Ρίμα Αγίου Νικολάου «Περαματάρη» Οίας

Ρίμα Αγίου Νικολάου «Περαματάρη» Οίας

για τους ναυτικούς του χωριού την εποχή της ακμής

 της ιστιοφόρου ναυτιλίας της Οίας

«Περαματάρης»: νησίδα της Οίας κοντά στον όρμο Αμμούδι πάνω στην οποία βρίσκεται σκαμμένη μέσα στο βράχο η εκκλησία του Αγίου Νικολάου με το προσωνύμιο «Άγιος Νικόλαος ο  Περαματάρης». Ονομάστηκε έτσι από τη λέξη «πέρασμα» λόγω του μικρού θαλάσσιου περάσματος (Διαπόρι) που το χωρίζει από το βουνό της Οίας.

Άγιε Νικόλαε μπουγιούκι¹ το όνομα σου

που βούλνα² δεν κάμει η θάλασσα χωρίς το θέλημα σου,

άκου που σε περικαλώ³, ζαμάνια⁴  αλαμάζω⁵

άκου ίντα⁶ ‘χω στη καρδιά και έρχομαι και φωνάζω,

τα μάτια μου έχουν δάκρυα όλο να γιαμουρίζουν⁷

και μέσα στο γιαμούρισμα⁸  νταλκάδες⁹ σεργιανίζουν¹⁰,

σαν τα μπαλίκια¹¹ του νερού που ‘ναι κιζιλεμένα¹²

έτσα¹³ δεν μπακμακίζουνε¹⁴ τα βάσανα μου εμένα,

τση¹⁵ θάλασσας τα βουλνεψιά²  πατώ να γιουρουγιούνε¹⁶

αφού οι δικοί μου αϊλοί¹⁷ πάνω τση ξενυχτούνε,

όλο να οτουρμίζομαι¹⁸ όλο να γιαμουρίζω⁷

ζαμάνια λείπουν οι αϊλοί μουτλούκι¹⁹ δεν γνωρίζω,

τα βουλνεψιά τσοι²⁰ χαίρονται εγώ ‘χω το καημό των

να μην επάν’²¹ στο θάνατο να νιώσω χωρισμό των,

ρίχνω τση δάκρυ και νταλκά αλάργα²² να τα πάρει

μα πάει η βούλνα αξίδικα²³ και πίσω τα γυρνάει,

και ολονυχτί τον ύπνο μου νταλκάς τόνε ταράζει

και η μορφή τση η μαβή²⁴ αγριεμένη μοιάζει,

Άγιε μου Νικόλαε Άγιε Περαματάρη

των ναυτικών η πατρονιά²⁵, κραλή²⁶, μπαϊρακτάρη²⁷

που ‘σαι ατού δα²⁸ στο πέρασμα στου Αμμουδιού²⁹ τη μύτη

τσοι σκούνες³⁰ μας να ευλογάς άρχοντα και προφήτη,

εσύ που εγεννήθηκες στη μακρινή Λυκία

από τση Πόλης τα νερά μέχρι και τη Ρωσία

τη θάλασσα σακίνευε³¹ στο κάθε τση λιμάνι

και εγώ θα στείλω γεμινιά³² που ο νους σου δεν τα βάνει,

γιορντάνια³³ και χρυσά προυσιά³⁴ για το εικόνισμα σου

μουμλάρια³⁵, λάδι, θυμιατά  να ‘χει η αφεντιά σου,

τση Πάνω Μεριάς τσοι ναυτικοί απού³⁶ ‘ναι στα νερά σου

όντας τα σεργιανίζουνε να ‘χουνε τη χαρά σου,

βοήθα τσοι και δώνε τσοι αζλάνη³⁷ και κουράγιο

εσένα μόνο έχουνε μπαϊρακτάρη άγιο,

κ’ αράσιντα³⁸ στο Καραντενίζ³⁹ κάμε τους μπιρ⁴⁰ φουγάρο

όντας περνούνε απ’ άτου δα να κάμουνε τσιγάρο,

Άγιε Περαματάρη μας φύλαε το χωριό σου

τση Πάνω Μεριάς⁴¹ τσοι ναυτικοί έχε τσοι στο μυαλό σου,

γιάντα⁴² από όλα τα θανατικά που όξω από ‘δω⁴³ να μένει

από όλα το χειρότερο είν’ οι πνιουργιασμένοι⁴⁴

Λεξιλόγιο

¹ μπουγιούκι (από το τουρκ. büyük ) = μεγάλο

² βούλνα, βουλνεψιά (από το ρώσικ. волна, διαβάζεται «volna») = κύμα, κύματα

³ περικαλώ = παρακαλώ

⁴ ζαμάν ή ζαμάνια (από το τουρκ. zaman: χρόνος) = πολύ καιρό

⁵ αλαμάζω (από το τουρκ. ağlamak) = κλαίω 

⁶ ίντα= τι

⁷γιαμουρίζουν, γιαμουρίζω (από το τουρκ. yağmur: βροχή) = δακρύζουν, δακρύζω
⁸ γιαμούρισμα (από το τουρκ. yagmur) = βροχή, δάκρυσμα

⁹ νταλκάδες, νταλκάς (από το τουρκ. dalga) = καημοί, καημός

¹⁰ σεργιανίζουν (από το τουρκ. seyran: βόλτα) = πηγαινοέρχονται

¹¹ μπαλίκια (από το τουρκ. balik) = ψάρια

¹² κιζιλεμένα (από το τουρκ. gizli) = κρυμμένα

¹³ έτσα = έτσι

¹⁴ μπακμακίζουνε (από το τουρκ. bakmak: κοιτάζω) = φαίνονται, εμφανίζονται

¹⁵ τση = της

¹⁶ γιουρουγιούνε (από το τουρκ. yuri: επίθεση) = τρέχουν  (γιουρουντίζω = τρέχω με φόρα, επιτίθεμαι)

¹⁷ αϊλοί (από το τουρκ. aile: οικογένεια) = οι άνδρες της οικογένειας δηλαδή σύζυγος, πατέρας, αδερφός, γιος, γαμπρός

¹⁸ οτουρμίζομαι (από το τουρκ. oturmak) = κάθομαι 

¹⁹ μουτλούκι (από το τουρκ. mutluk) = ευτυχία, χαρά

²⁰ τσοι = τους, τις

²¹ να μην επάν’ = να μην πάνε

²² αλάργα (από το ιταλ. al larga) = μακριά 

²³αξίδικα (από το τουρκ. aksi) = αντίθετα, διαφορετικά 

²⁴ μαβή (από το τουρκ. mavi) = γαλανή

²⁵ πατρονιά (από το τουρκ. patron) = αφεντικό

²⁶ κραλής (από το τουρκ. kral) = βασιλιάς

²⁷ μπαϊρακτάρης  (από το τουρκ. bayraktar: σημαιoφόρος) = ο πρώτος των πρώτων, ο καλύτερος

²⁸απ’ άτου δα = από εκεί

²⁹ Αμμούδι = το ένα από τα δύο λιμάνια της Οίας (το άλλο είναι η Αρμένη). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Οίας απέναντι από τη Ρίβα της Θηρασιάς. Τα παλιά χρόνια φημιζόταν για τις «παλλάδες» (ορυχεία) και η πρόσβαση γινόταν μόνο από τους «καραβολάδες» (σκάλες λαξευμένες στον ηφαιστειογενή βράχο που θυμίζουν την πορεία που κάνει  ο «καράβολας»=σαλιγκάρι). Σήμερα είναι λιμάνι-αγκυροβόλιο μικρών σκαφών και υπάρχει πλέον σύγχρονος αυτοκινητόδρομος που το συνδέει με το χωριό. Από το Αμμούδι ξεκινάει και το ferry boat για την Θηρασιά με  τακτικά δρομολόγια.

³⁰ σκούνες = ιστιοφόρα

³¹  σακίνευε (από το τουρκ. sakin: ηρεμία) = γαλήνευε

³² γεμινιά (από το τουρκ. yemin: όρκος,τάξιμο) = τάματα

³³ γιορντάνια (από το τουρκ. gerdan: λαιμός)  = περιδέραια  

³⁴ προυσιά = φλουριά

³⁵ μουμλάρια (από το τουρκ. mumlar) = κεριά

³⁶ απού = που

³⁷ αζλάνη (από το τουρκ. aslan: λιοντάρι) = δύναμη

³⁸ κ’ αράσιντα (από το τουρκ. arasinda) = και ανάμεσα 

³⁹ Καραντενίζ (τουρκ. Karadeniz) = Μαύρη Θάλασσα

⁴⁰ μπιρ (τουρκ. bir) = ένα

⁴¹ Πάνω Μεριά = η παλιά ονομασία της Οίας επειδή βρίσκεται στην «πάνω» δηλαδή στη βόρεια πλευρά του νησιού. Μετονομάστηκε σε Οία στα τέλη του 19^ου αιώνα. Ωστόσο από τους ντόπιους χρησιμοποιείται ακόμη ο όρος «Απάνω ή Πάνω Μεριά» και Απανωμερίτες (Οιάτες)

⁴² γιάντα = γιατί

⁴³ όξω από ΄δώ = μακριά από εμάς

₄₄ πνιουργιασμένοι = θαλασσοπνιγμένοι

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου Περαματάρη  λαξευμένη μέσα στην ηφαιστειογενή νησίδα της Οίας

Όπως έχουμε πει και παλιότερα η Οία ήταν ο ναυτότοπος της Σαντορίνης, το χωριό των ναυτικών και των καραβακυραίων.  Το 18^ο και ιδίως το 19^ο αιώνα, ο ιστιοφόρος στόλος της Οίας ήταν μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές δυνάμεις του Αιγαίου με πάνω από 150 ιστιοφόρα.  Τα ταξίδια των ιστιοφόρων της Οίας στη Μαύρη Θάλασσα (περιοχή της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την εποχή εκείνη) και στη Ρωσία είχαν επιρροή στην τότε κοινωνία του χωριού.  

Οι ναυτικοί και οι καραβοκύρηδες της Οίας της εποχής εκείνης γνώριζαν πολύ καλά τα ρωσικά και τα τουρκικά. Αυτοδίδακτοι φυσικά οι περισσότεροι,  εξοικειώθηκαν με τις γλώσσες αυτές ακριβώς λόγω των ταξιδιών τους στη Μαύρη Θάλασσα.  Έτσι αρκετές λέξεις αφομοιώθηκαν συν τω χρόνω στην διάλεκτο της Οίας δημιουργώντας μια ιδιαίτερη τοπική καθομιλουμένη που δυστυχώς στις μέρες μας δεν «μιλιέται» πια από τη νέα γενιά του χωριού.

Μην σας ξενίζει λοιπόν αυτό το ιδιαίτερο λεξιλόγιο στη παλιά ρίμα.  Αν βρεθείτε στην Οία και τύχει να συνομιλήσετε με ηλικιωμένους Οιάτες -και δη παλιούς ναυτικούς- είναι σίγουρο ότι θα ακούσετε λέξεις όπως ζάβαλης (=κακομοίρης, από το τουρκ. zavalli), κουράμπα (=φαλάκρα, από το τουρκ. kuru=ξερό),  ντάϊμα (=συνέχεια, από το τουρκ. devam),  γουζέλικα (=ωραία, από το τουρκ. guzel), γιαγλίδικα (=λιπαρά, από το τουρκ. yağlı),  καφερεγκί (=το καφέ χρώμα, από το τουρκ. kahverengi),  μπάρεμου (=τουλάχιστον, από το τουρκ. barem),  ντουμένι (=τιμόνι βάρκας, από το τουρκ. dumeni),  ματρόνης (=ναύτης, από το ρωσ. Мatрос), λόντκα (=βάρκα, από το ρωσ. Лодка), τσανακάκι (=πήλινο πιάτο,  από το τουρκ. çanak)….και πολλές-πολλές δεκάδες άλλες…

Η νησίδα του Αγίου Νικολάου Περαματάρη όπως φαίνεται από τη συνοικία «Μοναστήρι» της Οίας.

Στο βάθος διακρίνεται και η Θηρασιά.

Η ομάδα του "καλλιστορώντας"  ευχαριστεί θερμά  οικογένεια από την Οια που μας παραχώρησε αυτή την παλιά ρίμα