Ιστορικά τση φάβας

Ψάχνοντας όπως ήταν φυσικό για άλλο θέμα  έπεσε το μάτι μου σε μία αναφορά του Ιωσήφ Δεκιγάλλα η οποία μου "ανέστρεψε" την έρευνα. Εκτός από το ιδιαίτερα σημαντικό άρθρο της Νίκης Τσέκου για τoν Προμηθέα και τη φάβα Σαντορίνης ( βλ. εδώ ) καθώς και τις διάφορες άλλες αναφορές στην ομάδα μας για αυτό το μοναδικά ιστορικό φαγητό, πάμε να προσθέσουμε και μερικές άλλες πληροφορίες:

Γράφει, το λοιπός, ο Ιωσήφ Δεκιγάλλας: σε επιστολή του, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Πανδώρα» πριν από 142 χρόνια: «Η γη των νήσων τούτων φαίνεται ευφορωτάτη και παντοίας φυτείας και σποράς επιδεκτική, μάλιστα η άσπα αυτών και ο σίτος αποσταλέντα παρ' εμού εις την έκθεσιν των ελληνικών προϊόντων, ηξιώθησαν βραβείου. Εν Θήρα, τη 13 Νοεμβρίου 1862». Μεταξύ των προϊόντων που είχε αποστείλει ο Δεκιγάλλας στην έκθεση «Ολύμπια» ήταν και «φάβα από αρακά οκάδες τέσσερις».

και από την άλλη πλευρά  Έχοντας ως βάση το ανεκτίμητης αξίας βιβλιο « Η Σαντορίνη που χάνεται όπως τη βλέπουν οι μαθητές της Α Γυμνασίου 1985 - 1986":

Ένα από τα γεωργικά προϊόντα της Σαντορίνης είναι και ξακουστή φάβα της. Καλλιεργούν αρακά στο ηφαιστιογενές έδαφος του νησιού και μετά από μια σειρά εργασιών, που εδώ και χρόνια εφαρμόζουν οι κάτοικοι του, παράγεται ο περιζήτητος καρπός της φάβας. Ο γεωργός δεν κάνει καμία ιδιαίτερη προετοιμασία στο έδαφος. Αρχίζει κατευθείαν να το φυτεύει στις 21 Δεκεμβρίου (κυρά-Ελεούσας ) .Το φύτεμα γίνεται με δύο τρόπους:

1)Σπέρνει το σπόρο του αρακά 2) Κάνει μικρούς λάκκους με την αξίνη, γεωργικό εργαλείο που στο κάτω μέρος του είναι μυτερό για να τραβάει το χώμα κι εκεί βάζει τους σπόρους.

       Αφού φυτέψουν τον αρακά μερικοί γεωργοί προτιμάνε να ρίξουν στο έδαφος φάρμακο για τα χόρτα-ζιζάνια.   Κατά τον Απρίλη ο αρακάς αρχίζει να βγάζει το «λουβί»(ανθό). Στη συνέχεια το λουβί ξεραίνεται και βγαίνει ο καρπός. Το διάστημα αυτό αρχίζουν και βγαίνουν ζιζάνια σε όσα χωράφια δεν έχει πέσει το σχετικό φάρμακο το Δεκέμβρη. Αν ο γεωργός αδιαφορήσει η σοδιά είναι χαμένη.      Εχθροί του σε όλο αυτό το διάστημα, είναι ο καυτός ήλιος και η «βουβάλα», έντομο που τρώει το φυτό. Χρειάζεται νερό και λίγο ήλιο.    Κατά τις αρχές του Μάη ο αρακάς έχει ξεραθεί πάνω στο φυτό. Τον μαζεύουν με την «ανεδοσά» (υγρασία) τις πρώτες πρωινές ώρες, ώσπου να βγει ο ήλιος για να μην θραύεται αργότερα με την παρουσία του. Το μάζεμα δεν έχει κανένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Όταν βρίσκεται και κανένας γλετζές αρχίζει το τραγούδι. Τον κάνουν δεμάτια και τον παραδίνουν στους «γαϊδουρολάτες», που για τη δουλειά που αναλαμβάνουν παίρνουν σαν αμοιβή τα άχυρα. Δουλειά του «γαϊδουρολάτη» είναι να πάει στο αλώνι και να τα αλωνίσει . Κατά το αλώνισμα ξεχωρίζουν τα άχυρα από τον αρακά.

               Στη συνέχεια τα λιχνίζει με το «διχάλι», ένα εργαλείο που μοιάζει με πιρούνα και που χρησιμεύει στο να βγάζει το χώμα και τα ψιλά άχυρα. Απαραίτητο για το λίχνισμα είναι το αεράκι για να βοηθήσει την κατάσταση. Η δουλειά του «γαϊδουρολάτη» τελειώνει εδώ.

            Ο γεωργός παίρνει τον αρακά και τον βάζει σε βαρέλια με φάρμακο. Εκεί τον διατηρεί περίπου ένα χρόνο για να μην ξεπουπουλιάσει δηλαδή να μην κουφαθεί. Αν τον αλέσουν νωρίτερα για θραυστεί.

           Όταν έρθει ο κατάλληλος καιρός γίνεται η αποφλοίωση με δύο τρόπους:

1)    Βρέχουν τον αρακά και τον βάζουν στο ήλιο.

2)    Τον βρέχουν και τον βάζουν στον ήλιο.

     Σειρά έχει τώρα το άλεσμα που και αυτό γίνεται με δύο τρόπους:

Α) Με τον παλιό χειρόμυλο. Αυτός αποτελείται από δύο στρογγυλές πέτρες τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη. Η επάνω πέτρα έχει μία τρύπα στ κέντρο και εκεί μπαίνει ένας άξονας ο οποίος συνδέει τις δύο πέτρες. Στην επάνω πέτρα υπάρχει επίσης ένα ξύλο το οποίο βοηθάει στην περιστροφή της, ενώ η κάτω παραμένει ακίνητη. Το προϊόν του αλέσματος το περνάνε στη συνέχεια από την «ντουμπανίστρα» και μετά το καθαρίζουν.

Β) Με την κοπτική μηχανή, ένα μηχάνημα που δουλεύει με ρεύμα. Στο επάνω μέρος έχει ένα χωνί όπου ρίχνουν τον αρακά. Μετά περνάει από έναν σωλήνα και τελικά καταλήγει αποφλοιωμένος και κομμένος. Μετά τον καθαρισμό η φάβα είναι έτοιμη.

φώτο: Κλέαρχος Καπούτσης