Ο Τρύγος στη Σαντορίνη

Του Ανδρέα Νομικού
Περιοδικό Κυκλαδικά – Τεύχος 3 Μάιος  - Αϋγουστος 1956
Ο τρύγος, η λεγόμενη βεντέμα, μπορεί να πει κανείς πως άρχιζε στις 6 Αυγούστου, εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Την ημέρα αυτήν κόβονταν τα ώριμα πια σταφύλια και μέσα σε καλάθια τα έφερναν στην εκκλησία για να ευλογηθούν.  [...] άλλοτε ήτο κανονισμένη η ημέρα του τρυγυτού, η επομένη της εορτής της Παναγιάς.  Αν και τότε τα σταφύλια δεν είναι ωριμα, αποφασίζεται κατόπιν κοινής συσκέψεως Αγρονόμου και Προέδρων των Κοινοτήτων, η ημέρα του τρυγητού να ποικίλει από χρόνο σε χρόνο και απο χωριό σε χωριό ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και την τοποθεσία του χωριού.

[...] συνήθως το μέρος όπου φυλάσσονται τα βαρέλια με τα κρασιά , οι κάναβες είναι υπόσκαφα διαμερίσματα. Στη μία πλευρά σε ειδική θέση είναι η στίβα με τα βαρέλια, τις άφουρες για το κρασί. Στο βάθος ή απέναντι είναι τα πατητήρια και οι ληνοί. Χωριστό πατητήρι και λινός για τα άσπρα και μικρότερο για τα μαύρα. [...] η κάναβα θα ασπρισθεί, τα πατητήρια και οι ληνοί θα πλυθούν καλά, θα βγάλουν τα βαρέλια, τις άφουρες στην αυλή για να τα πλύνουν. Δεν τις ξεφουντώνουν. Τις τοποθετούν πάνω σε ένα στρώμα από τσίκουδιες,  [...] και τις κυλούν . βάζουν μέσα λίγο νερό και μια χοντρή αλυσίδα την ταπώνουν κι αρχίζουν να την ανασηκώνουν. Ανασηκώνοντάς την, φροντίζουν λίγο λίγο να την γυρίζουν. Έτσι το βαρύ σίδερο  χτυπώντας τα πλευρά του βαρελιού τα καθαρίζει . το πρώτο νερο βγαίνει μαύρο και πηχτό. Είναι το φετσόνερο ... ύστερα από λίγα πλυσιματα βγαίνει πεντακάθαρο.  [..] όταν τοποθετούν την άφουρα στη στίβα την απολυμαίνουν . ανάβουν ένα φυτίλι ποτισμένο με θειάφι το κρεμούν μέσα στη βαρέλα και την ταπώνουν. Ύστερα από λίγες ημέρες, το βούλωμα αερίζεται και είναι έτοιμη να δεχτή τον αγνό χυμό του σταφυλιού.

[...] όταν έρθει η κατάλληλη εποχή από την παραμονή το βράδυ θα μεταφέρουν στο αμπέλι τα κοφίνια  που θα τα γεμίσουν με σταφύλια. Είναι το λεγόμενο κοφίνιασμα. Το πρωί της επομένης με το γλυκοχάραμα αρχίζει ο τρύγος. [...] στο αμπέλι οι άντρες , γυναίκες και τα παιδιά, οι τρυγητάδες κόβουν τα γλυκόχυμα σταφύλια μέσα σε γέλια, τραγούδια και πειράγματα. Οι άντρες φορούν το «σκειάδι» ή τον «κούκο» και για να έχουν περισσότερη δροσιά έχουν στο κεφάλι πλεγμένο στεφάνι από κληματόφυλλα. Οι γυναίκες, ιδίως οι κοπέλλες με το πρόσωπο σκεπασμένο με ένα μαντίλι και στο κεφάλι ψάθινο καπέλλο.
Οι Θηραίοι γεωργοί έχουν ένα ιδιόρρυθμο μαχαίρι εγχώριου κατασκευής τη «φερεντίνα» κατάλληλο για τις γεωργικές τους δουλειές μα κι απαραίτητο για κάθε χρήσι. Η φερεντίνα κατασκευάζεται στη Θήρα. Το λεπίδι του μαχαιριού από φτηνό μεταλλο έχει σχήμα μισοφέγγαρο σαν μικρό δρεπάνι. [...] το μεσημέρι με το άκουσμα της καμπάνας του Μοναστηριού του Προφήτη Ηλία, σταματούν τη δουλειά τους σ ένα απόσκειο ή κάτω από μια συκιά για να αρχίσουν το φαγητό.  [...] το φαγητό της βεντέμας ήταν μπακαλιάρος με πατάτες , πατάτες γιαχνί, σκορδομακάρονα, λαδομανέστρα ( ζυμαρικό, συνήθως τα τρίματα των μακαρονιών, χοντρά ψιλά, όλα μαζί βρασμένα σε τσιγαρισμένα κρεμμύδια) , φάβα ελιές κ.λ.π.

Το βράδυ μετά το ηλιοβασίλεμα οι τρυγυτάδες γυρίζουν στο χωριό. Μένουν μερικοί στο αμπέλι για να φυλάγουν τα κοφίνια και για να ετοιμασουν το πρώτο φόρτωμα. Οι άλλοι γύρίζουν στο χωριό. Είναι εύθυμοι γιατί θα ξεκουραστούν στο σπιτικό τους . [..] περνώντας από τους δρόμους του χωριού σκορπίζουν την ευθυμία και τη χαρά.
Εκείνοι που θα μείνουν στο αμπέλι, ύστερα από το φαγητό και το κρασί , αρχίζουν το τραγούδι. Θα βρεθεί κάποιος που θα ξέρει σουραύλι, κλαρίνο ή τσαμπούνα κι αρχίζει η ξεφάντωση κάτω από το αυγουστιάτικο φεγγάρι και τον εναστρο ουρανό .
Γραφικοί τύποι του τρυγητού είναι οι «καμπανολοοι» πρόκειται για παιδιά φτωχά μα και μεγάλα που όταν πια το αμπέλι τρυγηθεί και μείνει ξέφραγο, μπαίνουν και ψάχνουν τα κλήματα ελπίζοντας να βρουν κανένα σταφύλι ξεχασμένο καθως το χουν σκεπάσει τα φύλλα. Τρέχουν μέσα στο αμπέλι  χώνονται μέσα στις αμπελιές και με προσοχή και μανία παραμερίζουν κλαδιά και φύλλα για να βρουν το μικρό τσαμπί κι όταν το δουν και το κόψουν βγάζουν φωνές χαράς. [...]
Τα σταφύλια πια έχουν ήδη μεταφερθεί στην κάναβα. Αλλα είναι ένας λόφος μέσα στο πατητήρι  κι άλλα είναι απλωμένα στις λιάστρες να ψηθούν λίγο για να βγάλουν το γλυκό κρασί το βισάντο της Θήρας.

Θα ήταν άδικο να μην πούμε και μερικα λόγια το πάτημα των σταφυλιών. Η εντατικότης της δουλειας μεταφέρεται στην κάναβα όπου στα πατητήρια στιβασγμένα σε σωρούς τα σταφύλια, περιμένουν τους πατητές. Άλλη πάλη ιεροτελεστία αυτή με το πάτημα των σταφυλιών. Οι πατητάδες με καθαροπλυμένα πόδια σκουπισμένα κι ανασηκωμένα τα μπατζάκια των παντελονιών ρυθμικά με το χέρι πίσω στις πλάτες τους πατουν τον καρπό του αμπελιού. [...] ανάλογα με τον τρόπο κατασκευής το πάτημα και το ανάμιγμα των σταφυλιών βγαίνουν οι διάφορες ποικιλίες των πασίγνωστων κρασιών που περιμένουμε με ανυπομονησία να πιούμε να ευθυμίσουμε και ν
α ξεχασουμε προσωρινα τα βάσανα του κόσμου και του νησιού μας, τις καταστροφές του νησιού που αλοίμονο παρ ολες τις φιλότιμες προσπάθειες δεν προκειται να ξαναχτιστεί όπως ήτανε πριν, όμορφο χαρούμενο και εξωτικά συνάμα