Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1866

Μία από τις πιο σημαντικές εκρήξεις του ηφαιστείου της Σαντορίνης θεωρείται η γενομένη το 1866. Σημαντική κυρίως από την πλευρά των αναφορών. Η παρούσα ανάρτηση περιέχει τρία βασικά σημεία:α) δύο αναφορές από τον Ιωσήφ Δεκιγάλλα, τον μέγα Ιατροφιλόσοφο, όχι μόνο για τα της έκρηξης αλλά και για τη σχέση των λεπρών με την έκρηξη, και η τρίτη αναφορά γίνεται στη μνήμη του Καθηγητή Χρηστομάνη μέλους της ερευνητικής ομάδας που παρακολούθησαν την ηφαιστειακήέκρηξη του 1866

1) Έκρηξη 1866-Δεκιγάλλας -Περιοδικό Αλήθεια

 

2) Καλλιστορώντας τα της Σαντορίνης, έπεσα πάνω στο παρακάτω απόσπασμα από το αφιερωματικό τομίδιο[1] του Ν. Αλιπράντη στον Ιωσήφ Δεκιγάλλα. Αποδεικνυεται περίτρανα για άλλη μια φορά το γεγονός ότι η ιστορία της Σαντορίνης έχει να αναδείξει πολλά σημεία,  πολύ δε περισσότερο η μορφή του ιατροφιλοσόφου του 19^ου,

Τότες  που το ηφαίστειο βογάριζε κι’όλος ο κοσμος πίστευε πως το νησί μας θα βούλιαζε γράφει ο Δεκιγάλλας:  «Περί  την 8 μ.μ.  ὣραν μετέβην παρατηρήσω κάλιον τον μεταξύ Παλαιᾶς  και Νέας Καμμένης πορθμόν, ὃπου και ἡ νῆσος Ἀφρόεσσα κεῖται. Τά πυκνά νέφη τά μετά τοῦ μετεωριζομένου ἀδιακόπως ἡφαιστείου ἀτμοῦ συγχεομένα ἐκάλυπτον τον ἀσέληνον οὐρανον και καθιστών ἒτι μἂλλον ζοφοδεστέραν την νύκτα. Βαθυτάτη σιγή πανταχόθεν με περιεκύκλου  και αἱ φλογεραί λάμψεις τῆς Ἀφροέσσας εἳλκυαν τα βλέμματά μου, ὃθεν καθήμενος ἐπί τινός βράχου ἐτερπόμην, παρατηρῶν την λαμπράν τῆς Ἀφροέσσης φωταψίαν και ἀκούων νῦν μεν τον φλοῖσβον των, διακόσια περίπου μέτρα κυμάτων, νῦν δε την γοεράν καί ἀπαισίαν  φωνήν κράζουσάν με, και στρέψας τους ὀφθαλμούς εἶδον  ὡς νυκτερινόν τι φάσμα ἐνώπιόν μου ἕνα τῶν ἐκεῖ  πλησίον διαμενόντων δυστυχῶν λεπρῶμν, ὅστις τρεμούση τῇ φωνῇ και παλλούση καρδία μοί εἶπε:

-Εἰπέ, σε παρακαλῶ, και εἰς ἠμᾶς, πότε θα καταβυθίσθῶμεν´… Σεῖς, προσέθηκεν, ἒχετε τα ἀτμόπλοια, ἳνα σᾶς σώσουν, ἀλλ΄ ἡμεῖς;… ἡμεῖς οἱ ἐγκαταλελειμμένοι και ὑπ αὐτῶν ἀκόμη τῶν στενωτέρων συγγενῶν…., μακράν τῆς κοινωνίας τῶν ἀνθρώπων,  εἰς ποῖον να ἐλπίζωμεν´..

-Κατηραμένος, τᾠ εἶπον, ὁ ἐλπίζων εἰς τον ἄνθρωπον. Αἱ ἐλπίδες ἡμῶν ἔστωσαν εἰς τήν Θείαν Πρόνοιαν, την ὑπέρ τῶν πτηνῶν και τῶν ἑρπετῶν τῆς γῆς μεριμνῶσαν, αὕτη, εἰσακούουσα τάς ταπεινάς  ἡμῶν δεήσεις θέλει εὐλογήσει διά τῆς κραταιᾶς  αὐτῆς χειρός την προσφιλῆ ἡμῶν πατρίδα και θέλει σώσει ἅπαντας…

Μόλις εἶχον προσφέρει τάς λέξεις ταύτας ὅτε βροντώδης κρότος μοί ἀνήγγειλε νέαν εκπυροκοσότησιν, ὅθεν στρέψαν τους ὀφθαλμούς εἶδον ἀναβάντων νέφη λευκοῦ ἀτμοῦ και μύδρους καταπιπτόντας εἰς διάφορα τῆς θαλάσσης μέρη.

-Ἰδέ τῷ εἶπον, πόσον μεγάλα και λαμπρά εἰσί τά ἔργα τῆς φύσεως, και παρηγορήσας αὐτόν ἐπανέκαμψα εἰς τά ἴδια, ἀναπολῶν τα περικυκλοῦντα την δύστηνον ἀνθρωπότητα ἀπειράριθμα κακά…

-Ματαιότης ματαιοτήτων, τά πάντα ματαιότης….»

 ₃₎ Καθηγητής χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών 40 χρόνια. Διετέλεσε και πρύτανης. Υπήρξε ο κύριος θεμελιωτής της χημείας στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στη Βιέννη.

Ο πατέρας του, Κων/νος (1815-1861), πήγε στη Βιέννη απ' τη γενέτειρα του Μελένικο σε ηλικία οχτώ χρονών. Έβγαλε την Εμπορική σχολή, ήξερε τρεις ξένες γλώσσες και σπούδασε ζωγραφική. Παντρεύτηκε το 1839 την επίσης Μελενίκια Μαρία Καζάσση (από πατέρα Νιαουσαίο και μητέρα Αυστριακή) και εγκαταστάθηκε με την οικογένεια οριστικά στην Αθήνα το 1855.

Ο Αναστάσιος (πρωτότοκος), γεννήθηκε στη Βιέννη το 1841. Αφού πήρε τα πρώτα μαθήματα από Έλληνες δασκάλους (Α. Κατακουζηνό, γιατρό Θεσπιέα, Ε. Αθανασίου, Δεπάστα, αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Χαιρωνίδη) φοίτησε 4 χρόνια στο Βιοτεχνικό γυμνάσιο (αριστούχος), μα το εγκατέλειψε και σπούδασε χημεία στο Πολυτεχνείο Βιέννης και υστέρα στα Πανεπιστήμια Γκύσσεν, Βερολίνου, Καρλσρούης και Αϊδελβέργης.

Εργάστηκε μετά για λίγο χημικός στη Φραγκφούρτη και στη Μόσχα. Το 1862, μόλις 21 χρονών, καλείται απ’ την Ελληνική Κυβέρνηση και διδάσκει φυσική στο Εθνικό Διδασκαλείο Αθηνών. Το 1863 γίνεται υφηγητής του Πανεπιστημίου, στο υπόγειο του οποίου ιδρύει με προσωπικά του έξοδα μικρό χημείο (το πρώτο στην Ελλάδα). Ταυτόχρονα διορίζεται καθηγητής φυσικής στη Σχολή Τεχνών του Πολυτεχνείου. Από τότε, παρ' όλες τις αντιδράσεις εναντίον του (τον κατηγορούσαν για ετερόχθονα), δεν παύει να μοχθεί και να προσφέρει σπουδαία έργα, όπως την «Ελληνική ονοματοθεσία των χημικών πράξεων και χημικών ουσιών», ανύπαρκτη ως τότε. Το 1864 δημοσιεύει την πρώτη στην Ελλάδα «Αναλυτική χημεία», διδάσκει όλη τη σειρά ανόργανης και οργανικής χημείας, εκπονεί προγράμματα χημείας για τα Γυμνάσια, καταρτίζει τη συλλογή οργάνων φυσικής-χημείας στη Σχολή Ευελπίδων, αναλύει τις σκωρίες και εκβολάδες τού Λαυρίου κλπ. Το 1866 μελετά τις εκρήξεις του ηφαιστείου Σαντορίνης, όπου και ανακαλύπτει ίχνη προϊστορικών κατοικιών. Κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Σαντορίνη προήχθη στις 13 Απριλίου του 1866 από υφηγητής σε έκτακτος καθηγητής της Γενικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών..

Οργανώνει κατόπιν τρία νέα χημικά εργαστήρια και τέλος (1887-1889) το μεγάλο πανεπιστημιακό Χημείο της οδού Σόλωνος. Πήρε μέρος σε πολλά επιστημονικά συνέδρια και αποστολές (Παρίσι, Βουδαπέστη, Βιέννη, Λειψία, Βερολίνο, Ρώμη κλπ.). Ανέλυσε όλα τα ιαματικά νερά και ορυκτά της Ελλάδας. Ανέλαβε τέλος (1883) τη διοργάνωση και εποπτεία του δημοτικού φωτισμού Αθηνών. Πέθανε στην Αθήνα το 1906.

Προσωπικότητα βαθιά καλλιεργημένη και ανήσυχη, υπήρξε γοητευτικός δάσκαλος, ακούραστος ερευνητής, αγνός ανθρωπιστής, αυστηρός με τον εαυτό του, δίκαιος, φιλότεχνος, αισιόδοξος ως το τέλος της ζωής του. Αγαπούσε τους μαθητές του κι αυτοί τον λάτρευαν. Στάθηκε αντάξιο βλαστάρι της μεγάλης οικογένειας των Χρηστομανέων, που τόσες αξιόλογες μορφές ανέδειξε (λόγιους, καθηγητές, καλλιτέχνες, πολιτικούς κλπ.). Έγραψε 73 συγγράμματα και διατριβές: «Μέγα εγχειρίδιον της χημείας». «Εισαγωγή εις την ανόργανον και οργανικήν χημείαν». «Στοιχεία χημείας». «Αναλυτικοί πίνακες» κλπ.

Απ’ το γάμο του (1881) με την Αθηνά, κόρη τού Βαυαρού γιατρού του Όθωνα Von Lindermayer και της Αικατερίνης Προκοπίου Μπενιζέλου, απόκτησε πέντε παιδιά, μεταξύ των οποίων τον Κωνσταντίνο και τον Αντώνιο. 

http://www.meleniko.gr/anastchristomanos.html

---

[1] Ν. Αλιπράντης: «Ιωσήφ Δεκιγάλλας»Θηραίκά 5