Μια ιστορία σαν ένα παραμύθι, Η Παναγιά μας! (Παναγιά η Επισκοπή)

Της Θάλειας Καραμολέγκου

Το χέρι της γυναίκας ακούμπησε απαλά τον ώμο του παιδιού που αναστέναζε. ‘’ Πόσες σελίδες ιστορίας είναι ακόμα;’’ Αναρωτήθηκε εκφράζοντας το βαθύ αναστεναγμό του. -‘’10’’ απάντησε η γυναικεία φωνή. –‘’Δεν αντέχω άλλο, δε με νοιάζει, ποιά σημασία έχει τι έργο έκανε πριν τόσους αιώνες ο Αλέξιος Κομνηνός στην αυτοκρατορία;’’ Είπε ανεβάζοντας άθελά του τον τόνο της φωνής του, ίσως για να επιδείξει μια κάποια υπεροχή. -‘’Έχει μεγάλη σημασία, προσπάθησε να τη διαβάσεις σα να ήταν παραμύθι με ήρωα, με συναισθήματα χαράς και λύπης, σαν ένα γεγονός που εξελίσσεται συνεχώς μέσα στο χρόνο. Θες για παράδειγμα να σου διηγηθώ ένα δικό μου παραμύθι;’’ Του πρότεινε χαμογελώντας τόσο γλυκά που κανένας δε θα μπορούσε να της αντισταθεί. –‘’Εεε, ναι , λοιπόν άντε πες μου το να δω’’ κι αγκάλιασε με την παλάμη του το πρόσωπό του ‘’ακούω‘’, φώναξε….

‘’Μια φορά κι έναν καιρό, πριν τον εντέκατο αιώνα σε κάποιο σημείο του πολυβασανισμένου, φλεγόμενου νησιού υπήρχε μια εκκλησία, μικρή έλεγαν. Μια μέρα , λοιπόν, καθώς ο ήλιος ξεπρόβαλε τα νώτα του, ένας χωρικός φώναζε δυνατά ‘’Μα σου το ξαναλέω δεν την πείραξα εγώ, δεν άλλαξα εγώ θέση στην εικόνα.’’ -‘’ Α ναι; Και πώς βρίσκεται εδώ και 3 μέρες στο λόφο Μιχαλιγέρη; Δεν γνωρίζεις ούτε αυτό;’’ –‘’ Μπα όχι σου λέω, κάθε πρωί την επιστρέφω στην εκκλησία και κάθε βράδυ φεύγει. Δεν έχω ιδέα.’’ Αναφώνησε δυνατά χτυπώντας το χέρι του πάνω σε ένα ξύλο, παρατημένο σε κάτι χαλάσματα, ενώ το ύφος του ήταν πολύ σκεπτικό. –‘’Καλώς, αφού το θέτεις έτσι, θα το διαδώσουμε σε ολάκερο το χωριό μήπως βρεθεί μια οποιαδήποτε εξήγηση.’’
‘’ Πρόκειται για θαύμα αγαπητοί μου. Η Θεοτόκος μας επιθυμεί να κτιστεί μια εκκλησία ακριβώς σε αυτό το σημείο που εσείς βρίσκετε την εικόνα της.’’ Ανήγγειλε γοητευμένος ένας ακροατής σηκώνοντας λίγο τα ρούχα του για να αντικρίσει καλύτερα την κακοτράχαλη κατηφόρα που διέβαινε. -‘’ Θαύμα; Ένα θαύμα μάλιστα και πώς θα την οικοδομήσουμε χωρίς υλικά και χωρίς οικονομικούς πόρους;’’ Μουρμούρισε σιγανά ένας από τους παρευρισκομένους. -‘’Μη φοβάστε θα επικοινωνήσουμε συντόμως με τον αυτοκράτορα’’ αναφώνησε κάποιος άλλος οικονομικά εύρωστος, αναφερόμενος στον Αλέξιο Α’ τον Κομνηνό. Πράγματι ο ηγέτης της τότε χαώδους αυτοκρατορίας μαζί με τη σύζυγό του χορήγησε 4 χιλιάδες βασιλικά δουκάτα και τους παραχώρησε κτήματα 1400 βασιλικών μουζουρίων για να τα κατέχει υπό την προστασία της η εκκλησία, ενώ οι χωριανοί προχώρησαν στην οικοδόμησή της, χρησιμοποιώντας πλούσια υλικά, όπως τις κολώνες που πιθανολογείται ότι μεταφέρθηκαν από την Αρχαία Θήρα. Το σχήμα της; Ωσάν την Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, βασιλική σταυροειδής εγγεγραμμένη με τρούλο. Ο αυτοκράτορας κατέγραψε την ίδρυσή της σε χρυσόβουλλο και το τότε χρονολόγιο σημείωνε το έτος, σύμφωνα με έγγραφο της επαρχίας του νησιού, 1115. Το όνομά της μεγαλειώδες « Παναγία η Επισκοπή» προϋπέθετε την σπουδαιότητα του ναού, καθώς επί αιώνες αποτελούσε την κύρια εκκλησία της Σαντορίνης.

Εν αρχή, ως χριστιανός ορθόδοξος ναός λειτουργούσε. Ώσπου το έτος 1207 οι δυτικοί κατέκτησαν την εκκλησία και τη μετέτρεψαν σε καθολική. Η μηχανή του χρόνου δούλευε τα γρανάζια της συνεχώς, καθώς οι δυτικοί λειτουργούσαν την εκκλησία με τους κανόνες της καθολικής εκκλησίας. Το 1537 οι Τούρκοι κατέλυσαν την φραγκοκρατία στο νησί και οι ορθόδοξοι διεκδίκησαν την κατοχή τους στο ναό. ‘’- Το βήμα τώρα θα το πάρουμε εμείς εσείς δεν έχετε πλέον δικαιοδοσία στο χώρο αυτό. ‘’ έλεγε ο ορθόδοξος επίσκοπος Ιωακείμ στην αυλή της εκκλησίας προσπαθώντας να φανεί ευγενικός με το συνομιλητή του. ‘’- Εμείς διοικούμε εδώ και 330 ολόκληρα χρόνια κι έχουμε αποκτήσει δικαιώματα σε αυτόν το φημισμένο τόπο, στην Κυρά Επισκοπή. ‘’αντιπαρέβαλε την άποψή του ένας καθολικός εκπρόσωπος. ‘’ -Ο ναός χτίστηκε ορθόδοξος’’, ‘’- Ναι, αλλά λειτούργησε επί των πλείστων καθολικός’’. Η διαμάχη τους ακουγόταν μέχρι και κάτω από το λόφο επί περίπου μισό αιώνα. Φήμες μάλιστα ισχυρίζονται πως αν κανείς περνούσε από το δρόμο εκείνο άκουγε συνεχώς δύο δυνατές φωνές να αντιπαλεύονται η μία την άλλη. Η διαφωνία τους αυτή ανάγκασε το 1612 τον επίσκοπο των καθολικών της Σαντορίνης Πέτρο Ντε Μάρκις να επισκεφθεί τον τότε Πατριάρχη Νεόφυτο Β’. Τα χέρια του ακούμπησαν απαλά το τραπέζι που χώριζε τους δύο συνομιλητές, η λατινική προφορά του διακρινόταν στο διάλογο και σε μία στιγμή καρφώνοντας με τα μάτια του τους οφθαλμούς του Πατριάρχη αναφώνησε «Ζητώ δεόμενος, εμπόνως, μερισθήναι εξ ίσου τα αφιερώμενα κτήματα της αυτής Επισκοπής δια το ειρηνικόν και ασκανδάλιστον και ατάραχον». Η συζήτηση αυτή αποτέλεσε την αφορμή για τη συνέχεια άλλων συζεύξεων με το ίδιο θέμα. Τελικά η πράξη του διαχωρισμού των περιουσιακών στοιχείων πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουνίου 1614 «καθώς θέλει ο Θεός και ορίζει ο πολυχρονισμένος μας βασιλεύς σουλτάνος και ο παναγιώτατος Πατριάρχης». Σε αντίθεση με την καθολική εκκλησία που ακόμα διαθέτει ανέπαφη την περιουσία της, τα 800 σημερινά στρέμματα που είχε στην κατοχή της η Ορθόδοξη εκκλησία, μοιράστηκαν όλα μέχρι το έτος 1902.

Το γεγονός αυτό βέβαια δεν καθησύχασε τους Καθολικούς, που εν τέλει επεδίωξαν τη συγκυριαρχία τους στο ναό. Οι λειτουργίες χωρίστηκαν δια αυτόν τον τρόπο ώστε τάχα ουδεμία από τις δύο τάξεις της εκκλησίας να μην εκφράσει παράπονα. Ποτέ , όμως, μια συλλειτουργία τέτοιου είδους δεν αποκαθιστά την τάξη και την αρμονία. Έριδες, διαπληκτισμοί και συγκρούσεις ήταν τα τρία βασικά στοιχεία που είχαν κατακλύσει το ναό για παραπάνω από 150 χρόνια. Και τα ρολόγια συνέχιζαν ανενόχλητα και αδιάκοπα να γυρνούν τους δείκτες τους, ενώ περισσότερες συμφωνίες έβγαιναν διαρκώς στο φως έτσι ώστε να πνίξουν τις συμπλοκές που είχαν δημιουργηθεί. ‘’ Όχι, όχι μην το κάνεις, μηηηηη’’ Η κραυγή του σκοτωμού εκείνου του κληρικού ήταν τόσο δυνατή εκείνο το βράδυ που τάχα ακούστηκε χιλιόμετρα μακριά. « Δεν είναι δυνατόν. Αυτό που γίνεται θεωρείται παράνομο. Τι σημαίνει να βρίσκονται στην ίδια εκκλησία; Δεν υπάρχει τέτοιο δικαίωμα. Είναι αναγκαίο να βρεθεί λύση επειγόντως.» Έσφιξε το χέρι του σε μια γροθιά και το χτύπησε επιδεικτικά πάνω στο τραπέζι. Η σκοτεινή φιγούρα του στο χαμηλό φως του δωματίου κοιτούσε τώρα προς το παράθυρο και το μάτι του χαζεύοντας τη θέα γούρλωσε κι εκείνος βγάζοντας μια βραχνή φωνή απευθύνθηκε στο βοηθό του «Γράψε» ‘’ Αποφασίζεται αφορισμός κατά των Ορθοδόξων που επικοινωνούν με τους καθολικούς και επιτελούν μικτούς γάμους. Υπογραφή : πατριάρχης Κύριλλος Έτος: 1758’’. Εννιά χρόνια μετά, στις 15 Αυγούστου 1767 η καθολική και η ορθόδοξη εκκλησία με εκπροσώπους εξέδωσαν κοινό πρωτόκολλο συμφωνίας. Ακουμπώντας το μελάνι της πένας επάνω στο χαρτί με σκοπό να βάλει την υπογραφή του, ο Αρχιεπίσκοπος Σαντορίνης Διονύσιος αναγίγνωσκε αθόρυβα. ‘’ δια να λείψουν εις το εξής τα σκάνδαλα και ο αφανισμός αμφοτέρων των μερών απεφάσισαν να κάμουν οι Λατίνοι ένα παρεκκλήσι ηνωμένο με την παλαιά εκκλησία, όπου να κάμουν τη λειτουργία τους και από το παρεκκλήσι αυτό να έχουν μια πόρτα…’’

‘’… δια να εισοδεύωνται χάριν προσκυνήσεως μέσα εις την παλαιάν εκκλησίαν όταν δε θελήσουν να απέλθουν εις το παρεκκλήσι τους για να εκτελέσουν τη λειτουργία τους, υποσχόμεθα και συνεφωνήσαμεν να μεταχειρίζωνται τας ιδίας καμπάνας της παλαιάς εκκλησίας’’Ο κληρικός της «Κυρά Επισκοπής» άφησε το χαρτί στην άκρη του βωμού στην πρόσοψη της αυλής και σκούπισε με ένα πανί τα υγρά μάτια του, αναφωνώντας ‘’ Αυτό ήταν, τίποτα δε θα είναι πια το ίδιο.’’ Ημερομηνία 9- 7- 1956 . Ώρα 5.30 περίπου τα ξημερώματα, ένας καταστροφικός σεισμός θα τρομοκρατούσε τον κοινό προσκυνηματικό ναό, όπως ορίστηκε το 1931, ο οποίος μετά από αυτό θα οδηγούταν σε αποκατάσταση των ζημιών, που θα διαρκούσε μέχρι το 1986.

« Κλείδωσες την εκκλησιά;» ρώτησε σκουπίζοντας τα τελευταία εναπομείναντα φύλλα της αυλής της. «Ναι, μη φοβάσαι όλα είναι εντάξει, πήγαινε να ξεκουραστείς.» Η νύχτα ήταν τόσο βαριά που το πέπλο της σκέπαζε με ευκολία το διάφανο κουτί που προστάτευε το ναό. Η γυναίκα γύρισε το βλέμμα της στο ημερολόγιο. Εκείνο σημείωνε Τετάρτη 2 Ιουνίου 1982. Είκοσι έξι εικόνες εκλάπησαν εκείνο το βράδυ. Χάθηκαν σαν τον άνεμο σε μία μόνο νύχτα και το επόμενο πρωινό ένα ολόκληρο χωριό επιστρατεύτηκε για να τις εντοπίσει. Μάταια. Καμία δεν βρήκε και μέχρι τη σημερινή ημερομηνία που στα αναφέρω, χαμένες βρίσκονται σε ξένο τόπο, εξορισμένες αναπολώντας το δικό τους σπιτικό. Να επιστέψουν πια; Πράγμα εφικτό ή ανέφικτο; Ποιος άραγε να ξέρει.Μα κι αν πολύ περιληπτικά σου ανέφερα ετούτη εδώ την ιστορία, όπου γεγονότα συνέβησαν πολλά, ένα έθιμο κρατά την ιστορία της αναλλοίωτη μέσα στον χρόνο. Ένα έθιμο που κάθε φορά που την ίδια ημέρα θα φανερώσει το ημερολόγιο -14 Αυγούστου- θα ζωντανέψει κι υπόσταση τρανή θα αποκτήσει και το κύριο θα γίνει στο νησί εκείνο το βράδυ. Τη μαγεία της ιστορίας του ναού εκείνου φανερώνει και μεταδίδει τη λαμπρότητα εκείνου, σ’ αυτούς που το θάρρος παίρνουν να το αντικρίσουν.Τι λες θέλεις να το τιμήσουμε φέτος;-«Μα καλά όμως μαμά αυτό δεν είναι παραμύθι, είναι ολόκληρη ιστορία αιώνων.» -«Χμ, λες; Και σε τι διαφέρει το παραμύθι από την ιστορία;» -«Το παραμύθι έχει όντα και πράγματα που δεν υπάρχουν και δε γίνονται.» -«Ναι, αλλά και τα δύο έχουν πολλά διδάγματα να δώσουν στους αναγνώστες ,όπως αυτή εδώ η ιστορία για σκέψου.. Έτσι θεωρώ, λοιπόν, σωστό να διαβάζουμε ιστορία, βγάζοντας από μέσα τα διδάγματα που έχουν. Αυτό το νόημά της.» Είπε και του έγνεψε ενθαρρυντικά να συνεχίσει το διάβασμα. Εκείνο κοιτούσε τώρα όλο και πιο πολύ στο βιβλίο μέχρι που χάθηκε στα γεγονότα και θαρρείς άκουγε τις συζητήσεις που γίνονταν τότε, λόγια αναλλοίωτα, μοναδικά μέσα στο χρόνο, τα πρόσωπα ζωντάνευαν τώρα μπροστά του. Και όλα αυτά χάρη σε ένα βιβλίο.