Τα γενεαλογικά δέντρα της Καθολικής Επισκοπής Σαντορίνης

Εφημερίδα Θηραϊκά Νέα Αριθμ Φύλλου 611

Στις 2 Απριλίου το απόγευμα,  στα γραφεία της Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος, (3^ης  Σεπτεμβρίου 56) στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε η ομιλία του ιστορικού, υποψηφίου διδάκτορα Βυζαντινής Ιστορίας, Γιάννη Κηπουρού με θέμα: «Τα γενεαλογικά δέντρα από την καθολική επισκοπή Σαντορίνης: ένα εργαλείο για την ανασύνθεση της τοπικής κοινωνίας (15^ος-19^ος αι.). Ζητήματα έκδοσης και ιστορική προσέγγιση». Την εκδήλωση προλόγισε ο Πρόεδρος της Εταιρείας, κ. Ιάκωβος Ναυπλιώτης, ο οποίος καλωσόρισε τους ακροατές στον χώρο της Εταιρείας και παρουσίασε τον ομιλητή.

   Η ομιλία του κ. Κηπουρού, ιδιαίτερα εκτενής και συνοδευόμενη από πλήθος διαφανειών, βασίστηκε στη μεταπτυχιακή του εργασία, η οποία εκπονήθηκε υπό την επιστημονική καθοδήγηση του κ. Αγαμέμνονος Τσελίκα, της κ. Ελένης Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη και της κ. Μαριάννας Κολυβά, στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών: Μεθοδολογία κριτικής και έκδοσης των Ιστορικών Πηγών, το οποίο λειτουργεί στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Ο τίτλος της εργασίας, «Τα γενεαλογικά δέντρα από το αρχείο της Καθολικής Επισκοπής Σαντορίνης: “Albero genealogico per il legato pio…”. Δεσμοί αίματος και συγγένειες εξ αγχιστείας στο Αιγαίο (15^ος αι.- 20^ος αι.)», παραπέμπει στο περιεχόμενό της, δηλαδή πρόκειται για την έκδοση των 126 χειρόγραφων γενεαλογικών δέντρων και των συνημμένων τους δικαιοπρακτικών εγγράφων, που απόκεινται στο αρχείο της Καθολικής Επισκοπής Σαντορίνης. Αυτά  συνετάχθησαν από τους ιερείς της Καθολικής Εκκλησίας του νησιού στα πλαίσια της αρχειακής τους δραστηριότητας, περίπου από τα μέσα του 19^ου αιώνα έως και τα τέλη του, και είχαν ως σκοπό τον έλεγχο της διαχείρισης των «ευσεβών» κληροδοτημάτων (μπενεφίτζιων), τα οποία αφιέρωναν οι πιστοί με αντάλλαγμα την εις το διηνεκές τέλεση λειτουργιών στη μνήμη τους, όταν οι ίδιοι οι διαθέτες θα είχαν φύγει πια από τη ζωή.

   Ο βασικός συντάκτης τους, ο Antonio Francesco Maria Murat, ιερέας και ψάλτης στον καθεδρικό ναό του Αγίου  Ιωάννου Βαπτιστή στο νησί, συνέταξε την πλειονότητα των δέντρων, προσπαθώντας πάντοτε να διασφαλίσει την εγκυρότητα της γενεαλογικής πληροφορίας, εντοπίζοντας κάθε φορά ποικίλα έγγραφα, τα οποία τεκμηριώνουν τις συγγενικές σχέσεις των προσώπων που απαντούν στους γενεαλογικούς πίνακες.

   Στα δέντρα απαντούν ονόματα γνωστά ακόμα και σήμερα, τα οποία παραπέμπουν στην έλευση και εγκατάσταση Δυτικών στο νησί. Σύμφωνα με τη διάκριση του μελετητή, τα ονόματα αναφέρονται σε οικογένειες που κατάγονται από τη νότια Γαλλία-Προβηγκία (Albi, Brest, Dacutrù, Jubert, Ruben), την ιταλική χερσόνησο (Barbarigo, Baseggio, Baldini, Bozzi, Cacace, Cigala, Danezi, Fasciotto, Fumelli, Gisi, Glandevase, Lombardo, Lombrano, Santantonio, Sirigo), την Ιβηρική (Dacorogna, Delenda), την Αυστρία (Dunadich), την Πορτογαλία (Pinto). Έπειτα είναι και εκείνες που το όνομά τους παραπέμπει στο μακρινό Βυζάντιο (Gavrà), αλλά και άλλες, για τις οποίες διαπιστώνεται καταγωγή από τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο (οι Prasacachi από τη Θεσσαλονίκη και οι Patriciano από την Κύπρο). 

   Θα πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι απαντούν και οικογένειες για τις οποίες δεν μπορεί να προσδιοριστεί επ’ ακριβώς, η καταγωγή τους. Αυτές είναι οι εξής: Brussetti, Dargenta, Mattà, Mitiliniò, Monovassoti, Vales. Γι’ αυτές λίγα μπορούν να λεχθούν, καθώς, είτε η ίδια η πηγή αφήνει αδιευκρίνιστη την προέλευσή τους, είτε η βιβλιογραφία δεν μπορεί να αποφανθεί με βεβαιότητα.

   Ένα ακόμα πλεονέκτημα αυτής της ιστορικής πηγής είναι ότι από αυτήν «εκρέει» ένας πακτωλός ονομάτων, τα οποία αντιστοιχούν σε πρόσωπα είτε καταγόμενα από το νησί, είτε από αλλού, που συνήψαν γάμους με μέλη των οικογενειών,  που διαθέτουμε το αυτούσιο γενεαλογικό τους δέντρο.

   Εξαιτίας αυτού του εύρους, η πηγή αυτή αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τη μερική ανασύνθεση της τοπικής κοινωνίας, αλλά και εν γένει του ευρύτερου νησιωτικού χώρου. Έπειτα, τα στοιχεία που μπορεί κανείς να αντλήσει από αυτήν ενισχύουν τον κοινωνικό της χαρακτήρα. Πρόκειται για πληροφορίες που αφορούν την ιδιαίτερη καταγωγή, το δόγμα, το επάγγελμα ή την ιδιότητα, την κοινωνική θέση, τη γαμήλια αγορά, τη σύναψη δεύτερου γάμου, την ατεκνία και την παιδική θνησιμότητα. Δηλαδή, αποτελούν στοιχεία που συνθέτουν τον ανθρώπινο βίο και περιγράφουν όλα τα στάδια της βιολογικής και κοινωνικής ζωής του Ανθρώπου.

   Ενδιαφέρον προκαλούν και τα στοιχεία που αποδεικνύουν το εύρος της γεωγραφικής κινητικότητας των ανθρώπων. Οι σχέσεις των ανθρώπων επεκτείνονται και πέρα από τα όρια του περιορισμένου από τη θάλασσα χώρου. Μία πρώτη επέκταση γίνεται προς τα γειτονικά νησιά (Τήνος, Πάρος, Νάξος, Χίος, Άνδρος, Μύκονος), ενώ μία δεύτερη προς πιο απόμακρους προορισμούς, την Κρήτη και τη Ζάκυνθο. Δε λείπουν και οι γαμήλιες συνδέσεις μεταξύ προσώπων που γεννήθηκαν, κατοικούσαν ή βρέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, τη Ρωσία, τη Μάλτα, την Αυστρία και την Αμερική.

   Η ομιλία, διάρκειας περίπου μίας ώρας, έκλεισε με μία παραλλαγή του γνωστού ποντιακού θρήνου για την άλωση της Βασιλεύουσας, η οποία είχε ως στόχο να τονίσει την ακμαία παρουσία των νησιών, τα οποία παρά τις δυσκολίες που κατά καιρούς αντιμετώπισαν, δεν έπαψαν ποτέ να αποδίδουν τους καλύτερους καρπούς, «ανθίζοντας, καρπίζοντας, και φέροντας κι άλλο».

υ.γ. kallistorwntas 

την ομιλία μπορείτε να την απολαύσετε και εδώ