Τετάρτη 2 Μαρτίου 2011

Τι γυρεύει η NASA στη Σαντορίνη

Τι είναι αυτό που αφθονεί στη Σαντορίνη και το οποίο επιθυμούν διακαώς η NASA αλλά και οι επιστήμονες που αναζητούν να ρίξουν φως στην αρχή της ζωής πάνω στη Γη; «Ενα βακτήριο», είναι η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Αλλά όχι οποιοδήποτε βακτήριο. Το βακτήριο που κάνει σκουρόχρωμα τα νερά του νησιού μεταβολίζοντας τον σίδηρο που υπάρχει στα ηφαιστειακά πετρώματα της Σαντορίνης. Το βακτήριο αυτό έχει αποκτήσει ένα «fan club» επιστημόνων που θα ήθελαν να ασχοληθούν μαζί του, καθώς, όπως εξηγούν οι ίδιοι στο «Βήμα», διαθέτει μοναδικές ιδιότητες.


Η τουριστική περίοδος έχει τελειώσει και το φθινόπωρο κάνει τη Σαντορίνη ήρεμη και μοναχική. Οι επισκέπτες έχουν φύγει και οι μικρές κρουαζιέρες στην Καμένη, έχουν σταματήσει. Με μία εξαίρεση: μία φορά κάθε μήνα πέντε μαθητές του γυμνασίου της Θήρας μαζί με τη δασκάλα τους, την κυρία Γερασιμίνα Καφούρου-Δαμίγου, παίρνουν τη βάρκα και ξεκινούν για την περιοχή που κάθε καλοκαίρι «βουλιάζει» από τους τουρίστες. Αλλά οι μαθητές δεν βρίσκονται εκεί για αναψυχή. Συμμετέχουν σε ένα πείραμα το οποίο μπορεί να βοηθήσει στο να καταστεί κάποια ημέρα ο πλανήτης Αρης κατοικήσιμος. Τα παιδιά εργάζονται σαν αληθινοί επαγγελματίες. Παίρνουν δείγματα νερού σε ειδικά φιαλίδια και τοποθετούν κομμάτια γυαλιού σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα στο νερό. Τα κομμάτια αυτά (αντικειμενοφόροι για παρατήρηση σε μικροσκόπιο) θα παραμείνουν στο νερό ως τον επόμενο μήνα, έτσι ώστε μικροοργανισμοί να έχουν τον χρόνο να επικαθήσουν πάνω σε αυτά. Οι αντικειμενοφόροι που είχαν τοποθετηθεί τον προηγούμενο μήνα συλλέγονται, συσκευάζονται και μαζί με τα φιαλίδια του κόκκινου νερού αποστέλλονται για μελέτη στην κυρία Eleanora Robbins, γεωλόγο στο Geological Survey National Center. Γιατί τα παιδιά εργάζονται υπό την καθοδήγησή της.
Ολα άρχισαν όταν η κυρία Eleanora Robbins άκουσε για τα σκουρόχρωμα νερά της Καμένης στη Σαντορίνη από την αδελφή της που είχε περάσει τις διακοπές της στο νησί. Η κυρία Robbins αναζητούσε για τις έρευνές της μικροοργανισμούς με ιδιαίτερες διατροφικές προτιμήσεις. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τέτοιοι οργανισμοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην αποκατάσταση των περιβαλλοντικών καταστροφών. Για παράδειγμα οργανισμοί που αρέσκονται στο πετρέλαιο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την εξαφάνιση πετρελαιοκηλίδων από τους ωκεανούς. Επιπροσθέτως, η αμερικανίδα επιστήμονας ενδιαφερόταν για αρχέγονους μικροοργανισμούς, για τους μικροοργανισμούς εκείνους των οποίων απόγονοι είμαστε όλοι. Τέτοιου είδους βακτήρια ζουν συνήθως σε ακραία περιβάλλοντα, όμοια με εκείνα που επικρατούσαν στη Γη όταν πρωτοξεκίνησε η ζωή. Ετσι θερμοπηγές και ηφαιστειογενείς περιοχές που είναι πλούσιες σε χημικές ενώσεις και στις οποίες οι θερμοκρασίες είναι αυξημένες αποτελούν πόλο έλξης για τους επιστήμονες που αναζητούν αυτά τα βακτήρια.
Η κυρία Robbins ανακοίνωσε την πρόθεσή της να επισκεφθεί τη Σαντορίνη και να μελετήσει αυτά τα βακτήρια σε μια ιστοσελίδα του Διαδικτύου, μέσω της οποίας αναζητούσε και βοήθεια. Δεν της ήταν αρκετό να πάρει ένα μικρό δείγμα από το νερό της Καμένης. Θα ήθελε να μπορεί να έχει δείγμα των νερών κάθε μήνα, έτσι ώστε να είναι σε θέση να εκτιμήσει τη δραστηριότητα των βακτηρίων καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, κάτω δηλαδή από κάθε είδους συνθήκες θερμοκρασίας και κυματισμού.
Η μόνη απάντηση που έλαβε ήταν από την κυρία Χρυσούλα Κουρτίδου-Παπαδέλη, πνευμονολόγο από τη Θεσσαλονίκη, η οποία είχε ειδικευθεί στις ΗΠΑ στην Αεροδιαστημική Ιατρική. Το ενδιαφέρον της κυρίας Κουρτίδου-Παπαδέλη για τα βακτήρια ήταν διαφορετικό από αυτό της κυρίας Robbins. Τα βακτήρια αυτά μεταβολίζουν (συγκεκριμένα οξειδώνουν) τον σίδηρο. Το σκούρο χρώμα των νερών δεν είναι παρά αποτέλεσμα της οξείδωσης του σιδήρου από τα βακτήρια που για τον λόγο αυτόν ονομάζονται σιδηροβακτήρια. Με δεδομένο το γεγονός ότι ο πλανήτης Αρης διαθέτει τεράστιες ποσότητες σιδήρου (γι' αυτό και είναι κόκκινος) οι επιστήμονες εκτιμούν ότι τα σιδηροβακτήρια θα μπορούσαν με κάποιες τροποποιήσεις να ζήσουν σε αυτόν. Και η κυρία Κουρτίδου-Παπαδέλη, η οποία είναι μέλος της Επιτροπής Φυσιολογίας στο Διάστημα της Διεθνούς Ακαδημίας Αστροναυτικής, θα ήθελε να χρησιμοποιήσει τα βακτήρια στα πρώτα πειράματα «γεωπλασίας» του Κόκκινου Πλανήτη. Μια επανδρωμένη αποστολή στον πλανήτη Αρη έχει προγραμματισθεί από τη NASA για το έτος 2010 και ανάμεσα στα πειράματα τα οποία θα πραγματοποιηθούν εντάσσεται και η μελέτη της πιθανής επιβίωσης των βακτηρίων σε αυτόν.
Οταν η κυρία Robbins έφθασε στη Σαντορίνη τον Ιούλιο του 1988, η κυρία Κουρτίδου-Παπαδέλη είχε ήδη «στρατολογήσει» τους μαθητές που θα αναλάμβαναν τη συλλογή και την αποστολή των δειγμάτων. Υστερα από μερικές εβδομάδες που όλοι τις θυμούνται ως εξαιρετικές, οι επιστήμονες επέστρεψαν στην έδρα τους και οι μαθητές ανέλαβαν το έργο.
Τα ευρήματα των μαθητών συνίστανται στα εξής: πρώτον, υπάρχει έντονη μείξη της λάσπης στον πυθμένα, γεγονός που καθιστά το μικροπεριβάλλον μεταβαλλόμενο, και, δεύτερον, οι ποσότητες πλαστικού εκεί είναι τρομακτικά μεγάλες. Διηγούμενη την ιστορία στο «Βήμα» η κυρία Robbins είπε χαρακτηριστικά: «Δεν ξέρω αν κάποιο από αυτά τα παιδιά θα γίνει επιστήμονας. Είμαι όμως βέβαιη ότι όλα ευαισθητοποιήθηκαν σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος».
Την εξαιρετικά μεγάλη ανθρωπογενή μόλυνση στην περιοχή της Καμένης είχε προσέξει και ο γερμανός μικροβιολόγος Helmut Hanert, ο οποίος είχε πρωτομελετήσει τα βακτήρια στις αρχές της δεκαετίας του '70. Απ' ό,τι φαίνεται η μόλυνση δεν εμποδίζει τα βακτήρια να κάνουν αυτό για το οποίο «σχεδιάστηκαν». Σύμφωνα με τα ευρήματα του γερμανού επιστήμονα, τα σιδηροβακτήρια της Σαντορίνης έχουν τον ταχύτερο ρυθμό οξείδωσης του σιδήρου σε σχέση με οποιονδήποτε άλλο μικροοργανισμό. Επιπροσθέτως, τα βακτήρια αυτά είναι φωτοσυνθετικά, μπορούν δηλαδή να χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια για την παραγωγή της τροφής τους.
Οι παραπάνω πληροφορίες καθιστούν το σιδηροβακτήριο της Σαντορίνης τον καταλληλότερο μικροοργανισμό για πολλές εφαρμογές. Αλλά υπάρχουν και πολλά πράγματα που το αφορούν και τα οποία παραμένουν άγνωστα. Και πρώτα απ' όλα το γενετικό υλικό του. Η αλληλούχηση του γενετικού υλικού αυτού του βακτηρίου, η ανεύρεση δηλαδή της χημικής ακολουθίας των γονιδίων του, αποτελεί θεμελιώδες βήμα για να καταστεί δυνατή η χρησιμοποίησή του είτε στη διερεύνηση της προέλευσης της ζωής πάνω στη Γη είτε στην προσπάθεια γεωπλασίας του Αρη.
Η ανάγκη να προσδιορισθεί η αλληλουχία του γενετικού υλικού του σιδηροβακτηρίου της Σαντορίνης έφερε στο πρόγραμμα μελέτης του βακτηρίου το Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης, το οποίο διαθέτει την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή για να την πραγματοποιήσει. Τον ρόλο του συνδετικού κρίκου ανάμεσα στο ΙΤΕ και την κυρία Robbins έπαιξε ο έλληνας βιολόγος κ. Νίκος Κυρπίδης, διευθυντής του τμήματος Βιοπληροφορικής της εταιρείας Intergrated Genomics, η οποία έχει την έδρα της στο Σικάγο και έχει εκφράσει το ενδιαφέρον της να αναλύσει το γονιδίωμα του βακτηρίου. Οπως εξήγησε στο «Βήμα» ο κ. Γιώργος Θηραίος, διευθυντής του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, «το Ινστιτούτο όχι μόνο διαθέτει την υλικοτεχνική υποδομή για το πρόγραμμα αλληλούχησης του γενετικού υλικού του βακτηρίου αλλά έχει και γενικότερο ενδιαφέρον γι' αυτό. Αφενός η καταγραφή και η μελέτη της βιοποικιλότητας της χώρας μας ενδιαφέρει το Ινστιτούτο, και αφετέρου το συγκεκριμένο βακτήριο θα μπορούσε να φανεί εξαιρετικά χρήσιμο στην αναζήτηση πρωτεϊνών οι οποίες είναι λειτουργικές σε ακραίες τιμές θερμοκρασίας ή pH». Παρά το γεγονός ότι το σιδηροβακτήριο της Σαντορίνης αποτελεί έναν οργανισμό που γοητεύει πολλούς ερευνητές και για διαφορετικούς λόγους, η τύχη του (από ερευνητικής απόψεως) δεν μπορεί σήμερα να προσδιορισθεί. Ως τώρα όλα όσα μάθαμε γι' αυτό οφείλονται στο μεράκι των επιστημόνων που ασχολήθηκαν μαζί του. Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι μαθητές της Σαντορίνης πλήρωναν μόνοι τους τη βάρκα που τους οδηγούσε στην Καμένη κάθε μήνα. Αλλά για τη συνέχιση του προγράμματος μελέτης του βακτηρίου απαιτούνται περισσότερα χρήματα απ' όσα μπορεί ένας ιδιώτης να διαθέσει. Και το ερώτημα που τίθεται είναι: «Ποιος είναι σε θέση να δώσει αυτά τα χρήματα;». Η NASA και είναι σε θέση και φαίνεται να το θέλει. Το ίδιο συμβαίνει και με την Intergated Genomics. Αλλά όπως τόνισε ο κ. Κυρπίδης, «το βακτήριο αυτό αποτελεί μέρος του φυσικού πλούτου της Ελλάδας. Η Ελλάδα θα πρέπει να ηγείται της μελέτης του, με συνεργάτη ίσως τη NASA».
Προς το παρόν είναι αδύνατον να γνωρίζει κανείς αν το σιδηροβακτήριο της Σαντορίνης θα ταξιδέψει στον Αρη με ελληνικό διαβατήριο...

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  19/03/2000, 00:00

http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=120443

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Οι Σαντορινιοί του Πειραιά και τα «σαντορινέικα» του Αγ.Νείλου Β μέρος…

Τις μεταπολεμικές δεκαετίες, οι Σαντορινιοί εφοπλιστές έχουν κυρίαρχο ρόλο στο μεγάλο λιμάνι και στη Πειραϊκή κοινωνία. Ο Λουκάς Νομικός α...