Στην Οία...του Πειραιά

Η  Οία (Απάνω Μεριά) από το 17^ο αιώνα υπήρξε ο ναυτότοπος της Σαντορίνης, το μεγάλο «καπετανοχώρι» όπως την αποκαλούσαν. Στα τέλη του 19^ου αιώνα βρισκόταν στην μεγαλύτερη ακμή της: ήταν κωμόπολη με πληθυσμό άνω των 2.500 κατοίκων με μεγάλη οικονομική επιφάνεια και ευμάρεια, αποτέλεσμα της ανεπτυγμένης ιστιοφόρου ναυτιλίας της, καθώς η Οία είχε έναν από τους μεγαλύτερους στόλους ιστιοφόρων στο Αιγαίο.

Όμως με την εμφάνιση των ατμόπλοιων και των ποντοπόρων πλοίων στις αρχές του 20^ου αιώνα, η ιστιοφόρος ναυτιλία άρχισε να φθίνει. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912 και του 1913, η Ρώσικη Επανάσταση του 1917 και η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 προκαλούν ακόμη μεγαλύτερα πλήγματα στην ιστιοφόρο ναυτιλία καθώς περιορίζονται δραματικά τα ταξίδια στη Μαύρη Θάλασσα και τα ιστιοφόρα ερημώνουν. Προκειμένου οι Οιάτες να αντιμετωπίσουν τη δύσκολη αυτή κατάσταση «μεταναστεύουν» στον Πειραιά όπου εγκαθίστανται και ανοίγουν ναυτιλιακά γραφεία στη περιοχή του Αγ.Νικολάου και της Τερψιθέας πάνω από το Τελωνείο του Πειραιά, κάνοντας έτσι στροφή στη τότε νεόφερτη ποντοπόρο ναυτιλία.   

Ωστόσο με την εγκατάσταση των καραβακυραίων, ξεκινάει η σταδιακή εγκατάσταση και των υπολοίπων Οιατών στο επίνειο της πρωτεύουσας. Καπετάνιοι, λοστρόμοι, μηχανικοί, ναύτες, πληρώματα των πάλαι ποτέ ιστιοφόρων αλλά και νέα βλαστάρια της Οίας με όνειρο να συνεχίσουν τη ναυτική παράδοση μετακομίζουν και αυτοί σταδιακά με τις οικογένειες τους στο Πειραιά όπου πιάνουν δουλειά στα νεόφερτα ποντοπόρα καράβια. Μέχρι και το πόλεμο του 1940 ένα σεβαστός αριθμός ναυτικών της Οίας είχε μεταναστεύσει στο Πειραιά, αριθμός που μεγάλωσε κατά πολύ στα μεταπολεμικά χρόνια, μειώνοντας τον πληθυσμό του χωριού δραματικά.

Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι σε ένα βαθμό η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα κατά τα έτη 1925, 1939 και 1950 ευνόησε ακόμη περισσότερο την απόφαση όπου αρκετές οικογένειες έφυγαν από την Οία φοβούμενοι τις εκρήξεις του ηφαιστείου, ενώ και ο  σεισμός της 9^ης Ιουλίου 1956 έφερε πολύ μεγάλο πλήγμα ιδιαίτερα τις δεκαετίες 1960 και 1970.

Η πολλή μεγάλη πλειοψηφία των Οιατών εγκαταστάθηκε στην Πειραϊκή Χερσόνησο στις γειτονιές Χατζηκυριάκειο, Καλλίπολη, Πειραϊκή, Βρυώνη, γειτονιές όπου ήδη είχαν εγκατασταθεί και άλλοι νησιώτες όπως Υδραίοι, Συμιακοί, Καρπάθιοι αλλά και Μικρασιάτες πρόσφυγες.  Χατζηκυριακού, Αντ.Θεοχάρη, Σπυρ.Λάμπρου, Κλεισόβης, Γεωργ.Θεοτόκη, Σβορώνου, Δημ.Ράλλη είναι μερικοί από τους δρόμους όπου οι Οιάτες εγκαταστάθηκαν ξεκινώντας τις νέες ζωές τους συντροφιασμένοι ο ένας κοντά στον άλλο μακριά από την γενέτειρα τους,.

Στο καινούργιο αυτό τόπο έφεραν μαζί με τις αποσκευές τους τα έθιμα, τις παραδόσεις, τις συνήθειες, την καθημερινότητα τους, με τα οποία γαλούχησαν τα παιδιά και τα εγγόνια τους που γεννήθηκαν στο Πειραιά.  

Ο δεσμός όμως την γενέτειρα τους και τους συγγενείς που έμειναν πίσω παρέμεινε άρρηκτος καθώς επισκέπτονταν το χωριό όλο σε τακτά χρονικά διαστήματα. Όπως αναφέρει η Οιάτισσα γιαγιά Καδιώ Σιγάλα, στο ημερολόγιο της μέσα από το βιβλίο της εγγονής της Καδιώ Κολυμβα «Η Πάνω Μεριά του κόσμου» κάθε μήνα παρουσιαζότανε στο Πειραιά ο ταχυδρόμος από την Οία, ο οποίος γύριζε όλα τα σπίτια των Οιατών του Πειραιά, φέρνοντας τα καλούδια που έστελναν οι συγγενείς από το χωριό για να έχουν όλο το χρόνο «κουμπανιές»   και συνάμα μάζευε όλες τις παραγγελιές του καθενός για τον άλλον μήνα. Αλλά και τις γιορτές, ειδικά τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, ανέβαιναν από τη Οία ομάδα από 3-4 άτομα όπου γυρίζανε όλα τα σπίτια των Οιατών του Πειραιώς και εύχονταν τα χρόνια πολλά με το βιολί.

Στο Πειραιά όμως οι Οιάτες δεν έμειναν «σοβινιστικά» προσκολλημένοι στα του χωριού τους αλλά ενσωματώθηκαν γρήγορα στα δρώμενα της τοπικής κοινωνίας.  Συμμετείχαν στην ανάπτυξη της νέας τους κοινωνίας και έβαλαν το δικό τους λιθάρι στην ναυτική ιστορία του Πειραιά. Πολλές από τις πάλαι ποτέ οικογένειες καραβακυραίων της Οίας αναδείχθηκαν με το πέρασμα των χρόνων σε γνωστές εφοπλιστικές οικογένειες όπως οι οικογένειες Νομικού, Σιγάλα, Πλατή, Καρρά, Αλαφούζου κλπ ενώ και οι απλοί ναυτικοί, πολλοί από αυτούς, εξελίχτήκαν σε αρχικαπεταναίους, αρχιμηχανικούς, στελέχη ναυτιλιακών επιχειρήσεων.

Αλλά και όσοι δεν ήσαν ναυτικοί, πρόκοψαν και προόδευσαν ανοίγοντας μαγαζιά και επιχειρήσεις. «Τα σαντορινέικα…» έλεγαν χαριτολογώντας, εννοώντας τη γειτονιά γύρω από τον Άγιο Νείλο, γιατί στην οδό Αντ.Θεοχάρη υπήρχαν αρκετές επιχειρήσεις Οιατών όπως καφενεία, καταστήματα, ορισμένα από τα οποία υπάρχουν ακόμη και σήμερα.   

Τα χρόνια του εμφυλίου, στην οδό Αντ.Θεοχάρη πίσω από τον Άγιο Νείλο υπήρχε και το καφενείο του κυρ-Γιάννη στο οποίο αρκετοί Οιάτες της εποχής περνούσαν τις ελεύθερες ώρες τους.  Ο «κυρ-Γιάννης» ο καφετζής, δεν ήταν άλλος από τον πατέρα του μετέπειτα ηθοποιού Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Αρκετοί Οιάτες της γειτονιάς, μικρά παιδιά την εποχή εκείνη, ήσαν συμμαθητές με τον τότε νεαρό Δημήτρη στο Β Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιά στην οδο Αφεντούλη. Σήμερα οι ηλικιωμένοι πλέον Οιάτες του Αγίου Νείλου μόνο καλά έχουν να θυμούνται από το καφενείο του κυρ-Γιάννη στο οποίο σύχναζε και ο γνωστός ρεμπέτης Μπαγιαντέρας.

Οι Σαντορινιοί όντας βαθιά θρησκευόμενοι, καταφύγιο και παρηγοριά έβρισκαν πάντοτε στους Αγίους. H σχέση των Οιατών με την πίστη τους  φαίνεται από τα τάματα και τις δωρεές σε εκκλησίες του Πειραιά, ενώ πολλοί Οιάτες κατά καιρούς υπήρξαν και επίτροποι στις τοπικές ενορίες.  Ο Άγιος Νείλος, η Παναγίτσα, ο Άγιος Σπυρίδωνας, ο Άγιος Νικόλαος, η Αγία Παρασκευή, έγιναν οι νέες ενορίες τους μακριά από το τόπο τους.  Επίσης αξίζει να τονιστεί ιδιαίτερα και ο παλαιοημερολογίτικος ναός της Υπαπαντής, της «Μαρουλιανής» όπως την αποκαλούν, ως ένα από τα πιο σημαντικά δείγματα παρουσίας των Οιατών στα θρησκευτικά δρώμενα του Πειραιά  Ο ναός βρίσκεται στην οδό Φλέσσα στην Καλλίπολη κοντά στην πλατεία Πηγάδας και αρχικοί κτήτορες ήταν η οικογένεια Καρρά από την Οία.  Ήταν σπίτι το οποίο μετέτρεψαν σε εκκλησία και μέχρι σήμερα παραμένει εορτολογικά στο Ιουλιανό ημερολόγιο (παλαιό ημερολόγιο). Αποτελεί πλέον έναν από τους ιερούς ναούς της Εκκλησίας των παλαιοημερολογιτών και πανηγυρίζει στις 15 Φεβρουαρίου, δηλαδή 2 Φεβρουαρίου με το παλιό ημερολόγιο.

Η Υπαπαντή (Παναγία Μαρουλιανή) στην Καλλίπολη του Πειραιά

 

Σήμερα στην Καλλίπολη και το Χατζηκυριάκειο, εκεί όπου οι παλιοί Οιάτες εγκαταστάθηκαν και δημιούργησαν τον πυρήνα τους κατοικεί πλέον ένας μεγάλος αριθμός Πειραιωτών Οιατών, είναι τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Σαν μια ομάδα δεμένη δεν ξέχασαν ποτέ τον τόπο καταγωγής των παππούδων και των πατεράδων τους. Οι γενιές αλλάζουν,  τα χρόνια περνούν, η αγάπη όμως των Οιατών για την χωριό τους δεν σταμάτησε ποτέ. Και η ιστορία της Οίας συνεχίζεται σαν ένα αέναο σκοινί συνδέοντας την Οία με τον Πειραιά…

Οι σύλλογοι των Οιατών στο Πειραιά

Με την εγκατάσταση των Οιατών στο Πειραιά στις αρχές του 20^ου αιώνα ιδρύθηκε ο «Σύνδεσμος απανταχού Οιατών “ο Άγιος Γεώργιος”» (σ.σ.: στις μέρες μας πλέον «Σύλλογος Οιατών και φίλων Οίας “ο Άγιος Γεώργιος”») προς τιμή του Αγίου Γεωργίου που είναι ο πολιούχος της Οίας. Πρωτεργάτης αυτού ήταν ο εφοπλιστής Λουκάς Νομικός, μέγας ευεργέτης του ιερού ναού Αγ.Γεωργίου Οίας και ιδρυτής του Συλλόγου.  Οι σημαίες-λάβαρα του Συλλόγου φυλάσσονταν όλο το χρόνο σε εκκλησία του Πειραιά και την παραμονή της γιορτής του Αγ.Γεωργίου, τα μέλη του ΔΣ με τον τότε πρόεδρο Λουκά Νομικό και μαζί με τους Οιάτες του Πειραιά, πήγαιναν τις σημαίες στην Οία, με συνοδεία βιολιών για να τιμήσουν την γιορτή και το πανηγύρι του Αγίου.  Όταν επέστρεφαν στον Πειραιά, την πρώτη Κυριακή μετά τη γιορτή, στο ναό του Αγίου Νικολάου  πάνω από το Τελωνείο του Πειραιά γινόταν πανηγυρική θεία λειτουργία και εν συνεχεία σε κέντρο του Πειραιά ακολουθούσε πατροπαράδοτο σαντορινιό γλέντι. Το «γκράξιμο» (=κάλεσμα) των σημαιών του Συλλόγου Οιατών είναι ένα έθιμο που διατηρείται και συνεχίζεται μέχρι σήμερα ακλόνητο στην Οία κάθε χρόνο στην εορτή του Αγίου Γεωργίου. 

Οι σημαίες του «Συλλόγου Οιατών “ο Άγιος Γεώργιος”» με τη συνοδεία βιολιών, κατευθυνόμενοι στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου. 

Στις μέρες μας εδρεύει στο Πειραιά και ένας δεύτερος σύλλογος Οιατών, ο «Σύλλογος “Αγίου Αθανασίου” Θόλου Οίας», προς τιμή του Αγίου Αθανασίου, του οποίου ο ναός βρίσκεται στον οικισμό Θόλο της Οίας.  Κάθε χρόνο στις 18 Ιανουαρίου ανήμερα της εορτής του Αγίου, διοργανώνεται από το Σύλλογο «πανήγυρη» όπου αρχικά τελείται δοξολογία σε εκκλησία του Πειραιά και κατόπιν ακολουθεί στην αίθουσα του Συλλόγου παραδοσιακή σαντορινιά γιορτή  παρουσίας των Οιατών του Πειραιά.

Ο «Σύλλογος “Αγ.Αθανασίου” Θόλου Οίας» στην Καλλίπολη κοντά στην πλατεία Καρπάθου