O ρόλος των Θηραίων στην Ίδρυση του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

 Η αναπτυξιακή πορεία της Σαντορίνης κατά τη διάρκεια του 19oυ αι[1]., διαφαίνεται σε αρκετά πεδία: δημιουργία Οικονομικού Επιμελητηρίου , ακμή της θηραϊκής ναυτιλίας και ολοένα και αυξητική ζήτηση των θηραϊκών προϊόντων, δημιουργία νέων βιομηχανικών μονάδων (εξόρυξης ελαφρόπετρας, επεξεργασία ντομάτας, και οινοπαραγωγή), άτυπη σύνδεση της Σαντορίνης με την Εθνική Τράπεζα ήδη από το  1842 , καθώς και την έναρξη των ανασκαφών στο νησί   Παράλληλα, ενισχύεται το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων με την οικοδόμηση πολλών εκκλησιών , αλλά και με την ύπαρξη ιδιαίτερων ιστορικά εκκλησιαστικών στιγμών- δράσεων.  Οι γεωλογικές – κοινωνικές μεταβολές συνεχίζονται λόγω των ηφαιστειακών εκρήξεων (1866 ), δημιουργούνται και συστήνονται κοινότητες, ενώ και στον υγειονομικό τομέα( ίδρυση Λεπροκομείου), εντοπίζονται εξελίξεις .

Ταυτόχρονα δε στον ευρύτερο τότε ελλαδικό χώρο η άνθηση της Παιδείας μετά την επανάσταση κορυφώνεται με την ίδρυση του Οθώνειου Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα στις 14 Απριλίου του 1837 και εγκαινιάστηκε στις 3 Μαΐου του ίδιου χρόνου. Πρωτοστεγάστηκε στην κατοικία του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, επί της οδού Θόλου, στη βορειοανατολική πλευρά της Ακρόπολης. Ήταν το πρώτο Πανεπιστήμιο, όχι μόνο του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, αλλά και της Ανατολικής Μεσογείου.

Η εκπαιδευτική ευεργεσία[2], εκτός των άλλων, αποτέλεσε σημαντική πτυχή της νεότερης ελληνικής ιστορίας, μιας και ενίσχυσε τη σημασία του ρόλου της εθνικής ιδέας

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μια νησιωτική τοπική κοινωνία όπως είναι αυτή της Σαντορίνης, στην τέταρτη δεκαετία του 19ου αι., να μπορεί να διαθέτει χρήματα για την ίδρυση αυτού του Ανώτατου Ακαδημαϊκού Ιδρύματος και μέλη της να κατατάσσονται στους ευεργέτες του Οθώνειου Πανεπιστήμιου. Η ενδεικτική αναφορά, στα άτομα τα οποία συνέβαλαν μέσω ευεργεσιών στην ίδρυση του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου θεωρήθηκε αναγκαία, μιας και έμμεσα αναδεικνύουν μέρος της φιλοσοφίας της κοινωνίας της Σαντορίνης τον 19ο αι.

Οι Θηραίοι ευεργέτες της παιδείας είναι δυνατόν να κατηγοριοποιηθούν σε τρείς μεγάλες κατηγορίες: α) διοικητικές – προξενικές αρχές καθώς και μέλη ανώτερης κοινωνικής τάξης, β) εκκλησιαστική τάξη και γ) κάτοικοι του νησιού[3].

Δήμος Θήρας[4]; Μ.Α. Τσαμαδός  (50), Σ. Επίσκοπος Καθολικών Λ.Δεκιγάλλας ( 50) Βαζέγγιος Φίλιππος      (12),  Καλαμίδας Κ. (8), Κροκίδας Α. (10), Θέμελης Ι. (5), Βαφόπουλος Π. (20), Γαβαλάς Τ. ( 6), Ζαχαρόπουλος Π., (10), Δεκιγάλλας Ι. ( 20), Άλβης Π. (50), Δελένδας Ν. (40), Συρίγγος  Λουίγγης (8), Δελένδας Α., (15), Συρίγος Γ. (7), Άλμπης Ι. (12), Πίντος Γ. (8), Δελένδας Ι. (20), Συρίγγος Λ. (12), Γύζης Τ. (10), Ζάνος Αντ. (6), Αλαφούζος Π., (5), Κριεζής Λ. (20), Βλαχόπουλος Ν., (10), Σορώτου Μ. (6).

Δήμος Εμποριτών: Ζάνος Π.(25), Νοητάκης Κ.(6), Γαβαλάς Μ. (10), Βελτίων Γ.(10).

Δήμος Οιατών: Δημοτικό Ταμείο (100).

Δήμος Καλλίστης : Ρωσικός αντιπρόξενος Μαρκεζίνης Β. (50), Βαλλιάνος Γ. (20), Αδραβάνης Α. (3), Μαρκεζίνης Θ. (5), Μαρκεζίνης Π. (5), Σορότος Μ. (10), Γαβαλάς Β.(5), Σπεράντζας Ν. (5), Μαρμαρμάς Π. (2), Σκοπελίτης Ν. (2), Μαίνης Ι. (1), Ιαννάκος Α. (3), Βαρσαμάκης Α. (5), Λαγκαδάς Κ. (5), Δαρμέζης Ι.(2), Σιγάλας Α.Ν. (4), Γαβαλάς Ι.(3), Ποταμιάνος Σπ (5).

Σεβ.Μητροπολίτης Θήρας κ.Ζαχαρίας (50), Μονή Προφήτη Ηλία (100), Μονή Χοζωβιώτισσας Αμοργού (200), Μονή Καλαμιώτισσας Ανάφη (100), Δήμος Θηρασιάς (30),

Ξεχωριστή σημασία Μητροπολίτη Ζαχαρία Κυριακό , Ιωσήφ Δεκιγάλλα  , Καθολικό Επίσκοπο Λουκά Δεκιγάλλα ,Γ.Πίντο  Βασίλειο Μαρκεζίνη  και Νικόλαο Σπεράντζα . Διακριτή είναι και η θέση δημάρχων ( Μ. Τσαμαδά, Γ. Βαλλιάνου αλλά και Πέτρου Άλβη), υπαλλήλων δημοτικών (Α. Ζάννος – Βοηθός γραμματέα διοίκησης Θήρας) ενός προκρίτου (Ιωάννης Άλμπυς), Δημογερόντων και Συμβούλων(Τζαννής Γαβαλάς και Κ. Λαγκαδάς), Αρμοστών και φυσικά η ενισχυτική «παρουσία» των Μοναστηριών Προφήτη Ηλία Θήρας, Χοζωβιώτισσας Αμοργού, Καλαμιώτισσας Ανάφης καθώς και των Δήμων Θηρασίας και Αμοργού.

Στο εκπαιδευτικό κομμάτι , Θηραίοι καθηγητές (Νικόλαος Βλάχος, Ιωάννης Δανέζης, Δημήτριος Κουτσογιαννόπουλος, Παναγιώτα Πρέκα, Παρασκευή Νομικού, Ιγνάτιος Μοσχάκης  Μιχάλης Πετσετάκης κ.α. ) του Καπιδιστριακού Πανεπιστήμιου  του Χθες αλλά και του σήμερα, λαμπρύνουν  και διανθίζουν την ευρύτερη προσέγγιση του ρόλου της ιστορίας της Θήρας  

Είναι σαφές ότι η διαμόρφωση της ιστορίας του νησιού δεν μπορεί να αναπτύσσεται στα ευρύτερα στενά γεωγραφικά πλαίσια, αλλά και εκτός αυτού, όπως για παράδειγμα στην ίδρυση του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου.

Πέρρος Ιωσήφ

Υπ.Δρ. ΕΚΠΑ

Μάϊος 2017

---

[1] Πέρρος Ι., Όψεις της Εκπαίδευσης στη Σαντορίνη 1880 – 2000, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας Λαογραφία και πολιτισμός, Αθήνα, Απρίλιος 2014

[2] Κουτουξιάδου Αθ., «Η έννοια και τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού ευεργετισμού τον 19^ο στο χώρο της εκπαίδευσης» Τα Εκπαιδευτικα, Ιανουάριος – Ιούνιος 2013, σ.133

[3] Επεξεργασμένο υλικό από τους  επίσημους πίνακες για τους ευεργέτες του καποδιστριακού Πανεπιστήμιου. Ε.τ.Κ. φ.3 (8-2-1840): Κατάλογος των από της 25 Μαίου 1839 μέχρι της 30 Νοεμβρίου του αυτού έτους γενομένων προσφορών προς ανέγερσιν του εν Αθήναις Ελληνικού Πανεπιστημίου σσ.. 17– 19, και Ε.τ.Κ. φ.11 (4-6-1840): Των εως 20 Μαϊου 1840 προς ανέγερσιν του Ελληνικού εν Αθήναις Πανεπιστημίου συνδρομών σσ. 56-57

[4] Σε παρένθεση η τιμή αναφέρεται σε δραχμές. 

Tα αγιομνήσια και η πανήγυρη

[...] Μπαίνουν τώρα και κάθίζουνε οι προεστοί και οι ψαλτάδες με τις κυράδες τους και οι ξεχωρίτες που πρέπει να προτιμηθούνε. Η πρώτη τράπεζα είναι στρωμένη κι έτσι μονομιάς γευματίζουν. Βιαστικά τρώνε και πίνουνε εύχονται στον Γιώργη και στη φαμίλια του και γρήγορα σηκώνονται για να μπουν και οι άλλοι, αφού δεν είναι μπορετό να καθίσει μονομιάς όλος ο κόσμος.Έπειτα δεν είναι και πεινασμένοι κι όσοι είναι αυτοί θα μείνουν τελευταίοι για να ευχαριστηθούνε και να χορτάσουνε. Τότες θα κάτσουνε και οι νοικοκυραίοι, ο μάγερας και οι βοηθοί και οι γυναίκες που πλένανε τα σκουτέλια και τα πηρούνια και τότες θα βγει και κανενας ξεχωριστός μεζές. Αυτοί θα ξεκουραστούνε τώρα μια και σπατσάρισε ο κόσμος που έχει κάμει κύκλο γύρω από τα παιχνίδια και βλέπει αυτούς που χορευούνε και καμαρώνει την τέχνη τους. 

Νησιώτικο συρτό χορεύουνε που στα μισά θα το γυρίσουνε σε ρεπατί. Και τότες ο χορευτής θα δείξει την τέχνη του και τη μαστοριά του, στριφογυρίζοντας τη ντάμα του και κάνοντας  του χορού τσαλίμια και φιγούρες περνώντας δίπλα της ξυστά, χωρίς να την αγγίξει όπως ο πετεινός στριφογυρίζει την όρνιθα. Τότες  και ο λαουθιέρης που είναι ριμαδώρος θα πει το ταιριαχτό στιχάκι στο ζευγάρι ανάλογα με την εντύπωση που θα του κάμει. Μα πάντα θε να βρει κάτι το ξεχωριστό που θα καλοκέψει τον καβαλιέρο για να του ρίξει πλούσια φέρτα.

Κι ο χορός πάντα ο ίδιος θα ναι  γιατί δεν επιτρέπεται να χορέψουνε άλλονε, μ όλο που και οι παρακατιανοί το καταφέρνανε και ξέρανε μαζούρκες και πόρκες ακόμη και καντριλλιές. Και  τούτο συνέβαινε γιατί οι πολυταξιδεμένοι και οι αριστοκράτες του καιρού εκείνου Φράγκοι τους χορεύανε στα γλέντια τους και τους μαθαίναν και οι δικοί μας. Σε όλα όμως τα αγιομνήσια δεν προσφέρανε μονάχα φάβα μπακαλιάρο και κάπαρι. Αλλού γευμάτιζε ο κόσμος με κρεάς και πατάτες, αλλού προσφέρανε ψάρια αλλού κάνανε σφουγγάτο, αλλού παντεσπάνι και τούρτες κι αλλού τηανίτες ανεβατούς  και τούτο γιατί την πανήγυρη την έκανε ένας και όχι όλοι. Καθενας κατά την προαίρεσή του και τη δύναμή του προσέφερε στον τιμώμενο Άγιο και στους συντοπίτες του ότι μπορούσε, χωρίς συμφέρο και πάντοτε δωρεάν. ...

Απόσπασμα του Φίλιππα Κατσίπη , Αγιόμνησια , Ι.Μ.Δανέζης Σαντορίνη 2001

Αφιερωμένο στο Σταύρο Σπηλιάκο και την Μαρία Ξεφτέρη....για τα δικά μας "λακριντί"