Η ανάδυση μιας άγνωστης προϊστορικής πολιτείας. Στην Ιαλυσό της Ρόδου ανασκάπτεται πόλη αντάξια του Ακρωτηρίου

Της ∆ήµητρας Κουντή

Διέθετε εντυπωσιακά κτίρια με πολύθυρα, πλούσια τοιχογραφημένα. Σε κάποια από αυτά ακόμα και τα δάπεδα ήταν ζωγραφισμένα με μακρόστενες ταινίες κόκκινου χρώματος! Ανάμεσα σε αυτές τις πορφυρές λωρίδες αναπτύσσονταν πολύχρωμα γεωμετρικά θέματα. Δεν περιγράφουμε όμως μινωικά ανακτορικά κέντρα της Κρήτης. Ούτε αναφερόμαστε στην προϊστορική πολιτεία του Ακρωτηρίου της Θήρας, παρότι τα επιβλητικά κτίρια που προαναφέραμε σκεπάστηκαν από την τέφρα. Αναφερόμαστε στην άγνωστη λαμπρή πόλη, που ακόμη ανασκάπτεται, στην Ιαλυσό της Ρόδου.
Η ανασκαφέας Τούλα Μαρκέτου, που βρέθηκε προ καιρού ενώπιον του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, δεν έκρυβε τον ενθουσιασμό της μιλώντας στα μέλη του, για όσα η σκαπάνη της αποκαλύπτει.. «Βγάζουμε συνεχώς ζωγραφισμένα δάπεδα» έλεγε «από αυτόν τον μεγάλο προϊστορικό οικισμό της Ιαλυσού». Και άρχισε να εξηγεί και να διηγείται. Να αποκαλύπτει μπροστά στα μάτια μας μια άγνωστη, πλούσια, ισχυρή πολιτεία που εδώ και 73 χρόνια διατηρείται αδόμητη περιμένοντας της ανάδειξή της.
Όλα ξεκίνησαν στο μεσοπόλεμο, ύστερα από την πρώτη ανασκαφή της εποχής του 1935/1936 από τον Ιταλό αρχαιολόγο G. Monaco. Τότε άρχισε να αποκαλύπτεται στην Ιαλυσό της Ρόδου η θέση του μεγάλου προϊστορικού οικισμού. Πρώτος ο κορυφαίος Σουηδός αρχαιολόγος Α. Furumark, με εκτενές άρθρο του το 1950, τόνισε την αξία και το ρόλο που είχε η πόλη των αρχών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στο προϊστορικό Αιγαίο. Οι έρευνες της τελευταίας εικοσαετίας από την αρμόδια εφορεία αρχαιοτήτων και την Τούλα Μαρκέτου, επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για μια πολύ μεγάλη και πλούσια πόλη για τα δεδομένα του Αιγαίου, που ξεπερνούσε σε έκταση τα 18 εκτάρια. Γνώρισε μεγάλη ακμή λίγο πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, γύρω στα 1630 π.Χ. σύμφωνα με τις νέες χρονολογήσεις. Άκμασε δηλαδή παράλληλα με το Ακρωτήρι της Θήρας και την εποχή των νέων ανακτόρων της Κρήτης.
Ο πλούτος και η ευμάρεια των κατοίκων αυτής της πόλης αντικατοπτρίζεται όχι μόνο στα κινητά ευρήματα, πολλά από τα οποία εκτίθενται στη νέα Προϊστορική Συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου του νησιού, αλλά και στην οικοδομική τέχνη που μιμείται πολλά στοιχεία της μινωικής ανακτορικής αρχιτεκτονικής. Εντυπωσιακό για την κοινωνία της εποχής είναι το γεγονός ότι όλα σχεδόν τα σπίτια έφεραν λαμπρό τοιχογραφικό διάκοσμο υψηλής τέχνης και αισθητικής, που θυμίζει τις περίφημες τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου της Θήρας. Περίτεχνοι ρόδακες, σπείρες, καλαμοειδή, κρινάκια, πάπυροι, τμήματα από ανθρώπινες μορφές, διπλός πέλεκυς με ιερό κόμβο ή βλαστικά μοτίβα, τοπία Νείλου διακοσμούσαν τους τοίχους των ευρύχωρων πλούσιων σπιτιών της προϊστορικής πόλης, ενώ υπήρχαν και γραπτά στικτά δάπεδα από κονίαμα σε κυανό πορτοκαλί ή μελανό βάθος.
Οι ισχυροί τοίχοι των οικοδομημάτων, φαίνεται ότι στήριζαν και δεύτερο όροφο, ενώ σε πολλά από τα σπίτια υπήρχαν πολύθυρα, που μιμούνται χώρους των μινωικών ανακτόρων και επαύλεων και τις οικίες της Θήρας. Λίθινα κέρατα καθοσιώσεως, περίτεχνες τράπεζες προσφορών από κονίαμα με γραπτή διακόσμηση, χάλκινα και πήλινα ειδώλια, σκεύη πολυτελείας εισηγμένα από την Κρήτη, χάλκινα σκεύη και εργαλεία εγχώριας παραγωγής, ίχνη κατεργασίας χρυσού και κοσμημάτων είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά ευρήματα που μπορεί να δει σήμερα ο επισκέπτης του νησιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου.

Το αρχαιότερο πολύθυρο

του Αιγαίου

Σήμερα οι περισσότερες ανασκαφές διεξάγονται ανάμεσα σε σύγχρονες οικοδομές, στο υπόλοιπο τμήμα του προϊστορικού οικισμού στα νότια και νοτιοδυτικά του Αρχαιολογικού Χώρου, φέρνοντας στο φως ευρήματα που επιβεβαιώνουν τη σημασία και τον πλούτο της προϊστορικής Ιαλυσού. Πρόσφατα, μας λέει η ανασκαφέας, «ήλθε στο φως τμήμα μνημειώδους κτιρίου της Μέσης Εποχής του Χαλκού, κτίριο δημόσιο ή τελετουργικό, με στιλπνά κόκκινα κονιάματα και τοιχογραφίες, που μαρτυρούν ότι η Ιαλυσός ήταν ίσως η σημαντικότερη πόλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο. Εδώ βρέθηκε ένα από τα αρχαιότερα πολύθυρα της προϊστορικής περιόδου. Το πρώιμο αυτό πολύθυρο της Ιαλυσού με το γραπτό διάκοσμο των παραστάδων, φαίνεται πολύ πιο προηγμένο τεχνικά από το αντίστοιχο πολύθυρο από τα Μάλια της Κρήτης, με τις ξύλινες βάσεις παραστάδων. Το πολύθυρο της Ιαλυσού με τις υψηλές λίθινες πελεκητές βάσεις των παραστάδων των θυρών και τα μεγάλα μονολιθικά κατώφλια ανάμεσά τους, αποτελεί το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα του Αιγαίου»!
Τα πολύθυρα, συνεχόμενες δηλαδή πόρτες με φύλλα που άνοιγαν και έκλειναν μικραίνοντας ή μεγαλώνοντας τις αίθουσες σύμφωνα με τις ανάγκες, αποτελούν τα πλέον εμβληματικά στοιχεία της υστερομινωικής αρχιτεκτονικής των νέων Ανακτόρων και του Ακρωτηρίου της Θήρας. «Η τόσο πρώιμη και εξελιγμένη παρουσία τους στη Ρόδο (γύρω στα μέσα του 18 αι. π.Χ.) αποτελεί μεγάλη έκπληξη» τονίζει η αρχαιολόγος Τούλα Μαρκέτου. Και εξηγεί: «Το γεγονός αυτό αλλάζει πολλά από τα έως σήμερα δεδομένα μας για τη Μέση Εποχή του Χαλκού στο προϊστορικό Αιγαίο. Περισσότερο όμως από όλα τα παραπάνω πρέπει να τονιστεί ότι με τα νέα αυτά ευρήματα διαφαίνεται καθαρά ο ρόλος που διαδραμάτισε από τόσο νωρίς η Ιαλυσός στο μεγάλο και εύφορο νησί της Ρόδου. Είναι πλέον βέβαιο ότι η Ιαλυσός υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς από και προς την Ανατολική Μεσόγειο, την Κρήτη και τις Μικρασιατικές ακτές στα δύσκολα, αλλά και δημιουργικά ταξίδια της προϊστορίας, που συνέβαλαν στην εξάπλωση του πολιτισμού από την Ανατολή στη Δύση».
Η λαμπρή αυτή πόλη ισοπεδώθηκε ξαφνικά από ένα μεγάλο σεισμό που προηγήθηκε της τρομακτικής έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας. Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες των κατοίκων για τη γρήγορη ανοικοδόμησή της, η αρχιτεκτονική αυτή φάση της πόλης εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά την έκρηξη του ηφαιστείου. Είναι φανερό ότι οι κάτοικοι δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν την ανοικοδόμηση της πόλης, αφού μετά το σεισμό τα ερείπια καλύφθηκαν από στρώματα της ηφαιστειακής τέφρας που απλώθηκε σε όλη την περιοχή αυτή του Αιγαίου μέχρι τα Μικρασιατικά παράλια, την Κρήτη και έως την Αίγυπτο. Όλα τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που έρχονται στο φως με τις ανασκαφές βρίσκονται καλυμμένα από την τέφρα, όπου αυτή δεν παρασύρθηκε από το νερό. Κανένα από τα λαμπρά κτήρια της εποχής της ακμής της πόλης δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε και όλα παρέμειναν για πάντα καλυμμένα με το στρώμα της τέφρας από την έκρηξη του ηφαιστείου που, μαζί με τον αφανισμό του Ακρωτηρίου, άλλαξε γενικότερα την εικόνα του Αιγαίου της εποχής εκείνης.
Η θέση όμως δεν εγκαταλείπεται και η ζωή συνεχίζεται με την ίδρυση μιας νέας, μικρότερων διαστάσεων, πόλης επάνω στο στρώμα της τέφρας. Η παρουσία μεγάλων αντιπλημμυρικών έργων υποδηλώνει τις μεγάλες πλημμύρες που ακολούθησαν μετά την πτώση της τέφρας. Εντυπωσιακά είναι επίσης και τα κατάλοιπα των επόμενων φάσεων του οικισμού, όπου η ζωή συνεχίστηκε έως το 1300 περίπου π.Χ. Μετά από μία περίοδο όπου συνυπάρχει το τοπικό στοιχείο με τις έντονες μινωικές επιρροές, η πόλη αποκτά έντονο μυκηναϊκό χαρακτήρα, αποτελώντας το κέντρο των Μυκηναίων που έφθασαν και εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο το νησί της Ρόδου.
Το βορειότερο τμήμα του προϊστορικού οικισμού, όπου διατηρούνται όλες οι φάσεις κατοίκησης από τη Μέση Εποχή του Χαλκού έως την οριστική του εγκατάλειψη στους Μυκηναϊκούς χρόνους, διατηρείται σήμερα σχεδόν ανέπαφο, 73 χρόνια μετά την πρώτη ιταλική ανασκαφή. Στη συλλογική μνήμη του τόπου η θέση παραμένει ως ο χώρος του Μινωικού και Μυκηναϊκού οικισμού. Διατηρείται μάλιστα το φυσικό περιβάλλον της Ιαλυσού (με το ποταμάκι και την τοπική φυσική βλάστηση), μοναδικός πλέον πνεύμονας πρασίνου στην πυκνοδομημένη σύγχρονη πόλη. Το μνημειακό σύνολο συμπληρώνουν οι εμβληματικοί «πύργοι» με τα μεγάλα κτήματα των Ροδίων αστών του περασμένου αιώνα.
Αυτό το τμήμα του προϊστορικού οικισμού έχει χαρακτηριστεί στο νέο ρυμοτομικό της Ιαλυσού ως Αρχαιολογικός Χώρος και όταν ολοκληρωθούν οι απαλλοτριώσεις που εκκρεμούν θα αποτελέσει, κατά την κ. Μαρκέτου, «έναν από τους σημαντικότερους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους του Αιγαίου, αντίστοιχο με το Ακρωτήρι της Θήρας, την Αγία Ειρήνη της Κέας, την Φυλακωπή της Μήλου, αλλά και την Ιασό, το Liman Tepe (στα Βουρλά) και την Μίλητο στις Μικρασιατικές ακτές».
Άλλωστε, η Δωδεκάνησος, παρά την πλούσια προϊστορία της, δε διαθέτει σήμερα κανέναν επισκέψιμο προϊστορικό αρχαιολογικό χώρο. Γι’ αυτό, κάτοικοι και δημοτικές αρχές, εκτιμώντας την αξία των αρχαίων που ταυτόχρονα λειτουργούν προστατευτικά για το φυσικό περιβάλλον, διεκδικούν την οργάνωση του αρχαιολογικού χώρου. Ζώντας στη Ρόδο, ένα νησί τουριστικό που οφελείται οικονομικά από τον μνημειακό του πλούτο, έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι αρχαιότητες αποτελούν μοχλό ανάπτυξης. Πολύ δε περισσότερο όταν η αξία τους και η φήμη τους μελλοντικά μπορεί να συναγωνισθεί την αξία και τη φήμη του Ακρωτηρίου της Θήρας.

http://artnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1067:2010-11-01-11-36-58&catid=104&Itemid=525