Αναβροχές -Λιτανείες -Ψυσικαριες του Φίλιππα Κατσίπη

Αναβροχές   -Λιτανείες   -Ψυσικαριες

 Πηγή: Ιστορικά και Λαογραφικά της Νήσος Σαντορίνης: Αναβροχές Λιτανείες και Ψυσικαριες, Ανάτυπον από την «Φιλολογική Πρωτοχρονιά», Αθήνα 1963

Από  τα  χρόνια  τα παληά  τα  αμνημόνευτα, μέχρις  και  τα  συγκαιρινά, δεινές συμφορές,  περιστάσεις  και  παντοίες ανάγκες δέρνουνε  και   μαστίζουνε   ετούτο  το   πολυβασανισμένο  νησί   των   Κυκλάδων    το  επονομαζόμενο καί  Σαντορίνη.

Και  άλλοτες  μεν  ,  από    τα   έγκατα   και   την  άβυσσο   της  απύθμενης  θάλασσας ξενερίζουνε  και  επιφαίνουνται  κατα καιρούς   ,   εν  μέσω  πυρίνων  φλογών  και  ατμίδων   καπνού  ,  ζοφώδη  και  σκοτεινά  ηφαίστεια   σκορπίζοντας   τον   τρόμο  και   τον  όλεθρο   στους  ήμερους  κατοίκους  της  πολύπαθης   αυτής   νήσος.   Και   άλλοτες πάλι  ξαφνικά  κι΄ αναπάντεχα    ξυπνά   η   ανεξιχνίαστη    οργή  και  η   ακαταμάχητη   του   σεισμού   μανία , απλώνοντας   σ΄ όλο  το  νησί  την   ερήμωση και  τον  θάνατο.  Τους   αδυσώπητους  δε  αυτούς  τύρρανους  καμμιά  δύναμη   ανθρώπινη    δεν  είνε  σε θέση να  τους   καταπονέσει  και  να  τους  μερώσει,   ειμή  η  ανείκαστος  του   Δημιουργού   μακροθυμία και  το  άπειρο Αυτού  έλεος  και  στην  άμετρη   καλωσύνη    Του  καταφεύγουν  οι  ταπεινοί και  θεοσεβούμενοι  Θηραίοι  όταν  έρθουν  οι   οργισμένες  ετούτες  ώρες.

Κοντά  όμως  σ΄αυτές  τις   δύο  τρομερές   και   αγιάτρευτες  πληγές   που κανένα  φάρμακο  θεραπευτικό   δεν  βρέθηκε  να  τις   γιατρέψει, υπήρχε   και   μία   άλλη  τρισχειρότερη  μάστιγα  η   ανοβροχιά  ή   ανεριά   καθώς    παρονομάζουνε   την  ανυδρία.   Και  την   αποκαλώ    οδυνηρότερη   και   φοβερότερη, γιατί  μ  όλο  που   τα δεινοπαθήματα  του  σεισμού  είναι   πικρότατα  και   θανάσιμα όμως  η  διάρκειά  του  είνε  μονάχα  για  δευτερόλεπτα  της  ώρας  και  λίγες  στιγμές  βαστά  ο  θυμός  και  η  κακωσύνη  του.  Ενώ   το  μαρτύριο   το  απερίγραπτο  της  δίψας  κ’  η  καταστροφή έκ ταύτης  του  νησιού   μας  βαστούσε  χρόνια  ολόκληρα   . Τότες  οι  ουρανοί  κλειδώνανε  και  δάκρυο   νερό  δεν   έσταζε  επάνω   σ΄ ετουτη  τη  γής,  που  είνε  άνυδρος  κι  ούτε  τρεχούμενο   νερό    κι΄  ούτε  πηγή   υπάρχει   πουθενά  να  βρέξεις  τά   χείλη  σου.  Κι΄ είτανε  τότες  η  οδύνη  των  ανθρώπων  απέραντη  κι΄  απροσμέτρητη  η  καταστροφή  .

Η  γής  έσβυνε    απ΄  την   ξηρασία,  χορτάρι  δεν  φύτρωνε   και   πράσινο  φύλλο   δεν   άνοιγε.  Τά  ζωντανά   ψοφούσανε   απ΄  το  φρικτό  και  πικρότατο  θάνατο   της   δίψας    κι΄  όλος  ο   κόσμος   κατέβαινε  στα    παραθαλάσσια   μέρη,  όπου  υπήρχανε   μερικά    πηγάδια   για   να   αντλήσουνε  λιγάκι  νερό    και     ας    είτανε  θολό,  γλυφό  και   πικρό,  που  πιότερο  άναβε   τή  δίψα   .  Μά  και   τα  πηγάδια   στερεύανε και τα  μικρά    παιδιά   με   κλάματα,  θρήνους  και   κοπετούς  διακονεύανε  μπροστά   στις   πόρτες  των   σπιτιών  που  είχανε   μεγάλες   ,`ιστέρνες,  αντί  για   ψωμί   μια   σταγόνα νερό  για  να  βρέξουνε  τα   μαραμένα  χείλη  τους.

Ας  έρθουμε  όμως  στο  προκείμενο  κι΄ ας  δούμε  τα   καθέκαστα  με    τή   σειρά     τους.

Πού  λέτε,  η  πρώτη  φρικοδέστερη   απ΄  όλες  τις   αναβροχιές    πού  βρήκανε  τη  Σαντορίνη  είνε αυτή  που   μνημονεύει  στην  ιστορία  του   ο  γέρο  Ηρόδοτος     και   που   συνέβηκε   ,  κατά  τα   γραφόμενά   του,   τον  έβδομο    αιώνα  πριν   της   Χριστού  γεννήσεως.

Γράφει  λοιπόν   κι΄ ανιστορεί  ο  ρηθείς  ιστορικός,  πώς  « επτά   έτέων  ουκ  ύε την  Θήρην,  εν τοίσι  τα  δένδρεα  πάντα  σφι  τα  εν  τη   νήσω  πλήν  ενός   εξαυάνθη»[1]   Και   ό  εστί       μεθερμηνευόμενον:  εφτά    χρόνια   έκαμε  να  βρέξει  στην   Θήρα   και   μέσα  σ΄  αυτό  το   διάστημα όλα  τα   δέντρα   του  νησιού    ξεραθήκανε  εκτός   από  ένα!. 

Και   το   γεγονός   αυτό  παρέμεινε   στις  παραδόσεις    του  νησιού   μας   ύστερις    από τόσους    αιώνες  κι΄ ό  Θρύλος  λέει   πώς :  τό   μοναδικό  αυτό  δέντρο που  άντεξε  τα   επτά  χρόνια   της   αναβροχιάς  και  παρέμεινε  μονάκριβο  μεταταύτα,  είναι  η  συκιά  που  βρίσκεται    και  σήμερα   στην   Καμένη!. [2]Αυτά  τουλάχιστο  έγραφε  σ΄ ένα  άρθρο  του  σχετικό  στα  1898  ο  ιδρυτής  της  τοπικής  μας  εφημερίδας  που  έχει  τον   τίτλο  «Σαντορίνη»,  ο  μακαρίτης  Ιωάννης  Ν.  Βαρβαρήγος.[3]

Κι΄ αυτή  η  συκιά  βρισκότανε  πραγματικά  απάνω  στο  ηφαίστειο,  στη  Νέα   Καμένη  κ΄ έκανε ωραιότατα  σύκα   .Μάλιστα   κ΄ένα  μικρό  λιμανάκι  που  υπήρχε   στο  νησί  αυτό  της  Καμένης   λεγότανε   από  τους  ναυτικούς:   το    λιμάνι    της    Συκιάς   «έκ  τίνος  δένδρου   του   αυτού  ονόματος». [4] Σημειώνω ακόμη, πως  πριν  από   εκατό   χρόνια  που  ήκμαζε  το   μικρό  λιμάνι  της   Σαντορίνης   ο  Αθηνιός,  γιατί  εκει  υπήρχε και  ταρσανάς   στη  θέση  Σκέρος[5]  και  τα  εργαστήρια  των   πιθυτεκτόνων   ήγουν  των  βαρελάδων [6] ,  τα  μαστορόπουλα     παραβγαίνοντας   στο   κολύμπι  πηγαίνανε   κολυμπώντας    ίσαμε   το   νησί    της    Καμένης   από   τον   Αθηνιό.  Για   να   τα  πιστέψουνε  όμως  επειδή   η  απόσταση  είναι   μεγάλη  -   κοντα   τρία   μίλλια   για   να   πάς-  έπρεπε  να   φέρνανε   γυρίζοντας  κι΄ ένα  σύκο  από  την   ανωτέρω   συκιά   για   σημάδι.

Ούτω  λοιπόν  η  παράδοση  του   νησιού   μας   έδεσε  τη  μία  συμφορά   :  της  αναβροχιάς,  με  την άλλη :  του  ηφαιστείου  .  Πάντα   ταύτα όμως  άλλοι  θα   τα   διερευνήσουν  και   θα   τα   εξετάσουν   και  θα μας  πούνε το  γιατί    και   το   πως   και   όχι   η   αναξιότητα  μου.

Και  το  πρωτάκουστο    αυτό  κακό    πού  ξεπερνά  ακόμη  και  την  ανομβρία  πού   επέβαλε στους  κακότροπους  και   άνομους  Εβραίους  ο  Προφήτης  Ηλίας  και  που  κατά  τας  Γραφάς   εκράτησε  τριάμισυ  χρόνια,  είχε  αφορμή   και  αιτία  το  περιστατικό  ετούτο,  που   είνε   ωραιότατη  ιστορια και  διήγημα  σπουδαιότατο   .  Για   τούτο  και  το  μνημονεύω  και   παρακαλώ  σας  να  το   ακροαστείτε,    κέρδος  δε  θα  τόχετε  και   όχι  ζημία.  Ας   είνε.

Που  λέτε, τω  καιρώ  εκείνω, καθώς  γράφει  ο  Ηρόδοτος, στη  Σαντορίνη  βασίλευε  ένας  γέροντας  βασιλέας,  Γρίννος  ονόματι.  Ούτος  μαζύ   με  άλλους  επίσημους  Θηραίους   είχε  ξεκινήσει  απ΄ το  νησί   του  και  είχε  έρθει  στο  Μαντείο  των Δελφών  για  να  προσφέρει  θυσία  πολυτελή   και  πλούσια  «εκατόμβη»  στον  Θεό  Απόλλωνα  ,  πού  είτανε    και  ο  πολιούχος   και  προστάτης  της  νήσος .  Μαζύ  τους  δε   είτανε  κ΄  ένα  αρχοντόπουλο,  Βάττος  ονομαζόμενος και  που  τονε  μνημονεύω  από  τώρα  γιατί    θα    τον   ανταμώσουμε καί   παρακάτω.

Εκεί  το  λοιπόν  που  προσφέρανε   τη   θυσία  τους  η μάντισσα  Πυθία  κατά   προσταγή  και  φώτιση   του  Απόλλωνα  εχρησμοδότησε    και   τους   είπε  να  ξεκινήσουνε  παρευθύς  και   να πάνε  στη   χώρα  της   Λιβύης   και   να  ιδρύσουν  αποικία!…..Αυτοί  όμως  οι  κακονούστατοι,   προφασιζόμενοι προφάσεις  αμαρτιών και  διισχυριζόμενοι΄   ο  μεν  πως   είνε   γέροντας   και  βραδύγλωσσος,    ο  δε  πως  δεν  ξέρει  να  πάει  στα     άγνωστα   μέρη  της  Λιβύης    αδιαφορήσανε   να  εκτελέσουνε  το  θέλημα  του   Απόλλωνα  και   παρακούσανε  το   Θεικό   πρόσταγμα   .

Δεν  λογαριάσανε όμως  οι  άφρονες πως  :  θεός  ού μυκτηρίζεται και  κανένας   θνητός  δεν  είνε σε   θέση  ατιμωρητεί να  τα  βάλει   μαζύ   του.

Παραβάντες  όθεν  την   εντολή  του  θείου   προστάγματος,  ήρθε  και  έπεσε  το  φοβερό  αυτό  κακό  κι΄η  απερίγραπτη    αυτή   συμφορά στη  Σαντορίνη,   που   κατά  τα   προλεχθέντα    επρόκειτο   να  βαστάξει   εφτά  ολόκληρα   χρόνια.

Και  κατ΄αρχάς  ο  λαός  δεν  ήξερε  κατά  το  σύνηθες   τίποτα  για  το  ζήτημα  της  αποκίας και  τα  συναφή και  απορούσε   για  το   κακό  που  είχε  φτάσει   στο  νησί  τους    .   Μα  όσο   περνούσαν  τα  χρόνια  και   τα    πράματα  ζορίζανε  και  φτάσανε  στο  αμήν ,  τότε  οι   άρχοντες  είπανε  την   αλήθεια και  το  ανεξιχνίαστο  μυστήριο  της   αναβροχιάς   απεκαλύφθη .  Πάραυτα  ο  λαός   πειθανάγκασε   τους  κρατούντας  να  εκτελέσουν  το   θεικό   πρόσταγμα    και     με    αρχηγό  τον  προαναφερθέντα  Βάττο  ξεκινήσανε  για  τή  Λιβύη  .  Μετά  πολλά  δε   βάσανα  και  περιπέτειες   που   αφίνωτες  για   να  μην  πολυμακραίνω  από  το  προκείμενο, φτάσανε  στην  ξακουσμένη   αυτή  χώρα: «εκεί  που  πάντοτε  τ΄ αρνιά με  κέρατα  γεννιούνται  και τρείς  φορές  τα  πρόβατα  γεννοβολούν  το  χρόνο»[7]

Φτάνοντας   δε  στην   άγνωστη   μέχρι  τότες   αυτή    χώρα  θεμελίωσαν  οι  Θηραίοι  την   πρώτη  ελληνική   αποικία,   πού  την  ωνόμασαν  Κυρήνη, προς  τιμή  και   δόξα  μιάς  βασιλοπούλας   ,   που  την  είχε  κλέψει  ο  Απόλλωνας  απ΄ το   Πήλιο  και   την    είχε   εγκαταστήσει  σ΄  εκείνα   τα  μέρη. Κ΄ έτσι  ευθύς  πού ετέλεσαν  το  θέλημα  του θεού,  τέλειωσε  και  το  μαρτύριο  της   αναβροχιάς  στη  Σαντορίνη. 

Και από  την   καίλα  της  δίψας και  τα  μαρτύρια  που  είχανε  τραβήξει  στα  χρόνια   της   ανυδρίας στο  νησί  τους  οι  άποικοι,  την   καινούργια   πολιτεία  τους   την   εθεμελίωσαν   δίπλα  από  μία  «κρήνη»  και  σ΄ ένα  μέρος  όπου  «ο   ουρανός  τετρηται» [8],  ήγουν  είτανε  τρυπημένος  και  έβρεχε  ακατάπαυστα……

Για να  κλείσω  δε   το  κεφάλαιο  αυτό  σας  λέω  σας  λέω  ακόμη,  βιαστικά    και  κοντοσύλλαβα,  πως η    αποικία  αυτή   των  Θηραίων  «ιπποτρόφος  εστίν   γάρ   αρίστη   καί   καί    καλλίκαρπος  και  πολλούς  άνδρας  αξιολόγους  έσχε»[9]  έγινε  μετά   ταύτα  πολυάνθρωπη  και   δοξασμένη  και  η  Κυρηναική  φιλοσοφική  σχολή  της  παρέμεινε  φημισμένη[10]

Μα   ο  άνθρωπος    που   τήνε  δόξασε  και  τ΄  όνομά   του    θα   παραμείνει   στον  αιώνα  τον  άπαντα και  θα  μνημονεύεται  όσο  θα  ζει   ο   κόσμος   είνε  :   Ο  Σίμωνας  ο  Κυρηναίος   …. Ναι …. Ναι…αυτός   είναι   :  «ον   ηγγάρευσαν  ίνα  άρη  τον  Σταυρόν     Αυτού»    .

Ζωντανή   δε   υπήρχε  στο  νησί  μας   στα   παλαιότερα  χρόνια   η   παράδοση   που  και  μέχρις  και  τα  δικά  μου   χρόνια  ακουγότανε, πως  εκείνος   που   σήκωσε  τον Σταυρό  από  τον  ώμο  του  Κυρίου  καί τόν έφερε στό Γολγοθά είτανε Θηραίος !   [11]

Καιρός μας  όμως  θαρρώ  πως  είνε  να  ξανάρθουμε  στά  περαιτέρω,    γιατί  καταπολλά  ξεμακρύναμε  και  θάχετε  δίκηο     να   μου   παραπονέσθε.

Μετά   την   ανωτέρω  φρικτή  του  νησιού  μας   καταστροφή   ,  καθώς  τουλάχιστον   εγώ  γνωρίζω,  δεν  αναφέρεται καμμιά  άλλη   αναβροχιά   .  Ειμή,  καθά  λέγεται  παρά   του   ρηθέντος  Βαρβαρρήγου συνέβη   και  πάλι   μια    άλλη  ανομβρία,  έτσι  που   αναγκαστήκανε  οι   παπάδες  του  νησιού   να   κάμουνε   τον   Μεγάλο   Αγιασμό  «με  πηγαδίσιο  νερό»   γιατί  δεν   είχανε  ιστερνίσιο!…

Για  να   φτάσουνε  δε   σ΄ αυτό  το  σημείο     οι  πολλα  θρησκευόμενοι    και   θεοσεβείς   Σαντορινιοί,  στοχάζομαι   πως  σε  καμμιά  ιστέρνα   δεν   θα  υπήρχε   νερό  . Κι΄ αν  ακόμα   σκεφτείτε     πως    η   γιορτή   του   Αγιασμού   γίνεται  στις   6    του  Γενάρη  και    δεν  είχανε   και  δεν  είχανε   νερό,  συλλογιστείτε  τώρα  και   απομοναχοί    σας   το   τι   φρικτό   μαρτύριο   θα    είχανε   περάσει  το   καλοκαίρι.

---

[1]Ηρώδοτος : Βιβλ Δ κεφ 151

[2] Καμένες: λέγονται από αιώνες τα ηφαίστεια της Σαντορίνης Και ειδικά με το όνομα αυτό λεγόντουσαν τα τρία ηφαίστεια νησάκια : Η Παλαιά Νέα και Μικρή Καμένη που βρίσκονται μες στην καλντέρα της Σαντορίνης

[3] Ιω. Ν. Βαρβαρρήγος: η ανομβρία. Εφημ. «Σαντορίνη» αρ. Φύλλου  538/ 19- 4- 1898

[4]Ιωσήφ Δεκιγάλλας : Γενική Στατιστική της νήσου Θήρας Ερμούπολις 1850 σ.26 – 27

[5] Σκέρος= ο λάκκος όπου τοποθετούν και σιγουράρουν στην αμμουδιά οι ψαράδες τη βάρκα τους, όταν τη βγάζουν από τη θάλασσα

[6] Ι . Δεκιγάλλας: ανωτέρω σ. 29

[7] Ομήρου Οδύσσεια: Ραψ Δ στιχ 85-86 Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη

[8] Ηρόδοτος: Βιβλ Δ’ κεφ 158

[9][9] Στραβων: Βιβλ 17

[10] Δ. Ιω. Κουτσογιαννόπουλος: Η θηραϊκή αποικία Κυρήνη και η Φιλοσοφικής αυτής Σχολή. Επετ. Κυκλ.  Μελετών  19: 2

[11] Ιω . Ν.. Βαρβαρρήγος: ανώτερω Φιλ Κατσίπης: Το Χρονικό της Περίσσας Αθήνα 1958 σ 42