Νέοφυτος Μαυρομμάτης Ο Σαντορινιός Μητροπολίτης που διετέλεσε και Αρχιεπίσκοπος Σαντορίνης

 Νεόφυτος ο Μαυρομμάτης, ο από Σαντορίνης, 1703-1722.

του Αρχιμ. π. Ειρηναίου Κουτσογιάννη

 Ο λόγιος Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης Νεόφυτος Μαυρομμάτης γεννήθηκε το 1662 στην Αντίπαρο. Σπούδασε στην Πατριαρχική Ακαδημία Κωνσταντινουπόλεως. Σε ηλικία 22 περίπου ετών χειροτονήθηκε διάκονος του Πατριάρχου Διονυσίου Δ’ του Μουσελίμη. Στις 26 Νοεμβρίου 1697 προήχθη από Άρχιμανδρίτης σε Επίσκοπο και του ανετέθη η αρχιεπισκοπή Σαντορίνης. Κάτω από το βάρος των χρεών της Αρχιεπισκοπής παρητήθη υπέρ του Ζαχαρίου Γύζη, ο οποίος και ανέλαβε όλα τα χρέη εγγράφως. Στο διάστημα των ετών 1700 - 1703 διέμενε σχολάζων στην Κωνσταντινούπολη, όπου γνωρίσθηκε με τον “εξ απορρήτων” του Σουλτάνου Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ο οποίος τον περιέβαλε με πολλή αγάπη και τον βοήθησε οικονομικώς. Το 1703 εξελέγη μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης, διαδεχθείς τον Γρηγόριο (1697 - 1703). Έφθασε στην μητρόπολή του το 1704 και την βρήκε σε αξιοθρήνητη κατάσταση οικονομικώς και κοινωνικώς. Αλληλοδιαδόχως το 1705 και 1706 μετέβη στην Πόλη προσκληθείς υπό του Πατριάρχου Γαβριήλ, για να τον βοηθήση στην επίλυση διαφόρων εκκλησιαστικών προβλημάτων. Το 1708, το 1713 και το 1715 προσεκλήθη ως Συνοδικός στην Κωνσταντινούπολη. Το 1719 έπεσε στην δυσμένεια του Πατριάρχου Ιερεμίου Γ’, τον οποίο είχε βοηθήσει να ανέλθη στον θρόνο. Από τότε φαίνεται ότι σκέφθηκε βαθύτερα την ιδέα να αποσυρθή στο Άγιον Όρος, κάτι που πραγματοποίησε το 1722. Η παραίτησή του ακούσθηκε “ως κεραυνός εν αιθρία”. Όλο το ποίμνιό του, κλήρος, λαός και άρχοντες έκαναν το πάν με γράμματα και παραστάσεις στο Πατριαρχείο για να μη χάσουν τον ποιμένα τους, όμως χωρίς αποτέλεσμα. Πάντως, πριν παραιτηθή φρόντισε να τοποθετηθή στη θέση του ο προστατευόμενός του και καλός κληρικός επίσκοπος Βελλάς Ιωαννίκιος.

Σαν Μητροπολίτης άφησε αγαθή μνήμη. Δύο φορές δέχθηκε θαυματουργικές θεραπείες. Την πρώτη με το αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής Μήλου που θεραπεύθηκε αυτοστιγμεί από συρίγγιον της έδρας και την δεύτερη από την Θεοτόκο και τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, οι οποίοι εθεράπευσαν το χέρι του, που είχε πάθει γάγγραινα. Ήταν ευπαίδευτος και οξυδερκής. Ασχολήθηκε με πολλά εκκλησιαστικά προβλήματα και τα αντιμετώπισε με ·πολλή επιτυχία. Φαίνεται ότι ήταν κατά κάποιο τρόπο φιλοχρήματος και συγκέντρωσε πολλά χρήματα. Είναι όμως άξιο παντός επαίνου, ότι τα χρήματα αυτά τα χρησιμοποίησε σε αγαθοεργούς σκοπούς. Έκτιζε εκκλησίες και σχολεία, πλήρωνε δασκάλους για τα σχολεία αυτά, βοηθούσε όσους είχαν ανάγκη. Δάνειζε με τόκο, όπου υπήρχε ανάγκη, για το κοινό όφελος. Και σε όσους δεν μπορούσαν να πληρώσουν χάριζε και το κεφάλαιο.

Στο Άγιο Όρος εγκαταστάθηκε κατ’ αρχάς στην Μονή Ιβήρων και στην συνέχεια στην Μεγίστη Λαύρα. Έζησε ασκητική ζωή με μεγάλη υπακοή, όπως του υπέδειξαν οι πνευματικοί και εργάσθηκε πολύ για χάρη των πατέρων. Ανασυγκρότησε την βιβλιοθήκη της Μονής Ιβήρων, όπου δώρησε τα βιβλία του και της Μεγίστης Λαύρας.

Έκανε εικόνες, εκκλησίες, υδραγωγεία, αντιμετώπισε εκκλησιαστικά προβλήματα κ. ά. Εκοιμήθη το 1746 στην Μονή της Λαύρας. Ο Ν. Αλιμπράντης γράφει γιαυτόν: “...σοφός ιεράρχης, πνευματικός άνθρωπος, που έδωσε ό,τι είχε για την πνευματική προκοπή του γένους του, ελεήμων, δραστήριος σε έργα αρετής και παιδείας και συγγραφεύς σπουδαίος. Καί, το σημαντικώτερο, υπήρξε ο πρώτος έλληνας που σκέφθηκε να εκδώση βιβλίο (....) γραμμένο στην ελληνική γλώσσα με παράλληλο κείμενο τυπωμένο στα τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες έτσι ώστε οι χριστιανοί κάτοικοι της Μ. Ασίας να γαλουχηθούν στα νάματα της Χριστιανικής θρησκείας...”.

Έργα του Νεοφύτου:

1. Απάνθισμα Χρ. πίστεως 1718, ή 19, Κωνσταντινούπολη. Ελληνικό κείμενο με τουρκική μετάφραση, γραμμένη όμως με ελληνικά γράμματα (καραμανλίδικη γραφή). Έργο με τεράστια διάδοση και απήχηση. Αντίγραφό του υπάρχει στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην Αθήνα.

2. Ακολουθία του αγίου μεγαλομάρτυρος Νεοφύτου και του αγίου Μαξίμου του ομολογητού, Βουκουρέστι 1723.

3. Διήγησις περί ... συστάσεως τής... σκήτης της Αγ. Άννης, 1731. Αποτελεί τον κώδικα 3 της Σκήτεως.

4. Χρονικόν.... 1737. Το χειρόγραφο βρίσκεται στην Πάτμο (385).

5. Ομιλίες στην καθομιλουμένη (συλλογή). Είναι το χφ. 375 (Λ4495) της Μονής Ιβήρων.

6. Συλογή με νομοκανονικό περιεχόμενο. Κώδικας Σάμου, Αρ. 51.

7. Δύο παρακλητικοί κανόνες στην Υπεραγία Θεοτόκο.

8. Αλληλογραφία. Είναι ο κώδικας Μ. 119 της Μεγίστης Λαύρας, ενώ ο Αλιμπράντης τον αναφέρει ως Μ. 100.

9. Κατάλογος των μετά την άλωσιν πατριαρχευσάντων επί Αγαρηνής τυραννίδος. Κατ’ αρχάς συνεξεδόθη με το Χρονικόν.

10. Κατά Λατίνων, ογκώδης τόμος περιλαμβάνων όσα κατά καιρούς εγράφησαν εναντίον των παπικών κακοδοξιών... Βρίσκεται στην Μ. Λαύρα υπό τα στοιχεία Ι54. Πρέπει να εγράφη μετά το 1729 που ο Νεόφυτος εγκατεστάθη στη Λαύρα.

11. Επτά προσόμοια σε ήχο δεύτερο σύμφωνα με το “Ότε εκ του ξύλου...”. Σώζονται στον κώδικα του Κυριακού της σκήτεως των Καυσοκαλυβίων.

http://www.parembasis.gr/1997/97_06_10.htm