Η «νεράϊδα» της Σαντορίνης ή ο «σκοπός του Τζίτζικα» της Νάξου

Ένα παλιό τραγούδι – μπάλλος που ακουγόταν και χορευόταν και στη Σαντορίνη  είναι το «Νεραϊδα είσαι μάτια μου» Προσωπικά έχει καταγραφεί στην μνήμη μου από την Μαρίζα στο «Αιγαίο» σε συνεργασία με το Λαογραφικό Όμιλο Σαντορίνης. Από πλευράς Σαντορίνης, έμαθα τις τελευταίες μέρες και τις εξής μικρολεπτομέρειες που συσχετίζονται της ευρύτερης κινητικότητας του τραγουδιού.

Σαν σκοπός στην Νάξο είναι γνωστός ως «Σκοπός του Τζίτζικα» ή της παλιάς Πατινάδας. Η Μαρία Ξεφτέρη, γλωσσολόγος υποψήφια δρ. Kαποδιστριακού Πανεπιστημίου ΑΘηνών και εκλεκτή φίλη και συνοδοιπόρος γράφει στη «Φωτεινή Παντογνώστρα[1]» της:

¨Στ’ Απεράθου, το συγκεκριμένο τραγούδι παραγγέλλεται, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις μου, ως «Σκοπός του τζίτζικα». Θεωρείται βέρσο μπάλλο, το οποίο κάποια στιγμή αυτονομήθηκε και αποτέλεσε από μόνο του ξεχωριστό τραγούδι, το οποίο χορεύεται κυρίως ως συρτό. Πάνω στη συγκεκριμένη μελωδία, η οποία επαναλαμβάνεται συνεχώς, τραγουδιούνται δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα, όπως τα παρακάτω:

Όλα μας κι αν τα ξέχασες, μιας βραδινιάς θυμίσου,

που σου ‘λεα «ξημέρωσε» και μου ‘λεες «κοιμίσου».

Όλα μας κι αν τα ξέχασες θυμίσου ένα βράδυ

ο λύχνος εκατσούβλιζε και δεν είχαμε λάδι.

Όλα μας κι αν τα ξέχασες, ένα θυμίσου μόνο:

τσοι τελευταίες μας μαθιές, πο’ λλάζαμε με πόνο." 

 Με κάποιες διαφορές εμφανίζεται και στη Σαντορίνη. Αν και εντοπίζεται χωρικά σε 2-3 χωριά, ουσιαστικά σύμφωνα με την μία πληροφορία ακουγόνταν πάντα μετά από γλέντια ή βεγγέρες στην επιστροφή για το σπίτι από ερωτευμένους νέους  και σε κάποιες φορές ήταν σαν ένα τραγούδι – σήμα προς την κοπελιά ώστε να καταλάβει οτι ο αγαπητικός της βρισκόταν σε ένα συγκεκριμένο σημείο που είχαν καθορίσει στο χωριό και την περίμενε.

Ακόμα δε μια άλλη ιστορία για το τραγούδι αυτό χρονικά μας μεταφέρει  λίγο μετά την μικρασιατικη καταστροφή όπου ακούγεται το  «Ένα καράβι αρμάτωσα να ‘ρθώ να σε γυρέψω, κι αν δε με θες, νεράιδα μου, μια νύχτα θα σε κλέψω.» από αγωγιάτη πρόσφυγα στο νησί ο οποίος προσπάθησε να κορτάρει την αρχόντισσα του αμπελιού που δούλευε.  Μέχρι τότε  γνώριζαν και τραγουδούσαν μόνο τους πρώτους στίχους.

Ταυτόχρονα βέβαια, οφείλω να ομολογήσω άλλη μια μικρή επίσημανση για το σκοπό αυτό. Συνήθως οι σύγχρονοι μουσικοί όταν παίζουν την «Νεραϊδα»,  το κάνουν είτε ως ακόλουθο του Συρτού, δλδ συρτό και γύρισμα σε αργό Μπάλλο/ Νεραίδα είτε αυτόνομα.

Όπως και να χει, η σημασια του συγκεκριμένου τραγουδιού στην καταγραφή της μουσικής παράδοσης του νησιού είναι ξεχωριστή. Η κινητικότητα του σκοπού από τη μία και η διαφοροποίηση του ανα περιοχές το μετουσίωσαν σε μία ξεχωριστή καταγραφή στο ευρύτερο πλαίσιο της ιστορίας μας. Έχουμε από την μία πλευρά τα τραγούδια της Βεγγέρας, του Γάμου, του Κλήδωνα, του τραπεζιού, τα αστεία τις ρίμες τα κάλαντα, τους συρτούς- τους μπάλλους, και σε ξεχωριστή αναφορά τον μπάλλο «Νεραίδα είσαι μάτια μου».

Νεράιδα είσαι, μάτια μου, και το γιαλό ορίζεις.

Θέλεις, μου παίρνεις τη ζωή, θέλεις, μου τη χαρίζεις.

Κοράλλια είναι τα χείλη σου, κύματα τα μαλλιά σου

κι η θάλασσα ολόκληρη είναι η αγκαλιά σου.

Στην άμμο που καθόμουνα ήταν δικό μου κρίμα

και τ’ όνομά σου έγραφα και τό ’σβηνε το κύμα.

Ένα καράβι αρμάτωσα να ’ρθώ να σε γυρέψω.

Κι αν δε με θες, νεράιδα μου, μια νύχτα θα σε κλέψω.

Νεράιδα είσαι, μάτια μου, και το γιαλό ορίζεις

Θέλεις, μου παίρνεις τη ζωή, θέλεις, μου τη χαρίζεις.

[1] Βλ. Μαρία Ξεφτέρη Σκοποί και τραγούδια τ Απεράθου (Μέρος 5ο): ο Σκοπός του Τζίτζικα ή της παλιάς πατινάδας , στο https://xefteri.wordpress.com/2011/05/11/%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CF%84%E2%80%99-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AC%CE%B8%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%AD%CF%81-2/ ( ενημέρωση Φεβρουάριος 2016)