Ας ανατρέξουμε και πάλι στον εξαιρετικά σημαντικό 19ο αιω. Σε μια τοπική κοινωνία, λίγο μετά την Ελληνική Επανάσταση και ας δούμε το λοιπός γιατί προκλήθηκε διαμάχη για μία θεατρική παράσταση. Το παρακάτω απόσπασμα αναδεικνύει για άλλη μία φορά την απίστευτη πολιτισμική ανάπτυξη , η οποία ήταν απόρροια της οικονομικής, που υπήρχε στο νησί κυρίως κατά τη διάρκεια του 19ου αιω.
"Εις την Σαντορίνη, γράφει προς την εφημερίδα ένας αναγνώστης της, διατρίβει ιατρός τις, ονόματι Δομένικος Σανταντώνιος. Ο ενάρτετος ούτος άνθρωπος ηθέλησε να προξενήσει ευθυμία εις τους Σαντορινιούς κατά τας ημέρας της αποκρεώσεως, ως γίνεται σχεδόν πανταχού εις τα χριστιανικά έθνη και δια προτροπής, οδηγίες και δαπάνης ιδίας εσυστάθη Θέατρο. ΕΙς το θέατρο τούτο παρέτησαν δύο κώμωδίες, εις ελληνικήν γλώσσαν εκ της ιταλικής μεταφρασμένης, και εν δράμα, του Μεταστασίου, εις ιταλικήν. Η παράστασις αυτή είς την οποία και ο ίδιος κύριος Δομένικος έλαβε μέρος, ήταν αξιόλογος και εφάνη ευάρετσος εις όλους τους παρόντας. Αλλά τις ήθελε πιστεύει ότι το αθώον τούτο πράγμα έμελλε να σκανδαλίσει τον προεστό των δυτικών Ελλήνων της νήσου; Ο καλός ούτος άνθρωπος, ο κύριος Πεγκ παρωργίσθη τόσο ώστε εμπόδισε τους δυτικούς Έλληνες δι ιερατικής κατάρας από το να παρευρίσκονται στο αθώο εκείνο θέατρο. Μου εφάνη παράδοξο και γελοίον εν τούτω να ακούσω εκβαίνουσαν τοιαύτην παράλογος κατάρα εκ του στόματος ανθρώπου γεννημένου και αναθρεμμένου όχι εις την Αφρική, αλλά εις την Ευρωπη και αυτής εις το πλέον πολιτισμένο μέρος, την Γαλλίαν. Ως Ευρωπαϊος ο κύριος Πεγκ έπρεπε να ηξεύρει ότι τα θέατρα συνηθίζονται πανταχού της Ευρώπης και δεν εμποδίζονται ούτε απ αυτών των απολύτων εξουσιών, ούτε από αυτού του κυρίου του, του Πάπα, και πολύ ολιγότερον όταν εις τα θέατρα παριστάνωνται δράματα αθώα, οποία παρεστάθησαν εις τη Σαντορίνη. Πόθεν ωρμήθη ο καλός εκκλησιαστικός πατήρ εις την τοιαύτην παράλογον πράξιν; Μήπως το θέατρο της Σαντορίνης ήθελε βλάψει τα ήδη των χριστιανών; Αλλά ο διδάσκαλος του θεάτρου κύριος Δομένικος είναι άνθρωπος πολλής αρετής και αρετής διδάσκαλος και οι λόγοι του και οι πράξεις του είναι ενάρετοι, και παρά τοιούτοι ανδρός διαφθοράν ηθών δεν έπρεπε να φοβάται ο κ. Πεγκ. Μήπως το θέατρον της Σαντορίνης εναντιούντο εις τας εκκλησιαστικάς διατάξεις; Αλλά αν είναι τούτο έπρεπε να εμποδισθώσι τα θέατρα εις όλον τον χριστιανικό κόσμο. Και δεν είναι αμφιβολία ότι, αν ο κύριος Πεγκ κατά παράλογον εκκλησιαστικόν τον ζήλον είχε τόση δύναμη, ήθελεν εξορίσει τα θέατρα αφ όλων των χριστιανικών εθνών.
Αλλά έλαβε τα επίχειρα της παραλόγου προσταγής του, διότι δεν τον ήκουσε κανείς και όλοι έτρεχαν μετά προθυμίας να ακούσωσι τον ενάρετον ιατρόν Δομένικον από του στόματος του οποίου δεν εξήρχοντοάλλο ειμή λόγοι ηθικοί και συνέτρεχον οι κάτοικοι εις το θέατρο δια το οποίον έχουσι υπόληψιν, και δια το οποίον χρεωστώσι σέβας προς τον κύριον Δομένικον.
Ο χρηστός αυτός άνθρωπος διατρίβει τρεις περίπου χρόνους εις τη Σαντορίνη και δεν υπάρχει άνθρωπος όστις δεν εμέθεξε της φιλανθρωπίας του. Ιάτρευσε πολλούς ενδεεις και απόρους και τους επεριποιήθη φιλανθρώπος και εξ ιδίων του απέστειλε πολλούς εις τους τόπους των. Τοιούτον άνθρωπον έπρεπε να σεβαστεί και ο εκκλησιαστικός πατηρ και όμως κατ αυτού διεύθυνε κυριωτέρως τα τόξα της κατάρας του διότι αυτός εστάθη πρωτουργός του θεάτρου της Σαντορίνης. Διατρίβωςν εις Σαντορίνη, εγνώρισα και τον κ. Δομένικο και τον κ. Πεγκ, αλλά όσων τιμώ τον πρώτον, άλλο τόσο κατακρίνω τον δεύτερον. Παρευρέθην και εις τας θεατρικάς παραστάσεις και ευαρεστήθην πάρα πολύ. Επαινώ και τους δυτικούς της Σαντορίνης Έλληνας, διότι ηξεύρουν να τιμώσι και σέβονται τους τίμιους άνδρας και αν μην απατώνται ευκόλων από των λίγων εκκλησιαστικών προεστώτων, οι οποίοι δεν ηξεύρουν πως πρέπει να πολιτεύονται εις τον κόσμο.
Πηγή υλικού: Εφημ Μακεδονία : 11 Σεπτεμβρίου 1971
Πηγή αρχειού Εφημ: Γενική Εφημερίδα – 5η Μαρτίου 1827
