά. Μάλιστα αρκετές νοικοκυρές αντί για το λάδι, έβαζαν μια κουταλιά από ολόκληρο το ταχίνι.   Στη σημερινή εποχή όμως, οι νοικοκυρές της Οίας χρησιμοποιούν οποιοδήποτε σπορέλαιο (αραβοσιτέλαιο, ηλιέλαιο,  σησαμέλαιο, σογιέλαιο). Κυρίως όμως χρησιμοποιούν ηλιέλαιο ή σογιέλαιο, επειδή είναι πιο «ελαφριά» στη γεύση σε σύγκριση με τα άλλα σπορέλαια.

Υλικά

2 ποτήρια ζάχαρη

1 ποτήρι έτοιμο νισεστέ

4 ποτήρια νερό

3 κουταλιές της σούπας σπορέλαιο της προτίμησης σας (προσοχή! όχι ελαιόλαδο)

σπορέλαιο για επάλειψη της φόρμας

2 βανίλιες

λίγη μαστίχα κοπανισμένη

1 ποτήρι ανάμεικτο με σταφίδες, αμυγδαλόψιχα κομμένη, καρυδόψιχα κοπανισμένη

κανέλλα σκόνη

Εκτέλεση

Σε μια λεκάνη βάζουμε το νερό, τη ζάχαρη και το νισεστέ να λιώσουν. Βάζουμε στην κατσαρόλα το λάδι να ζεματίσει και ρίχνουμε μέσα το μείγμα. Ανακατεύουμε καλά και στην συνέχεια ρίχνουμε τις βανίλιες, την μαστίχα και τους ξηρούς καρπούς. Ανακατεύουμε υπομονετικά σε μέτρια φωτιά μέχρι να πήξει. Σε μια φόρμα ή σε ένα γυάλινο πυρέξ, αλείφουμε τα τοιχώματα γύρω-γύρω με λάδι και ρίχνουμε μέσα το χαλβά. Το αφήνουμε να κρυώσει και το σερβίρουμε πασπαλίζοντας από πάνω κανέλλα.