Η αλλιώς άλλο ένα μικρό αφιέρωμα στη Σαντορινιά ντομάτα και την ιστορία της! Βλέποντας μέχρι και τον Οκτώβρη ντοματάκια διάσπαρτα στο νησί
με πιάνει το παράπονο: Τάχατες μόνο η κλιματική αλλαγή βοηθήσε στο να αλλάξει τις
εποχές και από εκεί που μέχρι τέλος Αυγούστου το πολύ να βλέπουμε ντομάτες,
τώρα να τις συναντάμε και λίγο πριν τα Χριστούγεννα;
Γι αυτό μπήκα στη διαδικασία να εντοπίσω εκ νέου μερικά
στοιχεία ανάδειξης μιας άγνωστης πλευράς
για κάποιους:
Η μικρόκαρπη τομάτα της Σαντορίνης (Solanum Lycopersicum var. Cerasiforme) έφτασε στο νησί μεταξύ των ετών 1875-1880. Η πρώτη αναφορά
γίνεται από τον Θηραίο λαογράφο Ι. Κυριακό που αναφέρει την τομάτα Σαντορίνης
ως «χρυσόμηλο». (σ.σ άλλωστε η λέξη pomo d’ oro στα ιταλικά σημαίνει ακριβώς
αυτό) Εικάζεται ότι την έφεραν οι σαντορινιοί ναυτικοί που ταξίδευαν στη
Μεσόγειο, όπου σε κάποια λιμάνια (Οδησσός, Αλεξάνδρεια) είχαν ήδη δημιουργηθεί
ανθηρές παροικίες που διατηρούσαν στενούς δεσμούς με την γενέτειρά τους Μια
άλλη εικασία είναι ότι ήρθε στην Σαντορίνη από καθολικούς μοναχούς που
διατηρούσαν στενές σχέσεις με την ευάριθμη καθολική κοινότητα που υπάρχει στο
νησί από την εποχή της Ενετοκρατίας. Η υπόθεση αυτή γίνεται επειδή είχε συμβεί
και στο παρελθόν, καθολικοί μοναχοί να φέρουν τεχνογνωσία ή καινοτομίες του
παρελθόντος στην Σαντορίνη. Για παράδειγμα, καθολικοί μοναχοί από το Λαγκεντόκ
της Γαλλίας, έφεραν το 1660 στην Σαντορίνη την πρώτη οριζόντια ξύλινη
χειροκίνητη πρέσα προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στην οινοπαραγωγή των καθολικών
μοναστηριακών κτημάτων. Δεν αποκλείεται κάποιος μοναχός να παρατήρησε τις
σχετικές εδαφοκλιματικές ομοιότητες με την Σικελία όπου επίσης υπάρχει μεγάλη
παράδοση καλλιέργειας μικρόκαρπης τομάτας και να αποφάσισε να εισάγει το φυτό
στο νησί.[1] Το
Το
1923, σύμφωνα με στοιχεία από το Ιστορικό αρχείο της Εθνικής Τράπεζας (έχει
υποκατάστημα στο νησί από το 1842) ιδρύεται το πρώτο οργανωμένο εργοστάσιο
μεταποίησης και κονσερβοποίησης προϊόντων τομάτας
Και
από το χθες εγώ πάλι αναρωτιέμαι:
Αλήθεια
όμως τι πιο ωραίο από το και οι νέοι του σήμερα να μπορούσαν να κάνουν από
μόνοι τους τον πελτέ… Πως; : « Το χωράφι πριν φυτευτεί, ζευγαρίζεται με
ξενικό αλέτρι και αυλακώνεται με την τοπική αξίνη. Το Φλεβάρη ανοίγουν
λακκάκια στο έδαφος σε απόσταση 30 εκατοστών το ένα από το άλλο
ρίχνοντας μέσα αρκετά σπόρια ντομάτας. Βέβαια ο σπόρος πριν φυτευτεί ξεραίνεται
στον ήλιο για να μην μουχλιάσει. Μέτα κάνουν το βοτάνισμα βγάζοντας τα αγριόχορτα,
που φυτρώνουν γύρω από τα φυτά. Το ύψος
της ντοματιάς φτάνει περίπου τα 50 εκατοστά ανάλογα με την υγρασία του εδάφους,
οπότε αρχίζει να ανθοφορεί. Η συγκομιδή γίνεται από τα τέλη Ιουνίου
μέχρι τις αρχές Αυγούστου . Η σαντορινιά ντομάτα είναι πολύ γλυκιά και
γευστική. Η ποιότητα του σπόρου είναι τέτοια, ώστε όσο καλό έδαφος και να βρει
να μην μεγαλώνει περισσότερο. Τη μοναδική της γευστικότητα την οφείλει στο ότι
δεν ποτίζεται αλλά αρκείται στην πρωινή υγρασία. Μετά τον τρυγητό της αρχίζει η διαδικασία της
Παρασκευής του ντοματοπουλτού. Οι ντομάτες μεταφέρονται στη λεγόμενη κάναβα του
μπελτέ. Εκεί υπάρχει μια μεγάλη σκάφη χωρισμένη σε δύο μέρη. Στο δεξιό της
υπάρχει μια ξύλινη χοάνη με ένα οδοντωτό κύλιντρο και μια ξύστρα. Στο αριστερό
μέρος υπάρχει ένα στεριωμένο σουρωτήρι Οι ντομάτες ρίχνονται στην ξύλινη
σκάφη από τη χοάνη, μέσα στην οποία έριχναν σαράντα έως και εξήντα οκάδες
ντομάτα. Ένας εργάτης κινεί τη χειρολαβή του κυλίντρου διαγράφοντας ένα τόξο
35-40 μοιρών. Μ ε αυτόν τον τρόπο οι ντομάτες στύβονται και μετατρέπονται σε
πολτό που πέφτει στη ξύστρα και από κει στη σκάφη με την βοήθεια ενός εργάτη,
που τρίβει τον παχύρρευστο πολτό πάνω στην ξύστρα. Αφαιρεί τους φλοιούς και
τους βάζει στο μάγκανο. Ένας τρίτος
εργάτης παίρνει τον πολτό και τον σουρώνει στη σουρώστρα για να φύγουν οι
σπόροι. Έτσι στο αριστερό μέρος της σκάφης υπήρχε το καθαρό ζουμί της ντομάτας.
Το παίρνουν και το βάζουν σ’ ένα δοχείο και το ρίχνουν σ‘ ένα μεγάλο καζάνι
όπου βράζει. Μετά το βράσιμο μεταφέρεται με δοχεία πάνω στις ταράτσες,
όπου είναι απλωμένα ρηχά σκαφίδια και εκεί το χύνουν. Μετά από δυο τρεις μέρες
γίνεται μετάγγιση του πολτού στις «πόρτες»(μεγαλύτερα σκαφίδια) και όταν
έκριναν πως ο πολτός ήταν κατάλληλος, τον μεταφέρουν στις «βούτες»(μεγάλα
βαρέλια) έτοιμο για το εμπόριο» (Η Σαντορίνη που χάνεται
Από
την άλλη σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της σύγχρονης οικονομίας του
νησιού δεν θα μπορούσε να μην είναι τα εργοστάσια τοματοποιίας
«Το
πρώτο κατασκευάστηκε μεταξύ 1925-1926 στον Μονόλιθο από τον Δ. Νομικό. Το σήμα του ήταν ο ρόμβος και οι εγκαταστάσεις διατηρούνται ως σήμερα.
Στη
συνέχεια ιδρύθηκε το εργοστάσιο Εμμανουήλ και Μηνά Καραμολέγκου και το
εργοστάσιο ΑΒΙΣ, στην παραλία του Βόθωνα, γύρω στο 1935-1936, οι εγκαταστάσεις
του οποίου υπάρχουν σήμερα.
Στη
διάρκεια της Κατοχής φτιάχτηκε το εργοστάσιο Στέλιου Μενδρινού (ΣΤΕΛΛΑ) στον
Εξωμύτη, του Ευσταθίου Κανακάρη στον Εξω Γιαλό και στη Βλυχάδα του Γεωργίου Δ.
Νομικού και του Σ. Πρέκα.
Την
ίδια εποχή στον Γιαλό κάτω από τα Φηρά μετατράπηκε σε εργοστάσιο τοματοπολτού
το εργοστάσιο παραγωγής οινοπνεύματος του Γρ. Κουτσογιαννόπουλου που είχε
ιδρυθεί το 1930. Τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκε στο Μονόλιθο το
κονσερβοποιείο της Ενωσης Θηραϊκών Προϊόντων Σαντορίνης Santo».[2]
Ο
μεγάλος σεισμός της Σαντορίνης τα άλλαξε όλα….οι κόκκινες εκτάσεις της Σαντορίνης
από την υπέροχη ντομάτα της…χάθηκαν…για να εντοπιστουν και πάλι αργότερα;;;Σ
εμάς τι απομένει; Η Ελάχιστη ποσότητα σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες
που υπάρχει μέχρι και σήμερα… Μήπως να μπούμε σε μια άλλου είδους διαδικασία
και σιγά σιγά όλοι μας σ ένα μικρό χωραφάκι αν έχει απομείνει να καλλιεργήσουμε
ελάχιστη ξανά ποσότητα ντομάτας; Μήπως να δώσουμε ένα άλλου είδους κίνητρο σε
νέους ανθρώπους – έστω και σε περίοδο κρίσης να θυμηθούν λίγο τα παλιά; Έστω
και ως ανάγκη….
Χαρακτηριστική
είναι η αφήγηση του κ. Μιχάλη Αληφραγκή (Μπελά) από το Ακρωτήρι:
«Εφτά εργοστάσια δουλεύανε απάνω στην Σαντορίνη!
Εφτά εργοστάσια δουλεύανε και δεν προλαβαίνανε την ντομάτα… Αλλά ο κόσμος
έπιανε την αξίνα να σκάψει και την φιλούσαμε! Μου λέγε ο πατέρας μου, «τι να
σου πάρω από τα Φηρά άμα θα πάω;», που πήγαινε μία φορά το μήνα… Του λέω
«Μπαμπά, θέλω μια κρανιά», από αυτή που […] «ή φέρε μου», του λέω, «μια καλή
αξίνη»[3]
Υ.γ:
Αλήθεια μήπως θυμάστε ποια από τα εργοστάσια ντομάτας είχαν στην ετικέτα τους και
απεικόνιση της έκρηξης του ηφαιστείου?
.JPG)
.JPG)