Η Σαντορίνη στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο…..και πάλι

Η Σαντορίνη στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο…..( σε συνέχειες)

Μέσα στην περίοδο ένος χρόνου, ένα από τα θέματα που ήταν άγνωστα  και για μένα…. Ήρθαν στο προσκήνιο… Αναφέρομαι φυσικά στην περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου στη Σαντορίνη.

Ίσως σας κουράσει αλλά θα αναρτήσω εκ νέου  τα βασικότερα στοιχεία από προηγούμενη ανάρτηση  το θέμα αυτό  και μετά θα προστεθούν νέα στοιχεια

Το κείμενο που ακολουθεί έχει σαν πηγές του α) Περιοδικό Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος Έτος 2ο Τεύχος 9 Απρίλιος – Μάϊος 2008, καθώς και β) Γ. Μαρίνος : «Κατοχικές αναμνήσεις από τη Σαντορίνη (1942- 1944), όπως τις διατήρησε η μνήμη ενός παιδιού» στο Ι. Μ. Δανέζης συλλογικός τόμος «Σαντορίνη» 2001, εκδόσεις Αδάμ.
Η κατοχή στη Σαντορίνη μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους: Α περίοδος μέχρι το Σεπτέμβριο του 1943, οπότε η Ιταλία υπογράφει ανακωχή με τα συμμαχικά στρατεύματα και στην ουσία παρέδωσε σε αυτά την εξουσία. Β Περίοδος: - 20η Οκτωβρίου 1944, υπο τη Γερμανική κατοχή με κάποια υπολείμματα Ιταλών.
Στην α περίοδο ο στρατός κατοχής ήταν μεγάλος αριθμητικά. Στον Πύργο, ο Ιταλικός στρατός είχε εγκατασταθεί στα άλλοτε σχολικά κτήρια της σημερινής Εστίας Πύργου και του Συνεταιρισμού ενώ ένα ολιγάριθμο κλιμάκιο ήταν στο σπίτι της οικογένειας Μαλασπίνα.
Οι Ιταλοί ως κατακτητές δεν ήταν ιδιαίτερα άγριοι και εχθρικοί. Αντίθετα πολλοί από αυτούς και επεδίωξαν και πέτυχαν προσωπικές σχέσεις με τους κατοίκους. Οι δε Ιταλοί συμμετείχαν σε πολλές εκδηλώσεις των Σαντορινιών.
Μαύρη σελίδα σε αυτή την ειρηνική συνύπαρξη είναι η εν ψυχρώ δολοφονία του Γιάννη Γαβαλά ( Μαχτή) της Αργυρής. Αυτό συνέβη όταν το χωριό Πύργος πανηγύριζε την αποχώρηση των Ιταλών και ο δολοφονείς προσέβαλε με φραστικό χλευασμό τους αναχωρούντες κατακτητές. Ένας από τους Ιταλούς φοβούμενος τη ζωή του λόγω της δύναμης του Γιάννη έστρεψε το όπλο του και τον σκότωσε.
Μια άλλη σημαντική προσωπικότητα κατά τη διάρκεια της κατοχής ήταν και ο Στέφανος Καζούλης. Ο Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καζούλης υπήρξε ένας από τους άγνωστους ήρωες που πολέμισαν και θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, συνδύαζε την ανατροφή που είχε λάβει από τους γονείς του, με ισχυρά πατριωτικά αισθήματα που τον οδήγησαν στην πρώτη γραμμή. Έπεσε μαχόμενος στη Θήρα, σε μία από τις πλέον φονικές επιδρομές που διεξήχθησαν στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου…

Η ειρηνική Σαντορίνη ανέδειξε στον Πόλεμο αρκετούς ήρωες, που φυσικά παραμένουν άγνωστοι για την Ιστορία της Αντίστασης, μιας και δεν άνηκαν σε οργανωμένες αντιστασιακές ομάδες, ιδιαίτερα της Αριστεράς, ώστε η προβολή των ηρωικών πράηεων να εξυπηρετήσει διάφορες σκοπιμότητες…

Μετά τα αιματηρά γεγονότα, οι Γερμανοί και οι Ιταλοί συγκεντρώθηκαν στο σημερινό Συνεδριακό Κέντρο Πέτρου Νομικού. Κατά τον Ιούλιο του 1944 η νίκη των Συμμάχων επί του Άξονα στην Ευρώπη, πλησιάζε στην ολοκλήρωσή της… Ενώ άλλα μέρη της Ελλάδας είχαν ήδη απελευθερωθεί η Σαντορίνη παρέμεινε ακόμα υπό γερμανική κατοχή και το πρόβλημα ήταν πως θα επιτευχθεί αναίμακτα η αποχώρηση των οχυρωμένων στο νησί και απελπισμένων Γερμανών στρατιωτικών. Ένα πρωί φτάνει στο νησί ένα μικρό κότερο με επιβάτες κάποιους Άγγλους Αξιωματικούς συνοδευόμενους από τον μακαρίτη Θηραίο πολιτικό και επιχειρηματία Αρτέμη Δεναξά, ο οποίος κατοικούσε τότε στην Ίο και γνώριζε καλά Αγγλικά. Η αντιπροσωπεία αυτή ήρθε σε επαφή με τον Γερμανό διοικητή του εξήγησε ότι ο πόλεμος ήταν πια μια χαμένη υπόθεση για τον Άξονα, και ότι καλό θα ήταν να παραδοθεί αμαχητί. Ο Γερμανός διοικητής υπερηφάνως αρνήθηκε την παράδοση.
Την επόμενη ημέρα οι Σαντορινιοί παρακολουθούν μια πολεμική επιχείρηση… Ανοικτά της Θηρασιάς προς το Ασπρονήσι, υπήρχε ένα μεγαλοπρεπές πολεμικό σκάφος που έκανε την εμφάνισή του. Επρόκειτο για το θρυλικό καταδρομικό « Αίας». Από το « Αίας» απογειώθηκε ένα μικρό υδροπλάνο το οποίο πετώντας πάνω από το λιμάνι των Φηρών έδινε το στίγμα και επακολουθούσε κανονιοβολισμός όσων γερμανικών σκαφών είχαν απομείνει σ αυτό. Το αποτέλεσμα ήταν αξιοθαύμαστο. Καταβυθίστηκαν όλα τα πλοία στο λιμάνι χωρίς να υποστούν καμία ζημία τα κτήρια. . ο Γερμανός Διοικητής αντελήφθηκε ότι ο Αίας θα μπορούσε να εξαφανίσει το Διοικητήριο στο λεπτό, συμφωνήθηκε για την επομένη η παράδοση των Γερμανών. Το ίδιο απόγευμα της παραμονής της ημέρας παράδοσης, ο Καθηγητής Θεολογίας αείμνηστος Κωνσταντίνος Ανδρεάδης, συμπλήρωσε βιαστικά με τη συμμετοχή των καλλίφονων μαθητών και μαθητριών του Γυμνασίου μια εκ των ενόντων χορωδία και τους δίδαξε τη μουσική και τους στίχους και του βρεττανικού εθνικού ύμνου. Κατά τη διάρκεια της παράδοσης ο Γιάννης Μαρίνος αναφέρει χαρακτηριστικά: « Ο Γερμανός διοικητής με μεγάλη στολή κατέβηκε συνοδευόμενος από τους επιτελείς του με τα πόδια από τις καραβολάδες στο λιμάνι, όπου προσήλθε μια βενζινάκατος από τον « Αίαντα». Οι Άγγλοι αξιωματικοί του ζήτησαν να παραδώσει το πιστόλι του, αλλά ο διοικητής προτίμησε να το πετάξει στη θάλασσα». Μετά ανέβηκαν όλοι μαζί με τα πόδια τις καραβολάδες, έφθασαν στο Μητροπολιτικό ναό όπου τους περείμενε ο Σεβασμιώτατος Σπυρίδων και πλήθος ιερέων, εψάλη η Δοξολογία, η χορωδία ανέψαλε τους δύο ύμνους και επακολούθησαν πανηγυρικοί λόγοι.
Ο πανηγυρικός χαρακτήρας της ιστορικής αυτής ημέρας επισφραγίσθηκε αργά το απόγευμα όταν ο πλοίαρχος του « Αίαντα» Μέτλαντ έγινε νονός στη βάφτιση της νεογέννητης κόρης του επιχειρηματία και ανάπηρου και στα δύο πόδια από τον πόλεμο στην Αλβανία Γεωργίου Βούλγαρη,

Ο ιδιαίτερα προσεχτικός συγγραφέας και ερευνητής Γιάννης Κοκκαλάκης στο τελευταίο του βιβλίο: «Η Σαντορίνη στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο»αναφέρει:

Κατά την πρώτη απόβαση των Ιταλών στο νησί Μάιος 1940, συνέβη το εξής περιστατικό. Οι ιταλοί αποοβιβάστηκαν στον Μονόλιθο. Άρχιζαν να ανηφορίζουν στα Φηρά, όταν άκουσαν μια ομοβροντία και είδαν καπνούς στον ορίζοντα. Φοβήθηκαν πολύ και το έβαλαν στα πόδια για επιστροφή στον Μονόλιθο….Το ηφαίστειο δεν είχε χαρεί με την άφιξή του,. Κατά την περίοδο της κατοχής δεν λειτουργούσε κανένα κατάστημα. Δεν υπήρχε ούτε μπακάλικο, ούτε ψωμάδικο, ούτε τίποτα, μόνο κανένα ταβερνάκι με σαντορινιό κρασί. Υπήρχαν ακόμη κάποια καφενεία με κριθαροκαφε. Όσοι είχαν αμπέλια ή χωράφια, έδιαν το κρασί ή τις ντομάτες και έπαιρναν άλλα τρόφιμα.  […]θυμάμαι ακόμη ότι δώσαμε μια ραπτομηχανή Singer για 5 κιλά ρύζι.  Οι Ιταλοί ήταν πιο συμπαθητικοί στο νησί. Ήταν περισσότερο αγαπητοί. Ο διοικητής τους Εμμανουέλε Μπρούνο ήταν καλός. Αέπτυξαν προσωπικές σχέσεις με πολλές οικογένειες. Την Κυριακή γέμιζαν την Καθολική Εκκλησία. Είχαν δικό τους στρατιωτικό ιερέα τον πατέρα Ανδρέα Στράνο. ….

Σημαντική αντιστασιακή μορφή αγώνα ήταν και ο Σαντορινιός Αντώνης Μυτιληναίος, ο οποίος  συνέβαλε ουσιαστικά στην πολύνεκρη ανατίναξη του κτιρίου της ναζιστικής «Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης» (ΕΣΠΟ) στη γωνία των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος (http://www.sansimera.gr/articles/309_)  και  (http://www.gkstefanakis.gr/article/73/download/)

Αλλάας πάμε σχεδόν ένα χρόνο πριν την απελευθέρωση της Ελλάδος και κατ επέκταση της Σαντορίνης. Ο αλησμόνητος ντον Νϊκος Κοκκαλάκης μέσα από το προσωπικό του ημερολόγιο ( το οποίο παρουσιάζεται από το βιβλίο τουαδερφού του γιάννη) αναδεικνύει ιδιαίτερα σημεία  και της εποχής εκείνης: ( φυσικά σας παρουσιάζω κάποοια από τα αποσπάσματα…….)

«Τρίτη 11 Ιανουαρίου 1944:Μεγάλο το σημερινό γεγονός. Ήρθαν από τον Πειραιά δυο καϊκια καιέφεραν σιτάρι, λάδι καιόσπρια.  Ήρθε και άλλο ένα καράβι από τη Σύρο και μας έφερε ταχυδρομείο του Αυγούστουτου 43

Κυριακή 16 Ιανουαρίου 1944:στις 2.30 οι Άγγλοι μας θυμήθηκαν καιπάλι. Πέρασαν 2 αεροπλάνα και πολυβόλησαν καίκια που ήταν ελλιμενισμένα στο ηφαίστειο. Τα αντιαεροπορικά ως συνήθως ξόδεψαν μερικές σφαίρες. Όπως μάθαμε τραυματίστηκε ένας ναυτικός (  με μια δόση ιστορικής ειρωνείας αναδεκνυεί τη ματιά ενός παιδιού στα επαναλμαβανόμενα γεγονότα).

Δευτέρα 17 Ιανουαρίου :με απόφαση τηςεπιτροπής επισιτισμού διενεμήθη στους 5000 απόρους της Σαντρίνης 50 δράμιαλάδι προς 48.000 δραχμές η  οκά, και 1 οκά σιτάρη προς 11.000 δρχ η οκά.

Τετάρτη 26 . Η επιτροπή επισιτισμού διελύθη και ανέλαβε νέα με πρόεδρο τον Ειρηνοδίκη καιμέλη τονΑστυνόμο και τον Πρόεδρο της Κοινότητας Θήρας.

Τετάρτη 2 Φεβρουαρίου ( μια μέρα πριν είχε παραιτηθεί ο Ειρηνοδίκης), Στο ακρωτήρι της Θηρασιάς Τρυπητή, έπλεε ένα κρητικό καϊκι φορτωμένο με λάδι και σαπούνι. Στις 2.30 4 αγγλικά αεροπλάνα βομβάρδιασαν και εβύθισαν το καίκι αυτό. Από το πλήρωμα σώθηκαν ο πλοίαρχος και δύο τραυματίες που μεταφέρθηκαν στο γερμανικό νοσοκομείο, όπου ο ένας πέθανε.

Τετάρτη 16 Φεβρουαρίου 1944 Ο Μητροπολίτης Σπυρίδων μοίρασε στα παιδιά όχι τρόφιμα που να τα βρει αλλά παππούτσια, ή μάλλον υλικά γιαναφτιάξουν παπούτσια. Ήταν προσφορά της Ε.Ο.Χ.Α.

Τετάρτη 1^η Μαρτίου βρέθηκε στο Εμπορείο καιάλλο πτώμα γυμνο σε αποσύνθεση Με διαταγή του επάρχου διενεργείται απογραφή του πληθυσμού κατά ηλικία.

Παρασκευή 3 Πέθανε στην Αθήνα ο Θηραίος Δημήτρης Νομικός  γενικός γραμματέας στην Τράπεζα της Ελλάδος. Όλα τα κατοχικά χαρτονομίσματα είχαν την υπογραφή του..

Κυριακή 5 Μαρτίου. Ευρέθησαν 2 πτώματα πάλι Ιταλών στην Οία.

Kυριακή 25 Μαρτίου 1944:Διαταγή των Γερμανικών αρχών να αναρτηθεί πίσω από την πόρτα κάθε σπιτιού πίνακας με τα ονόματα των ενοικούντων με λατινικά γράμματα και θεωρημένο από τον Πρόεδρο της Κοινότητας.

Σάββατο 1^η Απριλίου:Σήμερα μας επισκέφθηκαν για  πρώτη φορά αμερικάνικα αεροπλάνα. Πέταξαν χαμηλά στη Σαντορίνη και έριξαν προκηρύξεις και μάλιστα τριών ειδών α) στα γερμανικά με φωτογραφίες γερμανών αιχμαλώτων, 2) το λόγο του Τσώρτσιλ , 3) λόγο του Τσουδερού.

Κυριακή 9 Απριλίου. Σήμερα είναι το Πάσχα των Καθολικών. Υπάρχει έλλειψη από αλάτι. Η τιμή του έχει φθάσε στος200.000 δραχμές.  Διενεμήθη τουπόλοιπο αλεύρι 200 δραχμές το άτομο προς 7.000 δρχ η μερίδα.

[…]Κυριακή 28 Μαϊου 1944 δεν μας έφθανανα τα όσα περνάε από τους Γερμανους, ο σεισμός μας έλειπε τώρα. Στις 2 τη νύχτα ο εγκέλαδος μας ταρακούνησε αρκετά. Έγιναν 2 ισχυρές δονήσεις.

Δευτέρα 29 ΜαΊΟΥ:Έγινε αντιτυφικός εμβολιασμός σε όλα τα σχολεία από εμβόλιο που έστειλε ο Ερυθρός Σταυρός. Για να κόψει ένας τα μαλλιά του πρέπει να πληρώσει 40.000 δραχμές.

Πέμπτη 8 Ιουνίου: την 4^η πρωινή συμμαχικό υποβρύχιο επιτέθηκε κατά γερμανικής νηοπομπής κοντά στο νησάκι Χριστιανά. Μεταξύ των πλοίων ήταν ένα μεγάλο φορτηγό 5.000 τόννων είχε μέσα 1500 Έλληνες ομήρους. Πήγαινε από Κρήτη στον Πειραια. Έφαγε 2 τορπίλες και κόπηκε στα δύο. Αυτοί οι ναυαγοί επιβιβάστηκαν στα τρία άλλα σκάφη και ήρθαν το πρωι στη Σαντορίνη. Το θέαμα ήταν θλιβερό να βλέπεις τους ναυαγούς να ανεβαίνουν τον γυαλό με δεμένα κεφάλια, πόδια, χέρια…..

Τρίτη 8 Αυγούστου  Οι υποψίες των Γερμανών για αντάρτες στο νησί όλο και ενισχύονται. Χθες τοβράδυ στις 11 φάνηκε στον όρμο των Φηρών και μάλιστα πολύ κοντά στη σημαδούρα συμμαχικό υποβρύχιο…. Οι γερμανοί μόλις το αντελήφθησαν σήμαναν συναγερμό

[...]

Πέμπτη 19 Οκτωβρίου 1944. :ο Άγγλος Αξιωματικ΄ςο Τζων Μέντλευ ο ελευθερωτής της Σαντορίνης εξέδωσε προκήρυξη προς το Θηραϊκό Λαό συνιστώντας την υπακοή στις διαταγές των συμμάχων και την υποστήριξη  των αρχών.

Παρασκευή 27 Οκτωβρίου 1944:Σήμερα μας επισκέφθηκαν μια ομάδα ανταρτών του ΕΛ.ΑΣ

Κυριακή 29 Οκτωβρίου 1944:Στο Βουρβούλο έγινε το επίσημο μνημόσυνο για τους 5 που εκτέλσαν οι Γερμανοί τον Απρίλιο του 1944. Παρέστησαν θρησκευτικές και πολιτικές αρχές.Που έφθασε το χρήμα δεν θα το πιστεύετε 10 εκατομμύρια δραχμές για ένα τετράδιο.

Δευτέρα 30 Οκτωβρίου:στις 8 το πρωί ήλθε από τη Σύρο ένα μεγάλο καϊκι και έφερε 85 τόνους τροφίμων της συμμαχικής περίθαλψης για την Ελλάδα ΕΜΕΛ. Ήτααν 85 τόνοι τροφίμων οι οποίοι θα έρχονται κάθε μήνα από τη Σμύρνη.

Κυριακή 19 Νοεμβρίου 1944:Επανιδρύθηκε ο προσκοπισμός στη Σαντορίνη.

[….]Ιούλιος 1945 Η ζωή στη Σαντορίνη κυλάει ομαλά, η ακρίβεια βέβαια δεν μας ξεχνά  όπως επίσγς και τα βρετανικά αεροπλάνα που εξακολουθουν να ρίχνουν το «Ταχυδρόμο

Κλείνοντας την αποσπαματική αναφορά από το ημερολόγιο του Δον Νίκου ΚΟκκαλάκη  το οποίο εμπεριέχεται στο βιβλίο τουαδερφού του Γιάννη θα σας αναφέρω τους υπηρετήσαντες  Θηραίους σε δημόσια αξιώματα κατά το συγγραφέα την Σαντορίνη κατά την κατοχή

Γιάννης Κουτσογιαννόπουλος  Έπαρχος Θήρας

Ηλίας Καμπίτσης Διευθυντής Επαρχείου

Αρτέμης Δεναξάς Πρώην Υπουργός

Στέφανος Κοκκαλάκης:Προιστάμενος Κέντρου διανομών Επαρχείου Θήρας

Οικογένεια Γεωργίου κωβαίου:Ιατρός Πρόεδρος Κοινότητας

Στέφανος Καζούλης Ανθυπολοχαγός

Κάτων Ασιμής:Δικηγόρος

Υ.Γ. kallistorwntas: Θα ήταν μεγάλη τιμή για την παρέα του BLOG να μου στείλετε και δικές σας πληροφορίες για την περίοδο της κατοχής στο νησί  ή ότι άλλο κρίνετε αναγκαίο  έτσι ώστε να μην σταματήσουμε ποτέ να αναδεικνύουμε σημεία της άλλης…Σαντορίνης.