Όταν η λαογραφία της Σαντορίνης συνδέεται με την επιστημονική έρευνα ..

Ή πως δυο γενιές μιας οικογένειας αποτυπώνουν τα της Σαντορίνης

Μνήμη Μάρκου Αβερκίου Ρούσσου 

 Ένας από τους λόγους ύπαρξης του «Καλλιστορώντας», είναι εκτός των άλλων η προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας της Σαντορίνης αλλά και ευρύτερης διάδοσής της. Πόσο δε μάλλον όταν αυτή γίνεται μέσα από έρευνές Θηραίων παλαιότερων αλλά και σύγχρονων. Στην ανάρτηση αυτή θα συνδεσουμε την επιτόπια έρευνα ( και όχι μόνο ) ενός άγνωστου αλλά ιδιαίτερου Θηραίου ερευνητή λαογραφίας , του Μάρκου Αβέρκιου Ρούσσου μαζί με την έρευνα της εγγονής του Ελισάβετ Καφούρου στο μεταπτυχιακό του Πανεπιστήμιου Πειραιά και αναμενόμενο τίτλο : « Η Σαντορίνη ως γαστρονομικός προορισμός[1]»

Γράφει το λοιπός ο Μάρκος Αβέρκιος Ρούσσος στα «Λαογραφικά της Σαντορίνης» το 1971 ως προς την καλλιέργεια τομάτας και την παρασκευή τοματοπολτού: « ... Επί τη ευκαιρία θα πρέπει να αναφέρω και ένα χαρακτηριστικό που συνέβη τον Αύγουστο του 1925. Αν και ήμουν πολύ μικρός το ενθυμούμαι καλώς διότι μου είχε κάνει εντύπωση. Οι ταράτσες του Εμπορείου – πηγή του τοματοπολτού- ήταν κατακόκκινες από τα σκαφίδια με το τοματοπελτέ, όταν ξαφνικά μέσα σε λίγα λεπτά έγιναν από κόκκινα μαύρα σαν το κατράμι. Αιτία ήταν η ξαφνική πτώση της ψιλής μαύρης τέφρας από τον ουρανόν από την έκρηξη του ηφαιστείου. Η καταστροφή του τοματοπολτού ήταν τελεία, οι παραγωγοί παρατηρούσαν με σταυρωμένα τα χέρια να χάνονται οι κόποι και ο ιδρώτας τους, ανίκανοι να αντιμετωπίσουν την μαύρη σκόνη που έπεφτε από τον ουρανό. Οι παραγωγοί εκείνης της εποχής ήταν αληθινά μάρτυρες εργάζονταν από τα χαράματα μέχρι την νύχτα και ποτέ δεν χόρταιναν ψωμί. Παρακολουθούσαν με καρτερία την μανία όλων των στοιχείων της φύσης  που απο αιώνες χτυπούν το νησί. Σεισμοί και εκρήξεις, φωτιά και καπνός, λάβα και μύδροι, θειάφι και βρώμα από καυτό σίδηρο ήταν γνωστά πράγματα σε αυτούς. Όμως ποτέ οι Θηραϊοι παραγωγοί και οι κάτοικοι του νησιού γενικότερα δεν άφησαν αυτό το πολύχρωμο τσουρουφλισμένο διαμάντι των Κυκλάδων, την Σαντορίνη, αλλά αντίθετα την αγαπούσαν όλο και περισσότερον και την αγάπη τους αυτή για το νησί την παρέδωσαν σαν κληρονομιά και στις επομένες γενιές»  - Όπως έκανε και ο ίδιος.....

Aρκετά χρόνια αργότερα η Ελισάβετ προσθέτει ερευνητικά στην αφήγηση του παππού της μέσα από την    μεταπτυχιακής της εργασία : «Η παραγωγή και η προώθηση των τοπικών προϊόντων μίας περιοχής κατέχουν ιδιαίτερο ρόλο στην τοπική οικονομία και αναδεικνύουν τον γαστρονομικό προορισμό δίδοντας προστιθέμενη αξία. Το κλίμα αλλά και το ιδιαίτερο έδαφος του νησιού περιορίζουν την καλλιέργεια πολλών και διαφορετικών ειδών. Η άνυδρη καλλιέργεια είναι γεγονός σε συνδυασμό με το ιδιαίτερο μικροπεριβάλλον της Σαντορίνης, όμως συμβάλλουν τα τελευταία χρόνια στην δημιουργία μίας ξεχωριστής ποικιλίας προϊόντων, τα οποία συνεπάγουν την νέα σαντορινιά κουζίνα και την σαντορινιά γεύση κατ’ επέκταση. [...]Στη Σαντορίνη ο γαστροτουρίστας μπορεί να βρει μια πληθώρα δραστηριοτήτων, ώστε να έρθει σε επαφή με την παράδοση και τη γευσιγνωσία των τοπικών προϊόντων. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν πολλά ξενοδοχεία που προσφέρουν μαθήματα οινογνωσίας, δοκιμές κρασιών σε συνεργασία με ντόπιους παραγωγούς ενώ διαθέτουν ποικιλίες τοπικών κρασιών σε καταλόγους και κελάρια».

Η Ελισάβετ, παρουσιάζει ταυτόχρονα και την έρευνά της που διεξήχθη εξαιτίας της διπλωματικής εργασίας της: «  Συνοψίζοντας, παρατηρούμε ότι για αυτό το δείγμα, η γαστρονομία ήταν βασικός παράγοντας σε κάθε ταξίδι του. Αυτό φαίνεται για παράδειγμα από το ότι τουλάχιστον το μισό του προϋπολογισμού τους για τα ημερήσια έξοδα δίνονταν στο φαγητό. Οπότε το ποσοστό 37.5% από την πλευρά των ξένων και 40% από την πλευρά των Ελλήνων που προτείνουν τη Σαντορίνη σαν προορισμό γαστρονομίας είναι αρκετά ενθαρρυντικό. Επίσης, η τάση τους να ξανά επισκεφτούν το νησί παρουσιάζει υψηλά αποτελέσματα, 62.5% οι ξένοι, 31.7% οι Έλληνες και το φαγητό σίγουρα είναι ένας από τους παράγοντες που επηρέασαν την επιλογή τους γιατί στο 47.5% των ξένων και στο 46.7% των Ελλήνων άρεσε το φαγητό που δοκίμασαν στο νησί. [...] Εν κατακλείδι, ο γαστρονομικός τουρισμός ανήκει την πολιτική έξυπνης ανάπτυξης. Αυτό συμβαίνει γιατί η ανάπτυξή του δεν απαιτεί μεγάλες επενδύσεις σε πάγια και άλλα στοιχεία. Στο βασικό προϊόν της Σαντορίνης υπάρχει καλό φαγητό και καλό κρασί. Το μόνο που χρειάζεται είναι η κατάλληλη ανάπτυξη και η εφαρμογή μίας στρατηγικής marketing , η οποία θα έχει ως στόχο της τη δημιουργία μίας ποιοτικής μορφής τουρισμού (γαστρονομικού τουρισμού), τη δημιουργία υπεραξίας στον γαστρονομικό τουρίστα και την άμβλυνση της εποχικότητας της τουριστικής περιόδου. Με άλλα λόγια πρέπει να τεθούν γερές βάσεις ώστε η γαστρονομία ως τουριστικό προϊόν να προσφέρει ποιοτικές γαστρονομικές εμπειρίες και πρωτόγνωρες απολαύσεις αναβαθμίζοντας την γαστρονομική προσφορά και προσελκύοντας περισσότερους τουρίστες».

---

[1] Πηγή: Ελισάβετ Καφούρου : «Η Σαντορίνη ως γαστρονομικός Προορισμός»,  ΜBA in Tourism Management, Πανεπιστήμιο Πειραιά, 2015 βλ. www.academia.edu. (Eνημέρωση Φεβρουάριος 2016). ( Άδεια αναδημοσίευσης)

Η «Παναγία Μαρουλιανή» (Υπαπαντή) της Οίας….στην Καλλίπολη του Πειραιά!

 

. Ο ναός της "Παναγίας Μαρουλιανής" στην Καλλίπολη

Ως γνωστόν στην Φοινικιά της Οίας υπάρχει ο ναός της «Παναγιάς Μαρουλιανής» που είναι αφιερωμένος στην Υπαπαντή και πανηγυρίζει στις 2 Φεβρουαρίου.  

Στην Καλλίπολη του Πειραιά όμως υπάρχει εξίσου μια «Παναγία Μαρουλιανή», ένας μικρός ναός που ιδρύθηκε από οικογένεια Οιατών εγκατεστημένη στον Πειραιά και είναι αφιερωμένος και εκείνος στην Υπαπαντή.

Σε παλαιότερη ανάρτηση για τους Οιάτες του Πειραιά είχαμε αναφέρει ότι όντας μακριά από το χωριό τους καταφύγιο και παρηγοριά έβρισκαν πάντοτε στους Αγίους. Η σχέση με την πίστη τους  φαίνεται πολλάκις από δωρεές τους σε εκκλησίες του Πειραιά αλλά και από την διαρκή ενεργή δράση τους στις τοπικές Πειραιώτικες ενορίες.

Όμως το πιο σημαντικό δείγμα παρουσίας και συμβολής των Οιατών στα θρησκευτικά δρώμενα του Πειραιά είναι η δημιουργία του ναού της Υπαπαντής στην Καλλίπολη ή αλλιώς της «Μαρουλιανής» του Πειραιά!

Ποιος είναι όμως  ο ναός…

Έξοδος της εικόνας από το ναό για την περιφορά

Ο ναός λοιπόν του Πειραιά βρίσκεται στην οδό Φλέσσα 72 κοντά στην πλατεία Πηγάδας, στο κομμάτι της Φλέσσα μεταξύ των οδών Αντωνίου Θεοχάρη και Σπυρίδωνος Λάμπρου.  

Ιδρυτές του ήταν η οικογένεια Καρρά, και συγκεκριμένα ο Θωμάς Καρράς και η σύζυγος του  η Παναγούλα.  Ο Θωμάς μαζί με τα αδέρφια του Γιώργο και Δημήτρη ήσαν γεννημένοι στην Οία και εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά σε νεαρή ηλικία πριν από τον Πόλεμο ανοίγοντας εργοστάσιο ναυπηγοξυλείας στο Χατζηκυριάκειο, κάνοντας ξυλουργικές εργασίες σε βαπόρια. Το οικογενειακό τους παρατσούκλι ήταν «τα σφαλάγκια» λόγω της εργασίας τους ως καραβομαραγκοί, καθώς στην τοπική ναυτική ορολογία της Οίας το «σφαλάγκι» είναι το μακρόστενο δοκάρι που χρησιμεύει για να ρυμουλκηθεί το πλοίο από τη θάλασσα στη ξηρά και τοποθετείται κατά μήκος της σχάρας στην «ναυπηγική κλίνη».   (σ.σ. στην Οία υπάρχουν παρά πολλές οικογένειες με το επίθετο Καρρά και μόνο με την αναφορά στο οικογενειακό παρατσούκλι γίνεται κατανοητό για ποια οικογένεια πρόκειται).

Μέχρι και οι κολώνες ήταν σημαιοστολισμένες από τον Δήμο Πειραιά 

με την Ελληνική σημαία και τη σημαία του Δήμου.

Την περίοδο του Πολέμου, το ένα από τα αδέρφια πέθανε στους βομβαρδισμούς του Πειραιά καθώς η καρδιά του δεν άντεξε να βλέπει τις μεγάλες καταστροφές που προκαλούσαν τα Γερμανικά αεροπλάνα εκτινάσσοντας το λιμάνι και τον ναό της Αγ.Τριάδας κυριολεκτικά στον αέρα! Λίγο μετά εγκαταστάθηκε μόνιμα στον Πειραιά με την οικογένεια του και άλλος ένας από τα αδέρφια Καρρά, ο Ευάγγελος, ο οποίος μέχρι τότε ζούσε στην Οία.  Τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά τον Πόλεμο, το εργοστάσιο ναυπηγοξυλείας των Καρράδων ήταν ένα από το πιο πασίγνωστα και φημισμένα καραβομαραγκούδικα ολόκληρου του Πειραιά.

Tα λάβαρα 

Ο Θωμάς λοιπόν με την σύζυγο του την Παναγούλα (Παναγιώτα), όντας άνθρωποι θεοσεβούμενοι και βαθιά θρησκευόμενοι, αποφάσισαν να αφιερώσουν μια εκκλησία προς τιμή της Θεοτόκου. Έτσι δώρισαν την οικία τους στην οδό Φλέσσα την οποία μετέτρεψαν σε εκκλησία αφιερώνοντας την στην εορτή της Υπαπαντής για την «Παναγία Μαρουλιανή» της Οίας. Μέχρι σήμερα ο ναός διατηρεί την αρχική εξωτερική μορφή του ως παλιά μονοκατοικία του Μεσοπολέμου και για αυτό έχει αυτή την ιδιαίτερη δόμηση ανάμεσα στις σημερινές πολυκατοικίες.

Η εκκλησία λειτουργούσε αρχικά ως ιδιωτικό οικογενειακό εκκλησάκι ακολουθώντας την εορτή με το Παλαιό Ημερολόγιο (Ιουλιανό) δηλαδή στις 15 Φεβρουαρίου, παράδοση που παρέμεινε και καθιερώθηκε επίσημα. 

Κατα τη διάρκεια της περιφοράς της εικόνας στα στενά της Καλλίπολης

Μάλιστα σε πηγές και ιστορικά στοιχεία που αφορούν τον Πειραιά, ο ναός είναι καταγεγραμμένος με την Οιάτικη ονομασία: «Παναγία Μαρουλιανή».  Μια από τις πηγές αυτές είναι και το «Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα» του Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος (Πειραιάς 2004), όπου αναφέρει: «Στην καρδιά της περιοχής (σ.σ. Καλλίπολη) υπάρχει ο ενοριακός ναός της Αγ. Παρασκευής. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμα ο ναός Παναγία Ρόδον το Αμάραντο, ο ναός των Αγίων Αναργύρων  και οι ναοί της Αγίας Μαρίνας (1930) και της Παναγιάς Μαρουλιανής (1950) που ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο».  

Κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου (ημερομηνία που αντιστοιχεί στις 2 Φεβρουαρίου με το Παλαιό Ημερολόγιο) γίνεται κανονική πανήγυρη με εσπερινό και θεία λειτουργία παραμονή και ανήμερα της εορτής. Και φυσικά οι Πειραιώτισσες Μαρουλίες ακούν για δεύτερη φορά μέσα στον ίδιο μήνα τα «χρόνια πολλά» για την ονομαστική τους εορτή!  

Με προτροπή  φίλων Πειραιωτών, το Καλλιστορώντας φέτος παρευρέθηκε στην εορτή. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας έγινε λιτανεία της εικόνας στα στενά της Καλλίπολης υπό τους ήχους της φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιά που προπορευόταν της πομπής. Εκτός από τον άρτο και το αντίδωρο, στους παρευρισκόμενους δόθηκε και από ένα γλυκό μαζί με μια εικονίτσα της Υπαπαντής για ευλάβεια.

. Η φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά συνόδευσε την περιφορά της εικόνας στα στενά της Καλλίπολης, 

όπως γίνεται σε όλες τις εορτές.

Σήμερα ο ναός ανήκει πλέον επίσημα στους παλαιοημερολογίτες του Πειραιά, αν και αρκετοί Οιάτες κατά καιρούς τελούν στον εν λόγω ναό βαφτίσια, μνημόσυνα και κηδείες συγγενών τους και αυτό γιατί στα μάτια τους βλέπουν έναν «δικό τους» ναό μέσα στον Πειραιά  -«την εκκλησά των Καρράδων» όπως λένε-  που τους συνδέει συναισθηματικά με τη γενέτειρα τους Οία, και ας ακολουθεί εορτολογικά το Παλαιό Ημερολόγιο.

Αν λοιπόν έχετε και εσείς Μαρουλία στο οικείο περιβάλλον σας και ξεχάσατε να της ευχηθείτε στις 2 Φεβρουαρίου που είναι επίσημα η εορτή της «Παναγιάς Μαρουλιανής» της Οίας, κάντε το σήμερα που γιορτάζει η «Μαρουλιανή» της Καλλίπολης, έστω και αν ακολουθεί εορτολογικά το Παλαιό Ημερολόγιο…

Οφείλουμε να εκφράσουμε τις πιο θερμές ευχαριστίες μας στην οικογένεια Καρρά και συγκεκριμένα στην κυρία Αικατερίνη Λ.Καρρά, της οποίας ο σύζυγος Λουκάς Καρράς ήταν ανιψιός των ιδρυτών Θωμά και Παναγούλας, για τις πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το ιστορικό του ναού και την ανάδειξη σιγά-σιγά μιας άλλης εποχής για την περιοχή της Καλλίπολης αλλά και για τη Σαντορίνη γενικά. 

Η Παναγία η Μαρουλιανή στη Σαντορίνη