O Eπι - λήνιος χορός της Σαντορίνης

Στο περιοδικό «Κυκλαδικά» (Μαίος-  1956) ο ξεχωριστής Κυκλαδίτης ερευνητής ιστορίας και λαογραφίας Νίκος Σφυροέρας καταπιάνεται εκτός των άλλων με ένα άγνωστο θέμα στους περισσότερους ακόμα και σε μένα, το τραγούδι του «τρυγητή και του Μέρμηκα». Στην αρχή όταν διάβασα το τραγούδι του Μέρμηγκα, ο νους μου πήγε κατευθείαν στην Κεφαλλονιά, στο πολύ γνωστό σκοπό του Μέρμηγκα ή Κουτσός . είναι η κεφαλονίτικη παραλλαγή του επιλήνιου χορού των Αρχαίων ελλήνων με προσωποποίηση του μέρμηγκα – αμπελουργού – τρυγητή [1] ζευγά.  

Στη δε ιστοσελίδα του Θεάτρου Ελληνικών Χωρών Δωρα Στράτου [2] για τους παραδοσιακούς σκοπούς και τραγούδια της χώρας μας, γράφει για τον Μέρμηγκα ....της Σαντορίνης: «Στην Σαντορίνη μάλιστα χορεύεται μέσα στον ληνό, την ώρα που πατούνε τα σταφύλια, με άλλα τραγούδια. Αρχίζουν να χορεύουν με σιγανό ρυθμό που λίγο-λίγο ζωηρεύει, για να φτάσουν στο τέλος σ' ένα τρελλό ξεφάντωμα, κινήσεις και πηδήματα παράφρονα, πότε στο ένα πόδι και πότε στο άλλο. Μια μακρυνή ηχώ από τα αρχαία χρόνια, όταν εχόρευαν οι Βακχίδες γεμάτες μυστήριο και μέθη. Λόγια και μουσική σε 2/4 του "Πού πας καϋμένε Μέρμηγκα...".  

Ο δε Σφυρόερας λοιπόν γράφει :

Ο τρυητής κι ο μέρμηγκας

Ο μέρμηγκας μου ‘πάντηξε κάτω στον Κατσινάρο

-          Που πας αφέντη μέρμηγκα, τς είσαι σφιχτοζωσμένος;

-          Αμπέλι έχω στα Αρμυρά τσαι πα να το τρυησω

Τσ’ ηπέτυχε το έκλερο τσ’ ήκαμε πέντε ρόες

Τρώει ο κοτσυφός τη μιά τσ’ αμπελικός την άλλη,

τσαι μ’ απομεινάνε οι τρεις.

                                              πιάνω τσαί τσοι τρυοπατώ,

τσαι εμίζω πέντε βούτσους

τσ’ ήτανε αυτοί οι βούτσοι[3],

σαν ένα κουτσί φατσή,

τσι όντε το πρωτονοιξα,

λαχαίνει τσ’ η ειτόνισσα

τσαι τσερνώ την τσαι μεθεί,

τσαι το μάουλο τζ αθεί,

τσαι ξανατσερνώ τηνε,

στέκει τσαι φιλώ τηνε.

Ενώ στη συνέχεια συνεχίζει με τα γνωστά δίστιχα της βεντέμας: «Τώρα που βεντεμίσαμε θα φάμε και θα πιούμε και του καλού αφέντη μας τραούδια θα του πούμε. Να ζήσει χρόνια ευτυχή μαζί με τση κυρά μας και με τα αρχοντόπουλα που είναι η χαρά μας ...»

Κάποιες μικρές παρατηρήσεις ως προς το χορό – τραγούδι του μέρμηγκα στη Σαντορίνη.  Στο τραγούδι που κατέγραψε ο Σφυρόερας ναι μεν μέσα από λαογραφικά στοιχεία φαίνεται οτι προέρχεται από τη Σαντορίνη, αν και θεωρώ οτι γλωσσολογικά υπερβάλλει λίγο ( για παράδειγμα πολλά τσαι τα οποία φαίνεται οτι προστέθηκαν για να τονιστούν).  Από την άλλη  όμως δεν ξέρω αν το χορευάνε αυτό μέσα στο ληνό. Λόγω της υφής του σαντορινιού αμπελώνα, ακόμα και η ιδια διαδικασία του πατήματος των σταφυλιών ήταν ξεχωριστή μεν αλλά προσεχτική δε. Πιστέψτε με, έχω  συμμετάσχει σε πολλές βεντέμες και σε πολλά πατήματα. Το συγκεκριμένο τραγούδι δεν το έχω ακούσει ποτέ.   Πιθανολογώ οτι είναι ένα από τα πολλά τραγούδια της κινητικότητας το οποίο γνωστό στο πανελλήνιο, «προσαρμόστηκε» στην ηθογραφία της Σαντορίνης και έμεινε ως ο «Μέρμηγκας της Σαντορίνης».

Αν κάποιος έχει περισσότερα στοιχεία για αυτό το τραγούδι, αν το έχει ακούσει ή χορέψει ας επικοινωνήσει μαζί μου. Κάθε μέρα η άλλη Σαντορίνη εμφανίζεται

---

[1] www.grparadosi.com

[2] http://www.dance-pandect.gr/pds_cosmos/pop/pop_lhmma_gr.php?oid=E-4A1C8&ActionP=Play&mode=Med&Obj=T&eid=E-4A1C8&aa=1

[3] Βουτσοί: τα βαρέλια