Οι Μύγες
(γαλλ. "Les Mouches") είναι το πρώτο θεατρικό έργο του Ζαν-Πωλ Σαρτρ
που παρουσιάστηκε στο κοινό. Πρόκειται για δράμα σε τρεις πράξεις εμπνευσμένο
από τον ελληνικό μύθο των Ατρειδών που αναπτύσσει μία φιλοσοφική αντίληψη της
τραγωδίας με υπαρξιστικά στοιχεία. Είχε την παρότρυνση του κύκλου του και
ειδικότερα της πολύ κοντινής φίλης του ιδίου και της Σιμόν ντε Μπωβουάρ, Olga
Kosakiewicz -με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Ogla Dominique. Αναφέρεται μάλιστα
ότι καθώς η ανερχόμενη ηθοποιός παρακολουθούσε μαθήματα υποκριτικής με τον
Γάλλο ηθοποιό Σαρλ Ντυλέν (Charles Dullin), εκείνος υπέδειξε στο φιλόσοφο πως ο
καλύτερος τρόπος για να μάθει η νεαρά τη δουλειά της ηθοποιού θα ήταν να
συμμετάσχει σε ένα έργο. Έτσι ο Σαρτρ έγραψε για αυτήν τις Μύγες. Στην περιγραφή
του σκηνικού εμπνεύστηκε από τις
διακοπές που πέρασε στην Ελλάδα μαζί με τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ το καλοκαίρι του
1937στο Εμπορείο. Ο ίδιος έχει δηλώσει για το έργο του "Θέλησα να ασχοληθώ με
την τραγωδία της ελευθερίας σε αντίθεση με την τραγωδία της μοίρας".
Η κοινωνία του Εμπορείου της περιόδου
εκείνης «μεταφέρεται» στο Αργος της υπόθεσης. Ο Ορέστης επιστρέφει στο Άργος, τη γενέθλια
πόλη του, που είναι πλέον κυριευμένη από τις μύγες. Παρουσιάζεται σαν ξένος, με
το όνομα Φλέβιος, και συνοδεύεται από τον πιστό παιδαγωγό του. Εκεί βλέπει ένα
λαό να υποφέρει από τις τύψεις για τα κρίματα του, που υλοποιούνται με τη μορφή
των ενοχλητικών μυγών . Η Ηλέκτρα, αδερφή του Ορέστη είναι αναγκασμένη να ζει
στο παλάτι ως δούλα, για να υπηρετεί τους άρχοντες. Αποτελεί όμως τη μοναδική
φωνή αντίδρασης και προσπαθεί μάλιστα να ξεσηκώσει μία λαϊκή επανάσταση ενάντια
σε αυτήν την αιώνια τιμωρία, αλλά ο Δίας, θεός των μυγών και του θανάτου την
εμποδίζει. Ο Ορέστης αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα στην Ηλέκτρα και
παρασύρεται άμεσα από το πάθος της, αποφασίζοντας να εκδικηθεί το φόνο του
Αγαμέμνονα και να σκοτώσει τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα. Παρά τις
αντίθετες προσπάθειες του Δία, ούτε ο Ορέστης παραιτείται από τα σχέδιά του
αλλά ούτε και ο Αίγισθος αποφασίζει να προστατεύσει τον εαυτό του . Μετά τη
δολοφονία, τα δύο αδέρφια βρίσκουν καταφύγιο στο ναό του Απόλλωνα, για να
ξεφύγουν από τις απειλητικές μύγες που τους κυκλώνουν. Τέλος ο θεός του Ήλιου
πετυχαίνει τη συγχώρεση της Ηλέκτρας -που έχει πια λυγίσει υπό το βάρος της
πράξης τους- αλλά όχι και του Ορέστη. Εκείνος ως ελεύθερος άνθρωπος επιλέγει να
αποχωρήσει από το Άργος παίρνοντας μαζί του όλες τις μύγες και απελευθερώνοντας
έτσι τους Αργείους από τις τύψεις τους.[i]
Η σημερινή ανάρτηση όμως ξεκίνησε
από ένα εκπληκτικό άρθρο του «Οι μύγες,
ο βάτραχος και η διαφθορά»[ii],
μέρος του οποίου αναλύει τις «Μύγες» του Εμπορείου και με τη σημερινή ευρύτερα
κοινωνική κατάσταση. [iii]
«… Στο χωριό αυτό τα πρόσωπα των ανθρώπων ήταν γεμάτα μύγες.
Μάλιστα, η παρουσία των μυγών στα πρόσωπά τους αλλοίωνε, σε κάποιες
περιπτώσεις, και τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους. Τα φορτωμένα με μύγες
πρόσωπα στον ξένο επισκέπτη προκαλούσαν συναίσθημα έντονης απέχθειας, όμως, για
τους κατοίκους του χωριού ήταν μέρος της πραγματικότητάς τους, ήταν
«φυσιολογικό» ή «κανονικό» στοιχείο της καθημερινής τους ζωής. Το παράδειγμα
είναι ενδεικτικό του πως μια κατάσταση ή συμπεριφορά (ανεξάρτητα από το αν
είναι σωστή ή λανθασμένη) «κανονικοποιείται», παίρνοντας διαστάσεις κοινωνικής
νόρμας, θεωρείται δηλαδή ως «φυσιολογική» συμπεριφορά στο πλαίσιο μιας
κοινωνίας. Όπως οι μύγες στα πρόσωπα των συγκεκριμένων Σαντορινιών
θεωρούνταν φαινόμενο «φυσιολογικό», έτσι και εδώ στο νησί μας η διαφθορά
«κανονικοποιήθηκε» από κάποιους (δυστυχώς ανάμεσα σ’ αυτούς αξιωματούχοι και
συνομοταξία φερέγγυων και ευυπόληπτων πολιτών) και θεωρήθηκε «φυσιολογική»
πράξη, κατά τρόπο μάλιστα που την κατέστησαν εγγενές στοιχείο του συλλογικού
μας βίου. Έτσι, το «δεν τρέχει τίποτα» και το «σιγά και τι έγινε» έγιναν
κυρίαρχα μοντέλα συμπεριφοράς. Υπήρχαν και υπάρχουν, βεβαίως, και αυτοί που σιχαίνονταν
τις μύγες. Το αποτέλεσμα όμως δείχνει πως τις ανέχτηκαν. Εξάλλου, η κοινωνική
επιρροή όσων αρέσκονταν στις μύγες ήταν τόσο μεγάλη που δύσκολα μπορούσαν όσοι
τις αποστρέφονταν να επιφέρουν ρωγμές στην κυρίαρχη «κανονικοποιημένη»
διαφθορά.»…
Οι "Μύγες" δεν είναι παρά
ένα σύμβολο. Έχουν χυθεί στην πόλη και συμβολίζουν τις Ερινύες, τις τύψεις.
Σύμφωνα με τη φιλοσοφική θεωρία του Ζ-Π Σαρτρ , κατά την κακή πίστη, ο άνθρωπος
προσπαθεί να ξεφύγει από την ελευθερία και την ευθύνη του. Οι
"Μύγες", ακόμα συμβολίζουν αυτήν την κακή πίστη. Οι άνθρωποι για να
λυτρωθούν από τις τύψεις του αποποιούνται την ελευθερία και την ευθύνη τους.[iv]
Δεν σας κρύβω ότι ο τρόπος διαχείρισης
της συγκεκριμένης αναρτησης με προβλημάτισε πολύ. Ένας φιλόσοφος, ο οποίος
κάνει τις διακοπές τους σε μια άλλη Σαντορίνη – τονίζω το προπολεμική, μετουσιώνει τους ήρωές του μέσα από τις μύγες
που συνάντησε στο Εμπορείο, οι οποίες θεωρούνταν φυσιολογικές για τους κατοίκους,
σ’ ένα έργο καθαρά συμβολικό. Αν και το «Αργος» του Σάρτρ[v],
έχει συσχετιστεί και με τη στάση της Γαλλίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και
μέσα από τις μυγες, έγινε αναφορά
στην πολιτική κατάσταση της Κύπρου, μήπως τελικά και εδώ, η Σαντορίνη του
σήμερα, καλύπτεται από ένα απολύτως φυσιολογικό- για την Ιστορία της- …στρώμα «μυγών».
Μήπως τελικά, θα πρέπει συνέχεια να φανταζόμαστε την εικόνα που αντίκρισε ο
Σαρτρ των κατοίκων του νησιού που θεωρούσαν απόλυτα φυσιολογικό να έχουν μύγες,
όχι ως μέσο σύγκρισης με τα σημερινά δεδομένα αλλά ως τελικο στόχο ανθρώπινης
προσέγγισης στο και για το νησί;
[iii] Δεν θα εμπλακώ στο πολιτικό περιεχόμενο του άρθρου αλλά στο καθαρά
ιστορικό- κοινωνικό, γι αυτό το απόσπασμα που επέλεξα άνετα μπορεί να εξειδικευτεί
και για τα τοπικά δεδομένα.
.JPG)
.JPG)