Μια βεγγέρα για τσι γαδουρολάτες της Σαντορίνης (σε συνέχειες)

....« Σαν σίφουνας άρχισαν την ίδια ώρα , να κατηφορίζουν το δρόμο του γυαλού, για να παραλάβουν επιβάτες και επαγγέλματα, καμμιά εικοσαριά αχαμνά γαϊδουράκια και μουλαράκια, φόβος και τρόμος των ανίδεων πεζών, που κολούσαν   στο βράχο για να τους πάρει σβάρνα η ξέφρενη επέλαση…Έκαναν πολλές δουλειές οι συμπαθητικοί σύντροφοι των αγωγιάτηδων που προσπαθούσαν από φτώχεια, να τους συνηθίσουν να τρώνε λίγο….

Δεν ήταν τότε χαλικοστρωμένος ο δρόμος του γιαλού και δεν είχε ούτε ένα από τα διακόσια τόσα σημερινά σκαλιά του. Πλάκες από τα γκρεμνά ήταν η στρώση του. Και είχαν γίνει με τα χρόνια, τόσο γλυστερές που παίρνοντας φόρα σε κάθε στροφή του φιδίσιου δρόμου, φτάναμε, παιδιά, στο γιαλό, σε επτά λεπτά της ώρας, χαρά των παπουτσάδων…..» γράφει ο Ν.Δελένδας στο «Ανοιξιάτικο Πρωινό στα Φηρά Σαντορίνης» (Τόμος «Σαντορίνη 2001, - Ι.Μ.Δανέζης σελ 462 κ.εξ)

Αλήθεια τι να πρωτοπούμε για τους γαδουρολάτες όχι μόνο του λιμανιού αλλά και όλης της Σαντορίνης…Μου χε πει κάποτε κάποιος ότι πολλές φορές αναρωτιέσαι ποιος συνοδεύει ποιόν στη Σαντορίνη: Ο γάδαρος τα αφεντικό του ή ανάποδα; Και δεν είχε καθόλου άδικο….

Ας ξεκινήσουμε ένα σύντομο λοιπόν για αρχή παραμυθάκι για τους αγωγιάτες του λιμανιού των Φηρών εξ’ αιτίας της τόσο ιδιαίτερης επιζωγραφισμένης φωτογραφίας των αρχών του 20^ου αιώνα που μας παρείχε ο Θ.Μεταλληνός Διευθυντής «Ιόνιο ΚΕΚ» στην Κέρκυρα.

Βασικός πυλώνας  η εκπληκτική για τα χρόνια εκείνα έρευνα του Γυμνασίου Θήρας : «η Σαντορίνη που χάνεται 1986- 1987» με υπεύθυνο Καθηγητή τον κ. Χριστόφορο Μηνδρινό:

 «….Αν ο επισκέπτης φτάσει με το πλοίο στο γιαλό των Φηρών ή στο λιμάνι της Οίας υπάρχει ένας πολύ γραφικός τρόπος για ν’ ανέβει τα εκατοντάδες σκαλιά που θα τον οδηγούσαν στα χωριά. Δεκάδες γαϊδούρια, μουλάρια και άλογα περιμένουν υπομονετικά να εκτελέσουν το αγώι τους ενώ οι αγωγιάτες μαλώνουν μεταξύ τους γιατί κάποιος «πήρε την κούρσα» με χαμηλότερη τιμή ή γιατί κάποιος δεν τήρησε τη σειρά προτεραιότητας. Σήμερα οι αγωγιάτες έχουν μπει στη υπηρεσία του τουρισμού. Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχε το λιμάνι του «Αθηνιού» οι μόνες προσβάσεις ήταν τα λιμανάκια του γιαλού των Φηρών και της Οίας. Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει δρόμος που να οδηγεί στα χωριά παρά μόνο σκαλιά. Έτσι ο μοναδικός τρόπος μεταφοράς επιβατών και εμπορευμάτων ήταν τα ζώα.

        Η ετοιμασία των ζώων γίνεται στην εξώμαντρα. Ο αγωγιάτης βάζει στη ράχη του αλόγου ένα ή περισσότερα χαλιά για να μην το πονάει η απευθείας επαφή με τη σέλα. Η σέλα αποτελείται από την «πισιλίνα» που τοποθετείτε στην ουρά του αλόγου και από το «καπίστρι» που είναι το σκοινί που μπαίνει στο λαιμό του. Η σέλα στερεώνεται μ’ ένα λουρί κάτω από την κοιλιά του και λέγεται «νίγλα». Τα χαλινάρια είναι ένας σκελετός από λουριά που μπαίνουν στο κεφάλι του αλόγου και με τα οποία ο αγωγιάτης κουμαντάρει το ζώο.      Για να στολίσει και να ομορφύνει το ζώο, του κρεμάει στο λαιμό κουδουνάκια με χάντρες και στο μέτωπο του κρεμάει ένα φυλακτό.

       Αν το ζώο είναι γαϊδούρι η ετοιμασία είναι σχεδόν η ίδια. Η μόνη διαφορά είναι πως εκτός από τα χαλιά βάζουν στη ράχη του και τη «στρατούρα» που είναι ένα σακί με άχυρα, κάτι ηλαδή σαν πάλτωμα.    Όταν όλα είναι έτοιμα, ο αγωγιάτης παίρνει την κρανιά που αποτελείται από ξύλο οξίας και ένα λουρί και με την οποία κεντρίζει τα ζώα για να προχωράνε γρήγορα. Βγάζει τα ζώα από την εξώμαντρα και πηγαίνει για να βγάλει το μεροκάματο φωνάζοντας σ’ αυτά με ένα ιδιαίτερο λεξιλόγιο.

         Λεξιλόγιο του αγωγιάτη:

«ντε λαξο ντε»: Προχώρα, «ντε βέσα ντε»: Πήγαινε μέσα, «λα λα»: Ελα κοντά, «λα έξω»: Έλα έξω, «ντε βίσο ντε»: Πήγαινε πίσω, να ψου: Σταμάτα, να μωρή να: Σταμάτα για το θηλικό, «να πιέρα»: Φρόνιμα, «να βολά»: Άλλαξε δρόμο.¨»

Και έλεγε η Γουλιελμία Συρίγου σε κείμενο της για τη ντοπιολαλιά: " …Καμά αυτά τα πράγματα δεν είναι για μας τσικιουράνες…(εννοώντας το τελεφερίκ αφού οι κιουράνες της ιστορίας μετά από ταξίδι τους στην Αθήνα, δεν είχαν προλάβει τα γαδούρια από το λιμάνι μιας και τα είχαν οι τουρίστες), για τους τουρίστες μαθές και για τους προφεσόρους είναι τούτες οι πολυτέλειες!! "

Η «βεγγέρα για τους αγωγιάτες δεν θα σταματήσει εδώ…Ξεκινάμε ένα άλλο ταξίδι σε μια Σαντορίνη αγνή …

Ιστορικά τση φάβας

Ψάχνοντας όπως ήταν φυσικό για άλλο θέμα  έπεσε το μάτι μου σε μία αναφορά του Ιωσήφ Δεκιγάλλα η οποία μου "ανέστρεψε" την έρευνα. Εκτός από το ιδιαίτερα σημαντικό άρθρο της Νίκης Τσέκου για τoν Προμηθέα και τη φάβα Σαντορίνης ( βλ. εδώ ) καθώς και τις διάφορες άλλες αναφορές στην ομάδα μας για αυτό το μοναδικά ιστορικό φαγητό, πάμε να προσθέσουμε και μερικές άλλες πληροφορίες:

Γράφει, το λοιπός, ο Ιωσήφ Δεκιγάλλας: σε επιστολή του, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Πανδώρα» πριν από 142 χρόνια: «Η γη των νήσων τούτων φαίνεται ευφορωτάτη και παντοίας φυτείας και σποράς επιδεκτική, μάλιστα η άσπα αυτών και ο σίτος αποσταλέντα παρ' εμού εις την έκθεσιν των ελληνικών προϊόντων, ηξιώθησαν βραβείου. Εν Θήρα, τη 13 Νοεμβρίου 1862». Μεταξύ των προϊόντων που είχε αποστείλει ο Δεκιγάλλας στην έκθεση «Ολύμπια» ήταν και «φάβα από αρακά οκάδες τέσσερις».

και από την άλλη πλευρά  Έχοντας ως βάση το ανεκτίμητης αξίας βιβλιο « Η Σαντορίνη που χάνεται όπως τη βλέπουν οι μαθητές της Α Γυμνασίου 1985 - 1986":

Ένα από τα γεωργικά προϊόντα της Σαντορίνης είναι και ξακουστή φάβα της. Καλλιεργούν αρακά στο ηφαιστιογενές έδαφος του νησιού και μετά από μια σειρά εργασιών, που εδώ και χρόνια εφαρμόζουν οι κάτοικοι του, παράγεται ο περιζήτητος καρπός της φάβας. Ο γεωργός δεν κάνει καμία ιδιαίτερη προετοιμασία στο έδαφος. Αρχίζει κατευθείαν να το φυτεύει στις 21 Δεκεμβρίου (κυρά-Ελεούσας ) .Το φύτεμα γίνεται με δύο τρόπους:

1)Σπέρνει το σπόρο του αρακά 2) Κάνει μικρούς λάκκους με την αξίνη, γεωργικό εργαλείο που στο κάτω μέρος του είναι μυτερό για να τραβάει το χώμα κι εκεί βάζει τους σπόρους.

       Αφού φυτέψουν τον αρακά μερικοί γεωργοί προτιμάνε να ρίξουν στο έδαφος φάρμακο για τα χόρτα-ζιζάνια.   Κατά τον Απρίλη ο αρακάς αρχίζει να βγάζει το «λουβί»(ανθό). Στη συνέχεια το λουβί ξεραίνεται και βγαίνει ο καρπός. Το διάστημα αυτό αρχίζουν και βγαίνουν ζιζάνια σε όσα χωράφια δεν έχει πέσει το σχετικό φάρμακο το Δεκέμβρη. Αν ο γεωργός αδιαφορήσει η σοδιά είναι χαμένη.      Εχθροί του σε όλο αυτό το διάστημα, είναι ο καυτός ήλιος και η «βουβάλα», έντομο που τρώει το φυτό. Χρειάζεται νερό και λίγο ήλιο.    Κατά τις αρχές του Μάη ο αρακάς έχει ξεραθεί πάνω στο φυτό. Τον μαζεύουν με την «ανεδοσά» (υγρασία) τις πρώτες πρωινές ώρες, ώσπου να βγει ο ήλιος για να μην θραύεται αργότερα με την παρουσία του. Το μάζεμα δεν έχει κανένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Όταν βρίσκεται και κανένας γλετζές αρχίζει το τραγούδι. Τον κάνουν δεμάτια και τον παραδίνουν στους «γαϊδουρολάτες», που για τη δουλειά που αναλαμβάνουν παίρνουν σαν αμοιβή τα άχυρα. Δουλειά του «γαϊδουρολάτη» είναι να πάει στο αλώνι και να τα αλωνίσει . Κατά το αλώνισμα ξεχωρίζουν τα άχυρα από τον αρακά.

               Στη συνέχεια τα λιχνίζει με το «διχάλι», ένα εργαλείο που μοιάζει με πιρούνα και που χρησιμεύει στο να βγάζει το χώμα και τα ψιλά άχυρα. Απαραίτητο για το λίχνισμα είναι το αεράκι για να βοηθήσει την κατάσταση. Η δουλειά του «γαϊδουρολάτη» τελειώνει εδώ.

            Ο γεωργός παίρνει τον αρακά και τον βάζει σε βαρέλια με φάρμακο. Εκεί τον διατηρεί περίπου ένα χρόνο για να μην ξεπουπουλιάσει δηλαδή να μην κουφαθεί. Αν τον αλέσουν νωρίτερα για θραυστεί.

           Όταν έρθει ο κατάλληλος καιρός γίνεται η αποφλοίωση με δύο τρόπους:

1)    Βρέχουν τον αρακά και τον βάζουν στο ήλιο.

2)    Τον βρέχουν και τον βάζουν στον ήλιο.

     Σειρά έχει τώρα το άλεσμα που και αυτό γίνεται με δύο τρόπους:

Α) Με τον παλιό χειρόμυλο. Αυτός αποτελείται από δύο στρογγυλές πέτρες τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη. Η επάνω πέτρα έχει μία τρύπα στ κέντρο και εκεί μπαίνει ένας άξονας ο οποίος συνδέει τις δύο πέτρες. Στην επάνω πέτρα υπάρχει επίσης ένα ξύλο το οποίο βοηθάει στην περιστροφή της, ενώ η κάτω παραμένει ακίνητη. Το προϊόν του αλέσματος το περνάνε στη συνέχεια από την «ντουμπανίστρα» και μετά το καθαρίζουν.

Β) Με την κοπτική μηχανή, ένα μηχάνημα που δουλεύει με ρεύμα. Στο επάνω μέρος έχει ένα χωνί όπου ρίχνουν τον αρακά. Μετά περνάει από έναν σωλήνα και τελικά καταλήγει αποφλοιωμένος και κομμένος. Μετά τον καθαρισμό η φάβα είναι έτοιμη.

φώτο: Κλέαρχος Καπούτσης

Χειρών - Ιστορία : Σκάλισμα και περιποίηση αμπελιού στη Σαντορίνη

Ένα βίντεο 2 λεπτών παρουσιάζει μια ιστορία αιώνων.... χωρίς να λέει απολύτως τίποτα.....

volcano vine from danderen on Vimeo.

Η Θήρα μετά τον Πρίγκηπα Θήρα

του Δ.Πράσσου 

http://www.santonews.com/i-thira-meta-ton-prigkipa-thira.santonews

Μετά την αποίκηση της Κυρήνης, η Θήρα δεν φαίνεται να έκανε σπουδαία πράγματα και μάλιστα ίσως πρέπει να αναφερθούν  και κάποια μικρά περιστατικά που ίσως να μην έκαναν ιδιαίτερα υπερήφανους τους αρχαίους κατοίκους. Το πρώτο αφορά τον ίδιο τον εποικισμό στη Λιβύη, ο οποίος μπορεί να προσέδωσε μέγα κλέος στη Θήρα, αλλά μάλλον δεν έγινε σε απόλυτα …εθελοντική βάση. Γράφει ο Ιωσήφ Δεκιγάλας (Γενική Στατιστική Νήσου Θήρας (Ερμούπολη 1850): «… αρχηγός της αποικίας διωρίσθη ο Βάττος, ώστις εμβιβασθείς μετά των συντρόφων του εις δύο πεντηκοντόρους, εκίνησεν για την Λιβύην, πλην ούτοι φοβούμενοι φαίνεται ν’ ακολουθήσωσι τον διάπλουν επέστρεφαν οπίσω, αλλά προσωρμιζομένους εις τον λιμένα οι Θηραίοι άρχισαν να τους λιθοβολώσι και δεν τους άφινον να πλησιάσωσι την γην παρά τους διάταξαν να πλεύσωσιν, οπίσω εις την Λιβύη». Κοινώς δηλαδή τους πήραν με τις πέτρες, αλλά μάλλον δεν πρέπει να είχαν και πολύ άδικο, διότι τότε ένα ταξιδάκι στη Λιβύη δεν ήταν δα και αναψυχής. Αποτελούσε «τέκνο της ανάγκης» λόγω της 7ετούς ξηρασίας και «ώριμο τέκνο της οργής» που προκαλούσε η πείνα.

ΤΑ … ΡΟΖ ΓΚΡΑΦΙΤΙ

Ο λάγνος χορός του Σιμία, εύφραινε τον Κρίμωνα σύμφωνα με την επιγραφή που αποτύπωσε ο βαρόνος Χίλλερ.

  Ένα ελαφρό κοκκίνισμα σε κάποιες παρειές ίσως προκαλέσει και μια επιγραφή που αναφέρει ο Hiller von Gaertringen («Θήρα. Ανακοίνωσις γενομένη την 30 Σεπτεμβρίου 1897 εν τη εν Δρέσδη 44η Συνελεύσει Γερμανών φιλολόγων και παιδαγωγών» Hiller Von Gaertringen, Μετάφραση Ιερώνυμος Δελένδας , Θήρα 1898). Σύμφωνα με αυτήν, ο Κρίμων εξυμνείται επειδή ο Σιμίας τον εύφραινε χορεύοντάς του κόνιαλο η κονίσαλο. Το περίφημο λεξικό Liddell & Scottμεταφράζει τον κονίσαλο ως «lascivious dance» (ασελγή, άσεμνο χορό), ενώ αναφέρεται και ως πριαπικός δαίμονας. «Το πράγμα όμως βαίνει έτι περεταίρω», γράφει ο Gaertringen, «Πεντάκις γίνεται χρήσις της λέξεως οίφειν, όπερ κυρίως χαρακτηρίζει την σχέσιν του ανδρός προς την γυναίκα».  Αλλά και οι Kurt Raaflaub και Hans Van Vees, στο «Α Companion to Archaic Greece (Blackwell publishing 2009), τον χαρακτηρίζουν άσεμνο χορό με  έντονη σεξουαλική χροιά (a bawdy dance with strong sexual overtones).  Αντίστοιχη ερμηνεία δίνει και ο Thomas F. Scanlon στο «EROS & GreekAthletics» (OxfordUniversityPress-2002).  Είδατε τι έκανε το παλιόπαιδο ο Σιμίας που τα σεισοπυγήματα του κέρδισαν την αθανασία χάρις σε μια εγχάρακτη επιγραφή στους βράχους της αρχαίας Θήρας;. Η  αλήθεια είναι βέβαια πως ο τρόπος αγωγής των νέων στην Αρχαία Ελλάδα, έχει αποτελέσει αντικείμενο μεγάλων συζητήσεων μεταξύ των ιστορικών και των αρχαιολόγων, οπότε για περισσότερα οι αναγνώστες πρέπει να απευθυνθούν στα βιβλία των ειδικών. Όπως μάλιστα αναφέρει ο Gaertringen, από τα αρχαία κιόλας χρόνια ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης κατακεραύνωναν το έθιμο της ανάθεσης της αγωγής ενός εφήβου σε ένα πρεσβύτερο (με ότι αυτό κατά τους ίδιους συνεπαγόταν), ενώ ο Έφορος «παρέστησεν τον θεσμόν τούτον ως τι ωραίον και έκλαμπρον, όπερ σχεδόν μόνο φως και ουδεμίαν σκιάν περιέχει». 

…ΚΑΙ ΟΙ ΓΚΡΙΖΕΣ ΖΩΝΕΣ

Τα πρώτα γκράφιτι της Αρχαίας Ελλάδας, στη Θήρα( φωτογραφία του Χίλλερ Φον Γκέτρινγκεν).

   Πρέπει όμως  να αναφερθούν δύο ακόμα επιγραφές που παραθέτει ο γάλλος περιηγητής του 19ου  αιώνα JosephPittondeTournefort στο περίφημο βιβλίο του «Ταξίδι στην Κρήτη και τα νησιά του Αρχιπελάγους 1700-1702» -Relationd’unvoyageduLevant- (πρώτη έκδοση Παρίσι 1717, μετάφραση Μάκης και Μυρτώ Απέργη- Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης- Ηράκλειο 2003). Στην πρώτη κάποιος Κάρπος, αφιερώνει μνημείο στην αγαπημένη του γυναίκα Σώειδα, τονίζοντας πως στη ζωή της γνώρισε μόνο έναν άντρα. «Κάρπος ταν ιδίαν γυναίκα Σωειδα Αφήρειξεν της Μονανδρον». Στην επομένη ο Αυρήλιος Τυχάσιος για τον πατέρα του και η Ελπίζουσα για τον αγαπημένο της σύντροφο αφιερώνουν αποδείξεις της στοργής τους (σ.σ μάλλον ήταν μητέρα και γιος). «Αυρ. Τυχάσιος τον Πατέρα και Ελπίζουσα τον ίδιον συμβίον Τυχάσιον Αφηρωιξαν».

  Αλλά η Αρχαία Θήρα, είχε μια ακόμα γκρίζα ζώνη στην –κατά τα άλλα – ένδοξη ιστορία της: ήταν ένα από τα νησιά που δέχτηκαν να δώσουν «γην και ύδωρ» στους Πέρσες.  Μετά τους περσικούς πολέμους, έπεσε σε αφάνεια και οι μόνες αναφορές γίνονται πλέον κατά την ελληνιστική περίοδο, οπότε και χρησιμοποιήθηκε ως ναύσταθμος των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.