Όταν η ανάπτυξη της Σαντορίνης συναντάει ...την Ιστορία Της

απόσπασμα από το βιβλίο του Γ.  Κουκουλά: "Το βυθισμένο βασίλειο"Εκδόσεις Διόπτρα"

...

Ο καθηγητής παρατηρούσε με μεγάλη ευχαρίστηση την κοσμοσυρροή γύρω του στην παραλία.

«Βλέποντας όλο αυτό τον νεαρόκοσμο να διασκεδάζει ημίγυμνος κάτω από τον ήλιο, δεν μπορώ παρά να τον συγκρίνω με τη φιλοσοφία ζωής που είχαν οι πρόγονοι μας, χιλιάδες χρόνια πριν, στα ίδια χώματα που πατάμε εμείς τώρα. Όλες οι τοιχογραφίες και οι αρχαιολογικές έρευνες μαρτυρούν πως οι Θηραίοι είχαν χαρά για την απόλαυση της ζωής και δεν θυσίαζαν το παρόν για μια μέλλουσα και άγνωστη ζωή, όπως έκαναν αντίστοιχα οι Αιγύπτιοι την ίδια εποχή. Δίκαια ο πολιτισμός τους θεωρείται ο πρόδρομος του ελληνικού πνεύματος και του ευρωπαϊκού πολιτισμού…»

Πριν προλάβει να τελειώσει την πρότασή του, μια χρωματιστή μπάλα του βόλεϊ έσκασε μισό μέτρο δίπλα από το τραπέζι σηκώνοντας ένα μικρό σύννεφο άμμου και ξαφνιάζοντας τον καθηγητή. Ο Νέστορας με μια κίνηση αιλουροειδούς, έπιασε την μπάλα, πριν αυτή αναπηδήσει για δεύτερη φορά ρίχνοντας κάτω τα ποτά των παρευρισκομένων. Σηκώθηκε όρθιος και με μια κλοτσιά που θα ζήλευε ακόμα και επαγγελματίας ποδοσφαιριστής, την έστειλε πίσω στο γήπεδο του beach volley. Καθώς σηκώθηκε, αποκαλύφθηκε το τατουάζ που κοσμούσε τη δεξιά ωμοπλάτη του. Ένας χοντρός μαύρος σταυρός που το σχήμα του στο κάτω μέρος τελείωνε σε αγκίστρι. Πάνω στο αγκίστρι αντί για ψάρια ήταν κρεμασμένη μια ομάδα ανθρώπινων σωμάτων. Καθώς ο καθηγητής τίναζε την άμμο που είχε πέσει πάνω του, ο Νέστορας πήρε τον λόγο.

«Όταν είχα πρωτοέρθει στο νησί πριν περίπου δέκα χρόνια, με είχε συναρπάσει και εμένα πολύ η προϊστορία του. Οι τοιχογραφίες, γενικότερα ο πολιτισμός που έκρυβε ο αρχαιολογικός χώρος του Ακρωτηρίου με είχαν γοητέψει. Συγκεκριμένα με είχε συνεπάρει το ενδεχόμενο στη Σαντορίνη να κρύβεται η μυθική Ατλαντίδα. Μία περίοδο είχα ξοδέψει πολλές ώρες και μέρες διαβάζοντας και ερευνώντας αυτή την πιθανότητα. Προς μεγάλη μου απογοήτευση στην πορεία ανακάλυψα πως ο οικισμός του Ακρωτηρίου υπολείπεται αρκετά σε αίγλη και έκταση σε αντιπαραβολή με άλλες πόλεις της Κρήτης που ήκμασαν εκείνη την εποχή, όπως η Κνωσός και η Φαιστός. Άρα, θα ήταν αδύνατο να ταυτιστεί το νησί μας με τη φημισμένη Ατλαντίδα, που σύμφωνα με τον μύθο φιλοξενούσε με διαφορά τον πιο προηγμένο τεχνολογικά και κοινωνικά πολιτισμό. Εξάλλου, ο μύθος την τοποθετεί πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες, το σημερινό Γιβραλτάρ. Ο συνδυασμός αυτών των γεγονότων με οδήγησε στο συμπέρασμα πως, εάν υπήρξε ποτέ η Ατλαντίδα, πιθανότατα θα βρισκόταν σε κάποια άλλη περιοχή πολύ μακριά. Πάρα πολλοί επιστήμονες και ερευνητές, Έλληνες και ξένοι, έχουν απασχοληθεί κατά καιρούς με τον μύθο. Έχω διαβάσει πολλές διαφορετικές θεωρίες σχετικά με την πιθανή τοποθεσία της, όπως η Καραϊβική, οι Kανάριοι νήσοι, η Πορτογαλία και το Μαρόκο. Άλλες έρευνες την τοποθετούν στη βόρεια ή στην κεντρική Αμερική, ακόμα και στην Αρκτική ή στον Ινδικό ωκεανό».

Ο Αλέξανδρος είχε εκπλαγεί. Το στερεότυπο που είχε σχηματίσει σχετικά με τους επιχειρηματίες και τους κατοίκους του νησιού κατέρρεε μπροστά στην καινούρια γνωριμία του με τον Νέστορα. Τελικά δεν ήταν όλοι τους στενόμυαλοι, με μοναδική εμμονή το χρήμα. Μπροστά του καθόταν ένας ευγενικός εκλεπτυσμένος ώριμος άνδρας, με μία ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Θύμωσε με τον εαυτό του και αποφάσισε να μην κολλήσει ξανά ετικέτες στους ανθρώπους σύμφωνα με την καταγωγή τους, την επαγγελματική τους ενασχόληση, ή με τις σπουδές τους. Ο Νικόδημος απευθύνθηκε αρχικά στην Αφροδίτη.

«Βλέπω ο νέος μας φίλος εκτός από επιχειρηματικές ικανότητες έχει και διαφορετικού είδους ανησυχίες. Είναι πολύ ευχάριστο να συναντώ τόσο δραστήριους ανθρώπους».

Τελειώνοντας την πρότασή του γύρισε και κοίταξε τον Νέστορα. Εκείνος του ανταπέδωσε τη φιλοφρόνηση με ένα ανεπαίσθητο κατέβασμα του κεφαλιού του συνοδευόμενο από ένα αδιόρατο σεμνό χαμόγελο. Από μακριά κατά διαστήματα ακούγονταν διάφορες φωνές, καλέσματα με το όνομα του ιδιοκτήτη. Κάθε τόσο περνούσε κάποιος πελάτης που τον αναγνώριζε και τον χαιρετούσε κουνώντας το χέρι. Εκείνος απαντούσε με ένα νεύμα χωρίς να δίνει ιδιαίτερη σημασία. Ήταν φανερό πως είχε στρέψει όλη του την προσοχή στην ομήγυρη. Ο καθηγητής άδραξε την ευκαιρία από την απρόσμενη εξέλιξη της συζήτησης. Αποτεινόμενος στον Νέστορα, έξυσε το πιγούνι του κουνώντας ελαφρά το κεφάλι του.

«Νέστορα, έχεις απόλυτο δίκιο σχετικά με τον παραλληλισμό της Κνωσού με το Ακρωτήρι. Η παρατήρησή σου είναι πολύ οξυδερκής και όντως μέσω της κοινής λογικής απορρίπτει το ενδεχόμενο η Σαντορίνη να ήταν η Ατλαντίδα».

Ο Αλέξανδρος, η Αφροδίτη και ο Χάουαρντ δεν πίστευαν στα αυτιά τους. Ήταν δυνατό να άλλαξε γνώμη τόσο εύκολα; Το έντονο φως από τις ακτίνες του ήλιου περνώντας μέσα από τα λευκά λινά της τέντας, έπεφτε φωτίζοντας απαλά το πρόσωπο του Νικόδημου καθώς μιλούσε. Η φωνή και η έκφραση του ακτινοβολούσαν ηρεμία. Οι συνδαιτυμόνες κρέμονταν από τα χείλη του σε κάθε του λέξη· έμοιαζε με άγιο που κήρυττε στο ποίμνιό του. Η καταφατική απάντησή του είχε σπείρει ήδη τους σπόρους της αμφισβήτησης, τώρα του έμενε να καλλιεργήσει το πρόσφορο έδαφος και να δρέψει τους καρπούς της γνώσης.

«Όμως…» Συνέχισε τις σκέψεις του υψώνοντας τώρα λίγο τη δύναμη της φωνής του, ρίχνοντας και ένα πονηρό βλέμμα στο ακροατήριό του. «Σου διαφεύγει μια σημαντική παράμετρος στα γεγονότα. Το Ακρωτήρι αποτελούσε πιθανά μία μικρή πόλη-λιμάνι του νησιού, πιθανόν απλώς έναν απλά ασήμαντο οικισμό. Η αληθινή πόλη της Ατλαντίδος μαζί με όλη τη λάμψη της τα πολιτιστικά και τεχνολογικά της επιτεύγματα καταποντίστηκε ολοκληρωτικά. Η σφοδρότητα από την παροξυσμική έκρηξη του ηφαιστείου δεν ήταν δυνατό να αφήσει αρχαιολογικά ευρήματα. Οι θερμοκρασίες και οι δυνάμεις που αναπτύχθηκαν στο στόμιο του ηφαιστείου, ακριβώς στο κέντρο της πόλης, είναι αδύνατο να άφησαν ζωντανό οποιοδήποτε τεκμήριο ύπαρξής της».

Ο Νέστορας είχε ανοίξει διάπλατα τα καφεπράσινα μάτια του. Ένα ακίνητο ξαφνιασμένο στραβό χαμόγελο παραμόρφωσε το πρόσωπό του. Απάντησε ψελλίζοντας.

«Πως δεν το είχα σκεφτεί αυτό το ενδεχόμενο… Όμως, έστω και έτσι, υπάρχει πελώρια απόσταση από το να παραδεχτούμε πως κάποτε εδώ βρισκόταν η Ατλαντίδα, εάν ποτέ υπήρξε μια τέτοια πόλη…»

Αυτό ακριβώς ήταν το αγαπημένο σημείο του καθηγητή. Όταν ο μαθητής του βρίσκεται μετέωρος ύστερα από μια αποκάλυψη χωρίς να είναι σίγουρος τι να πιστέψει. Ήταν η στιγμή που έδινε το τελειωτικό και αποφασιστικό του χτύπημα. Ήταν μια μέθοδος που εφάρμοζε συχνά και στις διαλέξεις στο πανεπιστήμιο.

«Οι μύθοι των πρόγονων μας είναι αναπόφευκτο να κρύβουν και ιστορικές πληροφορίες, όπως τονίζω επανειλημμένα και στα μαθήματά μου. Η ελληνική μυθολογία συνίσταται κατά ένα μέρος, από μια μεγάλη συλλογή αφηγημάτων. Μυθοπλασίες που εξηγούν την προέλευση του κόσμου και εξιστορούν τη ζωή και τις περιπέτειες μιας ευρείας ποικιλίας θεών, ηρώων και άλλων μυθολογικών πλασμάτων. Ας πάρουμε για παράδειγμα το έπος της Ιλιάδας. Μέσα σε ένα μυθολογικό κείμενο γεμάτο θεούς και ήρωες κρύβεται μια ιστορική αλήθεια, ο πόλεμος της Τροίας! Όλες αυτές οι ιστορίες αρχικά διαμορφώθηκαν και στη συνέχεια διαδόθηκαν από την προφορική παράδοση.

Παρά τη βιαιότητα της έκρηξης και τις φυσικές αναταραχές που τη συνόδεψαν, η αρχαία ελληνική παράδοση παραδόξως δεν φαίνεται να διατηρεί καμία άμεση μαρτυρία που να συνδέει την Σαντορίνη με τη φυσική αυτή καταστροφή. Οι αναμνήσεις των αρχαίων Ελλήνων δεν έφταναν σε εποχή προγενέστερη του 16^ου αιώνα π.Χ. Ακόμα και το Πάριο χρονικό, η αρχαιότερη καταγεγραμμένη ιστορική αναφορά πάνω σε επιτύμβια στήλη που βρέθηκε στο νησί της Πάρου, δεν αναφέρει τίποτα σχετικό.

Υπάρχει, όμως, μια πλειάδα από μυθολογικές αναφορές που ταιριάζουν με την καταστροφή. Το συναρπαστικότερο είναι πως υπάρχει η δυνατότητα διασταύρωσης της ιστορίας, με παραπάνω από ένα μύθους ή ιστορικές πηγές. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και η προϊστορική διαμάχη μεταξύ των Μινωιτών και των Αθηναίων, μια διαμάχη που τελικά ταυτίζει τον πολιτισμό της Ατλαντίδος με τον μινωικό! Έχουμε τρεις διαφορετικούς καταγεγραμμένους μύθους που μαρτυρούν το ίδιο γεγονός.

Πρώτο στοιχείο είναι ο μύθος του Θησέα με τον Μινώταυρο. Ο Μίνωας για να τιμωρήσει τους Αθηναίους επειδή σκότωσαν τον γιο του Ανδρόγεω, κήρυξε πόλεμο, στον οποίο και νίκησε. Ως ποινή των Αθηναίων όρισε κάθε χρόνο επτά νέοι Αθηναίοι και επτά νέες Αθηναίες να στέλνονται στην Κρήτη και να κατασπαράζονται από τον Μινώταυρο στον λαβύρινθο. Ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο θέτοντας τέλος στη ντροπιαστική εισφορά της πόλης του σε αίμα.

Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε τη μάχη της θεάς Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την κατοχή της αττικής γης. Ο συγκεκριμένος μύθος απεικονίζεται και στον Παρθενώνα, στο δυτικό αέτωμα του ναού. Είναι γνωστό πως η Αθηνά ήταν η προστάτιδα θεά της πόλης των Αθηνών. Αντίστοιχα, ο Ποσειδώνας σύμφωνα με τον Πλάτωνα ήταν ο προστάτης θεός της Ατλαντίδος. Τι πιο φυσιολογικό από μια θαλασσοκρατορία να έχει ως προστάτη τον θεό της θάλασσας;

Η τρίτη αναφορά που έχουμε είναι από τον ίδιο τον Πλάτωνα. Στο τέλος των διαλόγων του, εξιστορεί έναν πόλεμο μεταξύ της Ατλαντίδος και της Αθήνας, που καταλήγει σε νίκη των Αθηναίων.

Και στις τρεις ιστορίες, ο μινωικός πολιτισμός ή αλλιώς πιθανή Ατλαντίδα, είναι η ισχυρή δύναμη που έχει υπό την κατοχή της την πόλη της Αθήνας. Στο τέλος όμως, η Αθήνα ύστερα από πόλεμο νικάει και αποτινάσσει τον ζυγό.

Στις μυθολογικές αυτές αναφορές έχουμε τη δυνατότητα να ταιριάξουμε και κάποια επιστημονικά δεδομένα. Τα εδάφη σε όλα τα νησιά του Αιγαίου υποφέρουν από έλλειψη ορυκτών μετάλλων. Ο Έλληνας ιστορικός Ξενοφώντας αναφέρει ότι η εκμετάλλευση των μεταλλείων του Λαυρίου που βρίσκονται δίπλα στην Αθήνα είχε ξεκινήσει από πολύ παλιά. Αλλά όπως γράφει χαρακτηριστικά:

“Κανείς δεν επιχειρεί να πει από ποια εποχή άρχισε”.

Ευρήματα λιθάργυρου σε χρονολογημένη στρωματογραφία στη Μακρόνησο, τοποθετούν την παραγωγή μεταλλεύματος αργύρου από τα ορυχεία του Λαυρίου τουλάχιστον στο 3000 π.Χ. Άρα εδώ εκτός από τις σχετικές μυθολογικές αναφορές έχουμε και τα πιθανά κίνητρα αυτής της διαμάχης.

Σε όλα αυτά προστίθεται και μια ακόμη δαιμονική σύμπτωση. Στην κατάληξη του διαλόγου του Κριτία αναφέρεται πως η Ατλαντίδα μαζί με την Αθήνα καταστράφηκαν από σεισμούς και πλημμύρες. Αντίστοιχα σε μια από τις εκδοχές του μύθου της διαμάχης της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα, ο θεός της θάλασσας οργίστηκε από την ήττα του και πλημμύρισε την Αθήνα…»