H διαμάχη για μία θεατρική παράσταση στη Σαντορίνη του 19ου αιω.

Ας ανατρέξουμε και πάλι στον εξαιρετικά σημαντικό 19ο αιω. Σε μια τοπική κοινωνία, λίγο μετά την Ελληνική Επανάσταση και ας δούμε το λοιπός γιατί προκλήθηκε διαμάχη για μία θεατρική παράσταση. Το παρακάτω απόσπασμα αναδεικνύει για άλλη μία φορά την απίστευτη πολιτισμική ανάπτυξη , η οποία ήταν απόρροια της οικονομικής, που υπήρχε στο νησί κυρίως κατά τη διάρκεια του 19ου αιω.

"Εις την Σαντορίνη, γράφει προς την εφημερίδα ένας αναγνώστης της, διατρίβει ιατρός τις, ονόματι Δομένικος Σανταντώνιος. Ο ενάρτετος ούτος άνθρωπος ηθέλησε να προξενήσει ευθυμία εις τους Σαντορινιούς κατά τας ημέρας της αποκρεώσεως, ως γίνεται σχεδόν πανταχού εις τα χριστιανικά έθνη και δια προτροπής, οδηγίες και δαπάνης ιδίας εσυστάθη Θέατρο. ΕΙς το θέατρο τούτο παρέτησαν δύο κώμωδίες, εις ελληνικήν γλώσσαν εκ της ιταλικής  μεταφρασμένης, και εν δράμα, του Μεταστασίου, εις ιταλικήν. Η παράστασις αυτή είς την οποία και ο ίδιος κύριος Δομένικος έλαβε μέρος, ήταν αξιόλογος και εφάνη ευάρετσος εις όλους τους παρόντας. Αλλά τις ήθελε πιστεύει ότι το αθώον τούτο πράγμα έμελλε να σκανδαλίσει τον προεστό των δυτικών Ελλήνων της νήσου; Ο καλός ούτος άνθρωπος, ο κύριος Πεγκ   παρωργίσθη τόσο ώστε εμπόδισε τους δυτικούς Έλληνες δι ιερατικής κατάρας από το να παρευρίσκονται στο αθώο εκείνο θέατρο. Μου εφάνη παράδοξο και γελοίον εν τούτω να ακούσω εκβαίνουσαν τοιαύτην παράλογος κατάρα εκ του στόματος ανθρώπου γεννημένου και αναθρεμμένου όχι εις την Αφρική, αλλά εις την Ευρωπη και αυτής εις το πλέον πολιτισμένο μέρος, την Γαλλίαν. Ως Ευρωπαϊος ο κύριος Πεγκ έπρεπε να ηξεύρει ότι τα θέατρα συνηθίζονται πανταχού της Ευρώπης και δεν εμποδίζονται ούτε απ αυτών των απολύτων εξουσιών, ούτε από αυτού του κυρίου του, του Πάπα, και πολύ ολιγότερον όταν εις τα θέατρα παριστάνωνται δράματα αθώα, οποία παρεστάθησαν εις τη Σαντορίνη. Πόθεν ωρμήθη ο καλός εκκλησιαστικός πατήρ εις την τοιαύτην παράλογον πράξιν;  Μήπως το θέατρο της Σαντορίνης ήθελε βλάψει τα ήδη των χριστιανών; Αλλά ο διδάσκαλος του θεάτρου κύριος Δομένικος  είναι άνθρωπος πολλής αρετής και αρετής διδάσκαλος και οι λόγοι του και οι πράξεις του είναι ενάρετοι, και παρά τοιούτοι ανδρός διαφθοράν ηθών δεν έπρεπε να φοβάται ο κ. Πεγκ. Μήπως το θέατρον της Σαντορίνης εναντιούντο εις τας εκκλησιαστικάς διατάξεις; Αλλά αν είναι τούτο έπρεπε να εμποδισθώσι τα θέατρα εις όλον τον χριστιανικό κόσμο. Και δεν είναι αμφιβολία ότι, αν ο κύριος Πεγκ κατά παράλογον εκκλησιαστικόν τον ζήλον είχε τόση δύναμη, ήθελεν εξορίσει τα θέατρα αφ όλων των χριστιανικών εθνών.

  Αλλά έλαβε τα επίχειρα της παραλόγου προσταγής του, διότι δεν τον ήκουσε κανείς και όλοι έτρεχαν μετά προθυμίας να ακούσωσι τον ενάρετον ιατρόν Δομένικον από του  στόματος του οποίου δεν εξήρχοντοάλλο ειμή λόγοι ηθικοί και συνέτρεχον  οι κάτοικοι εις το θέατρο δια το οποίον έχουσι υπόληψιν, και δια το οποίον χρεωστώσι σέβας προς τον κύριον Δομένικον. 

Ο χρηστός αυτός άνθρωπος διατρίβει τρεις περίπου χρόνους εις τη Σαντορίνη και δεν υπάρχει άνθρωπος όστις δεν εμέθεξε της φιλανθρωπίας του. Ιάτρευσε πολλούς ενδεεις και απόρους και τους επεριποιήθη φιλανθρώπος και εξ ιδίων του απέστειλε πολλούς εις τους τόπους των. Τοιούτον άνθρωπον έπρεπε να σεβαστεί και ο εκκλησιαστικός πατηρ και όμως κατ αυτού διεύθυνε κυριωτέρως τα τόξα της κατάρας του διότι αυτός εστάθη πρωτουργός του θεάτρου της Σαντορίνης. Διατρίβωςν εις Σαντορίνη, εγνώρισα και τον κ. Δομένικο και τον κ. Πεγκ, αλλά όσων τιμώ τον πρώτον, άλλο τόσο κατακρίνω τον δεύτερον. Παρευρέθην και εις τας θεατρικάς παραστάσεις και ευαρεστήθην πάρα πολύ. Επαινώ και τους δυτικούς της Σαντορίνης Έλληνας, διότι ηξεύρουν να τιμώσι και σέβονται τους τίμιους άνδρας και αν μην απατώνται  ευκόλων από των λίγων εκκλησιαστικών προεστώτων, οι οποίοι δεν ηξεύρουν πως πρέπει να πολιτεύονται εις τον κόσμο. 

Πηγή υλικού: Εφημ Μακεδονία : 11 Σεπτεμβρίου 1971
Πηγή αρχειού Εφημ:  Γενική Εφημερίδα – 5η Μαρτίου 1827

Το σχέδιο της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στην Περίσσα , του Φ. Κατσίπη

Και τώρα ας δούμε τι απόγινε με τα σχέδια της Περίσσας [1]

Αφού είδανε κι απόδανε, πως όλα ήτανε κατεστραμμένα, ο κόσμος με τη θεοσέβεια πουχε αποφάσισε να ξαναχτίσει τη γκρεμισμένη εκκλησία. Μηγαρίς από Θεού φώτιση δεν την είχανε βρει;

[..]Διαλέξανε πάλι μιαν Επιτροπή από Δήμαρχο και προεστοί κι αυτοί προκηρύξανε σαν διαγωνισμό να πούμε, ποιος θακανε το καλλίτερο σχέδιο της νέας εκκλησίας. […] Και πρώτος φανερώθηκε ο Χωρεπίσκοπος. Παπα Μανώλης Δαρζέντα τον λέγανε κι ήτανε Μποργιανός. Ο πιο γέρος παπάς του Νιμπορείου κι ο πιο διαβασμένος ήτανε γι αυτό αντιπροσωπεύε και το Δεσπότη. Ήτανε κι αγιογράφος κι είχε καμωμένο κι ένα φεγγάρι στο Άγιο Νόρος. Και για δαύτα πίστευε πως ο κόσμος κι Επιτροπή θα ψήφιζε το σχέδιο του.

από το βιβλίο του Φ. Κατσίπη: Το Χρονικό της Περίσσας 

Ανάμεσα στους μαστόρους όμως ήταν κι ένας Μεγαλοχωριανός τεχνίτης, φημισμένος χτίστης, ο Ιωάννης Σαλίβερος ο Μπατζάνης. Κανένας δεν του παράβγαινε στην τέχνη του Κι όσο μπόι τουλειπε, γιατ ήταν κοντόσωμος τόσο μυαλό και γνώση είχε. […] Ετούτος λοιπόν ο μάστορας είχε σκαρώσει ένα παράξενο σχέδιο εκκλησίας. Δεν ήτανε σχήμα Βασιλικής, σαν του παπα- Δαρζέντα. Σαν άστρο ήτανε σαν τριφύλλι με οκτώ φυλλαράκια. Κι ο κόσμος το περιεργαζότανε με απορία και θαυμασμό μεγάλο Κι αυτό ήτανε το φαρμάκι του Χωρεπίσκοπου. Το μαθε το χαμπάρι και σαν μυρίστηκε πως θα έπαιρνε τη χαμένη, τον πιάσανε οι νιούδοι ντου κι ήκαμε βασιλικό εχθρό ντου το πρωτομάστορα. Και για να τορπιλίσει το σχέδιο του Μπατζάνη, διάδωσε πως ετούτο δεν ήταν ορθόδοξο σχέδιο παρά φράγκικο. Κι ήτανε η πιο σατανική και η πιο ευκολόπιστη συκοφαντία από το αγράμματο και φανατισμένο πλήθος. Κι αν έπιανε ετούτη η αβανιά ο Χωρεπίσκοπος θα κέρδιζε τον πόντο του.  […]

[…] Ησάστισε ο κόσμος, σαν άκουσε το Μπατζάνη που είπε πως το σχέδιο τόπηρε από τη γούρνα του Προφήτη. Κι ύστερα με φωνές και ζήτω το ψήφισε και το επικύρωσε.

Μα και τότε ο Χωρεπίσκοπος δεν το βαλε κάτω. Τον είχε καβαλικέψει ο Κατσαούνης κι είχε πεισματώσει. Κι ο Θεός να σε φυλάει από παπαδίστικο πείσμα…Και φωναχτά λέει του Μπατζάνη

-          Και δεν μου λες μαστρογιάννη, πόσο θα μας κοστίσει η εκκλησία με το σχέδιό σου;

Δεν πρόλαβε να αποκριθεί ο Μπατζάνης κι ο Δήμαρχος του Νιμπορειου τ’ αποκρίθηκε ορθά κοφτά;

-          Δεν μας γνοιάζει πόσα θα πάνε. Εμείς το σχέδιο του Μπατζάνη θέλουμε και δεν ρωτούμε για λεφτά.

Και το πλήθος πικαρισμένο κι ασυλλόγιστα συμφώνησε. Μα το σχέδιο που λογάριαζε ο Μπατζάνης δεν ήτανε παίξε γέλασε. Δεν θα χτιζε κανά ρακιδιό. Κι ούτε το καμαρί του Γιάκουμου του Δράκου. Μα κανένας δεν ήξερε ακόμη το τι σκεπτότανε ο πρωτομάστορας. Αυτός ονειρευόταν μια εκκλησία που να μην την έχει κανένα νησί. [..]

Και μετα ταύτα ξεκινήσανε να βάλουνε μπροστά . Πρώτα πρώτα κάμανε στα ριζιμιά της Κολαδας ένα ασβεστοκάμινο. Αρχίσανε να κουβαλούνε πέτρες χώμα από άσπα και τα σχετικά της οικοδομής.

-          Πως θα στεργιώσω θεμέλιο απας την άμμο; …μονολογούσε …. Κι ολονυχτίς έκαμε σχέδια με κίσσηρη κι άσπρα χοχλύδια απάνω στην κατάμαυρη αμμουδια που την είχε για σχεδιαστήριο ….

[..]Κοντά δυο χρόνια περάσανε και τότες άρχισε η εκκλησία να ψηλώνει …και να ξεχωρίζει από της γης…Και τότε φάνηκε το μεγαλούργημα που χτιζότανε.

Αφιερωμένο στην μνήμη του Μεγαλοχωριανού  Καπετάνιου Ανάργυρου Σαλίβερου- Μπατζάνη

Για ένα επιπλέον ιστορικό : Η Κατευχιανή στην Περίσσα και ο Τίμιος Σταυρός της  

---

[1] Φ. Κατσίπης: Το Χρονικό της Περίσσας, Αθήνα 1958, σελ50 κ. εξ.