Ταξιδεύοντας....στο Ακρωτήρι άρθρα του Ν.Ζερβονικολάκη

1. Ξεστη 3 

Στο Ακρωτήρι Σαντορίνης, αριστερά μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο, το πρώτο κτιριακό συγκρότημα πριν ακόμη μπούμε στην οδό Τελχίνων, είναι η Ξεστή 3.

Ενα οικοδόμημα σημαντικό από κάθε άποψη. Πρώτα, γιατί, όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι-ανασκαφείς του, αυτός ο χώρος είναι ιεροτελεστικός, όπως προδίδει τόσο η διαρρύθμισή του, όσο και ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος στους περισσότερους τοίχους του.

Ενας χώρος μαγικός!

Και σε μια δεύτερη ανάγνωση, μια μαγική κρύπτη.

Μια ιερή κρύπτη, που έχει να κάνει με την αιωνιότητα. Την αιωνιότητα, που υποδηλώνεται στη ζωφόρο με τις σπείρες, και θα μπορούσε κάλλιστα να είναι τομές κρόκων, με όσα μπορεί να σημαίνει για μια προϊστορική λατρεία αυτός ο βολβός που θάβεται στη γη και αναθάλλει.

Ο χώρος στην Ξεστή 3 φιλοξενεί πολλές μορφές στις τοιχογραφίες του, και οι μορφές αυτές είναι φανερό ότι έχουν να κάνουν με τις τελετουργίες για τις οποίες ήταν προορισμένο αυτό το κτίριο.

Οι άνθρωποι αυτοί, γυναίκες, άνδρες και έφηβοι, που τοιχογραφούνται στην Ξεστή 3 είναι μυσταγωγοί, κατά ένα τρόπο, λατρευτές, μύστες και τελετουργοί. Το δηλώνουν οι κινήσεις τους, τα αγγεία που κρατούν, το παρουσιαστικό τους εν γένει.

Αξίζει συνεπώς να παρατηρήσουμε όλα αυτά τα πρόσωπα, αρχίζοντας από την τοιχογραφία στο βόρειο τοίχο του δωματίου 3^α, που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του κτιρίου.

Εδώ συναντάμε την πιο σημαντική μορφή, που απεικονίζει τη θεότητα, την Πότνια Θηρών, καθισμένη σε θρόνο να δέχεται τις χοές των κρόκων από τις ιέρειες-λατρεύτριές της.

Το τοπίο που δηλώνεται στο φόντο είναι ένα λιβάδι με κρόκους, ενώ η μορφή της θεότητας κάθεται σε ένα βαθμιδωτό θρόνο και πλαισιώνεται δεξιά και αριστερά από ένα Γρύπα σε τέλεια ζωγραφική απόδοση και από ένα γαλάζιο πίθηκο.

Πίσω από τον γαλάζιο πίθηκο εικονίζεται μια γυναικεία μορφή να αδειάζει το καλάθι της με τους κρόκους που έχει μαζέψει, σε ένα πανέρι που βρίσκεται στη βάση της βαθμιδωτής κατασκευής, μπροστά από τη θεότητα.

Η Πότνια Θηρών,  η μορφή της θεότητας δηλαδή, είναι αυτή που εντυπωσιάζει με την εμφάνισή της. Φοράει μακριά Μινωϊκή φούστα με πτυχές, από λεπτό ύφασμα, και γαλάζιες ταινίες. Στο πάνω μέρος του κορμιού της φοράει ένα αραχνοϋφαντο πουκάμισο, που είναι ανοιχτό μπροστά και αφίνει ακάλυπτο το στήθος. Το διάφανο ύφασμα του χιτώνα της κοσμείται και αυτό με γαλάζιες ταινίες και στο φόντο του διακρίνονται καθαρά άνθη του κρόκου ζωγραφισμένα στη σειρά, όπως άλλωστε και σε όλο το ρούχο της. Είναι προφανές ότι η θεότητα εκτός των άλλων προσδιορίζεται με συμβολικό τρόπο από τους κρόκους, που δεν είναι παρά σύμβολα ευγονίας και αιωνιότητας. Τα διάσημα, που διακρίνουν πιθανόν αυτή την προϊστορική θεότητα.Η θεότητα πλαισιώνεται (και προσδιορίζεται) από ζώα, πουλιά και έντομα που δηλώνουν το τρισυπόστατον της Πότνιας Θηρών, με το φίδι να την προσδιορίζει θεά των εγκάτων, τον πίθηκο να την ορίζει θεά στην επιφάνεια της γής και τις λιβελούλες να επισημαίνουν την κυριαρχία της θεότητας και στον αέρα.

H περίτεχνη κώμωση της θεάς εντυπωσιάζει, όπως και τα βαρύτιμα, όσο και θαυμαστής τέχνης κοσμήματα στο λαιμό (περιδέραια με πάπιες και λιβελούλες από χρυσό και ορεία κρύσταλλο), ανάμεσα στα μαλλιά (χρυσό διάδημα, αλλά και ένα κορδόνι από χρυσούς κόμπους, που διατρέχει τους βοστρύχους της, πλεγμένο ανάμεσά τους), στα αυτιά (μεγάλα στρογγυλά χρυσά σκουλαρίκια-κρίκους) και στα μπράτσα.

Εκτός από την Πότνια Θηρών, και οι ιέρειες που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες της Ξεστής 3 είναι ντυμένες με εξαιρετικής ποιότητας υφάσματα και φορούν επίσης εξαίσια κοσμήματα.

Στον ανατολικό τοίχο του δωματίου 3^α, στον πρώτο όροφο απεικονίζονται δυο κροκοσυλλέκτριες σε ένα βραχώδες τοπίο κατάφυτο από κρόκους. Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για μια Ιέρεια και την ακόλουθό της.

Η γυναικεία μορφή στο αριστερό μέρος της τοιχογραφίας είναι η ιέρεια, ντυμένη με εντυπωσιακό τρόπο, με ανοιχτό, διαφανή χιτώνα, ώστε να φαίνεται το στήθος της, στολισμένη με βαρύτιμα κοσμήματα και τα κοντά μαλλιά της χτενισμένα σε πολλές μικρές σπείρες, με ένα μπλέ διάδημα λίγο πιο πάνω από το μέτωπο.

Η νεαρή γυναίκα στο δεξιό μέρος της τοιχογραφίας είναι ένα κορίτσι, που βρίσκεται στην ηλικία της ήβης. Το νεαρόν της ηλικίας της προσδιορίζεται από το γεγονός ότι το κεφάλι της είναι ξυρισμένο, γι’ αυτό και αποδίζεται με γαλάζιο χρώμα.

Μόνο μια τούφα από τα μαλλιά της διατηρείται πάνω από το μέτωπο και μια δεύτερη λίγο μεγαλύτερη σχηματίζει μια ουρά στο πίσω μέρος του κεφαλιού της. Φοράει και αυτή διάδημα, μεγάλα στρογγυλά (χρυσά) σκουλαρίκια, και κοσμήματα τόσο στους καρπούς των χεριών της, όσο και στους αστραγάλους. Στα μπράτσα της διακρίνονται επίσης χρυσά κοσμήματα που απεικονίζουν άνθη παπύρου.

Το  ξυρισμένο κεφάλι της νεαρής ιέρειας, όπως και τα κεφάλια των εφήβων που θα δούμε σε άλλη τοιχογραφία της Ξεστής 3, παραπέμπουν στη Φαραωνική Αίγυπτο της περιόδου του Νέου Βασιλείου, εποχή αντίστοιχη με την περίοδο αυτών των τοιχογραφιών στη Σαντορίνη.

Στο μεσαίο διάδρομο έξω από το δωμάτιο 3β του ισογείου, θα βρούμε τα γυμνά αγόρια με τα ξυρισμένα κεφάλια. Για την ακρίβεια, δεν πρόκειται για διάδρομο, αλλά για ένα από τα τρία ανοίγματα ενός πολυθύρου, που αντιστοιχεί στο δωμάτιο 3β.

Εκτός από τα δυο γυμνά αγόρια της τοιχογραφίας του διαδρόμου, υπάρχει ένα ακόμη αγόρι γυμνό και αυτό, και με ξυρισμένο το κεφάλι του, στο βόρειο διάδρομο, ενώ στο δυτικό τοίχο εικονίζεται ένας ώριμος άνδρας, καθιστός, που φοράει Μινωϊκό περίζωμα.

Και τα τρία γυμνά αγόρια δείχνουν να κατευθύνονται προς αυτόν τον ώριμο άνδρα, που βρίσκεται στο επίκεντρο μιας τελετουργικής διαδικασίας. Ο άνδρας αυτός κρατάει ένα πήλινο σκεύος και με την κίνησή του δείχνει να εκχέει το περιεχόμενό του.

Τα δυο από τα τρία αγόρια κρατούν και αυτά στα χέρια τους αγγεία, ενώ το τρίτο κρατάει ένα ύφασμα.

Τα κεφάλια και των τριών αγοριών είναι ξυρισμένα (αποδίδονται με μπλε χρώμα) και έχουν μόνο δυο τούφες μαλλιά πάνω από το μέτωπο και στο πίσω μέρος της κεφαλής.

Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι τόσο ο άνδρας, όσο και τα τρία αγόρια συμμετέχουν σε μια τελετή μύησης, και ότι ένα από αυτά τα τρία γυμνά αγόρια πρόκειται να φορέσει το περίζωμα (το ύφασμα που φαίνεται να κρατάει στα χέρια του το ένα αγόρι), δείγμα της ενηλικίωσής του.

Αυτά είναι τα πρόσωπα που διασώζονται στις τοιχογραφίες των δωματίων στην Ξεστή 3. Τα πρόσωπα αυτά κατά ένα τρόπο μπορούν να χωριστούν σε δυο διαφορετικές ομάδες. Μια ομάδα είναι η Θεά με την ιέρεια και τις κροκοσυλλέκτριες. Η άλλη ομάδα είναι αυτή των γυμνών αγοριών και του άνδρα

Στην πρώτη περίπτωση, με την ομάδα των γυναικών που μαζεύουν κρόκους διακρίνομε εύκολα ένα τελετουργικό λατρείας. Μια γιορτή της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, που έχουμε και την επιφάνειά της στο βωμό, όπου η ιέρεια και οι κροκοσυλλέκτριες αδειάζουν μπροστά της τα πανέρια με τους κρόκους που έχουν μαζέψει.

Είναι επίσης φανερό ότι η γιορτή αυτή γίνεται Φθινόπωρο, αν πάρουμε υπ’ όψη μας ότι το Φθινόπωρο είναι η εποχή που ανθίζουν οι κρόκοι.

Μια ακόμη παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι η Μεγάλη Μητέρα Θεά, όπως απεικονίζεται σ’ αυτή τη μοναδική τοιχογραφία, είναι «κατ’ εικόνα και ομοίωση» των γυναικών, που προσέρχονται στον βωμό της για τις προσφορές των κρόκων. Είναι όλες τους, Θεά, Ιέρειες και Κροκοσυλλέκτριες στολισμένες με βαρύτιμα κοσμήματα, φορούν εξαιρετικού γούστου και ποιότητας φορέματα από λεπτά και φίνα υφάσματα, που τονίζουν τη θηλυκότητα και τη γοητεία τους.

Η άλλη ομάδα, με τα γυμνά αγόρια και τον άνδρα, όπως μαρτυρούν τα σκεύη και τα αντικείμενα που κουβαλούν, είναι έτοιμη για μια τελετουργία διαφορετική από εκείνη των γυναικών που είδαμε πριν.

Όλα δείχνουν ότι πρόκειται για μια τελετή μύησης, που έχει να κάνει με την ενηλικίωση ενός από τα γυμνά αγόρια που συμμετέχουν. Πιθανόν, εκείνου που κρατά τη λουρίδα με το ύφασμα, που κατά τη διάρκεια της τελετής, το ύφασμα αυτό θα γίνει για πρώτη φορά το περίζωμά του.

Τα σκεύη με το νερό που κρατούν τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο τελετουργικό, μας προϊδεάζουν για τους απαραίτητους καθαρμούς που απαιτούνται σ’ αυτή την τελετή. Δεν μπορούμε όμως να ξέρουμε άλλες λεπτομέρειες παρατηρώντας αυτές και μόνο τις εικόνες. Ούτε βεβαίως έχουν διασωθεί κάποια κείμενα στη Γραμμική Α΄ (παραμένει αμετάφραστη) ή τη Γραμμική Β΄, για το τελετουργικό της τελετής της ενηλικίωσης ενός εφήβου.

Ωστόσο, αυτές οι ίδιες οι εικόνες παραπέμπουν με σχετική ευκολία σε ανάλογες τελετές που συμβαίνουν στη Φαραωνική Αίγυπτο την ίδια εποχή. Οι ομοιότητες των εικόνων της μιας και της άλλης περιοχής δεν αμφισβητούνται. Επιπλέον, η προϊστορική Θήρα και η Φαραωνική Αίγυπτος, όπως και η Ανακτορική Κρήτη έχουν αρκετούς δεσμούς, επικοινωνία και συναλλαγές.

Από τη Φαραωνική Αίγυπτο όμως, εκτός από τις εικόνες έχουν σωθεί και άλλες περιγραφές για μια τελετή παρόμοια ή αντίστοιχη με αυτή που παρακολουθούμε στους τοίχους με τα γυμνά αγόρια στην Ξεστή 3 της Σαντορίνης.

Έτσι, μπορούμε να έχουμε μια καλή γνώση αυτού του τελετουργικού της ενηλικίωσης των αγοριών, που μας διασώζει εικονογραφικά η Ξεστή 3, σαν ένα ανοιχτό βιβλίο.

Η ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟΛΟΥ

Στην Προϊστορική Θήρα

Μια τοιχογραφική «ταινία» που περιτρέχει και τους τέσσερεις τοίχους του «Δωματίου 5» στη «Δυτική Οικία» της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηριού στη Σαντορίνη, είναι ένα σπάνιο «Ναυτικό Χρονικό» για τα θαλασσινά ταξίδια στο Αιγαίο και στη Νοτιοανατολική  Μεσόγειο τους προϊστορικούς χρόνους.

Η ανακάλυψη αυτής της τοιχογραφίας, τη δεκαετία του 1960 ανέτρεψε δια μιας, πολλές θεωρίες και «απόψεις» για τα θαλασσινά ταξίδια του προϊστορικού ανθρώπου.

Η τοιχογραφία αυτή, σαν μια ταινία, επιστέφει άλλες τοιχογραφίες που υπάρχουν στους τοίχους του «Δωματίου 5» και με τη μορφή «Ζωφόρου» αφηγείται ένα ταξίδι εκείνων των προϊστορικών χρόνων, με τα πλοία να προσεγγίζουν σε 4 διαφορετικές πόλεις-λιμάνια.

Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για ένα μεγάλο ταξίδι. Οι πόλεις αυτές φαίνεται ότι απέχουν η μια από την άλλη, γιατί η εικόνα της καθεμιάς είναι πολύ διαφορετική, όπως και οι άνθρωποι που τις κατοικούν, αλλά και τα τοπία που τις περιβάλλουν.

Η τοιχογραφία ενός τοπίου, που συνυπάρχει στη Δυτική Οικία μαζί με την Μικρογραφία του Στόλου εικονίζει μια περιοχή που ταιριάζει με τη Βόρεια Αφρική και την κοιλάδα του Νείλου, γι’ αυτό άλλωστε και της έχει δοθεί το συμβατικό όνομα «Νειλωτικό Τοπίο». Αυτό σημαίνει ότι τα καράβια του στόλου της Σαντορίνης διαπερνούσαν τη Μεσόγειο και έφταναν στις ακτές της Αφρικής.

Στο τοπίο αυτό εικονίζεται ένα ποτάμι (ο Νείλος) και στις όχθες του εικονίζονται αγριόπαπιες, που τις κυνηγάνε πάνθηρες, ανάμεσα σε παπύρους, φοινικόδεντρα και μια βλάστηση, που ταιριάζει με εκείνη στις όχθες του Νείλου.

Μια από τις πόλεις που «ιστορούνται» στην τοιχογραφία πρέπει να είναι αυτή η ίδια η Προϊστορική Πόλη του Ακρωτηριού της Σαντορίνης, που λογίζεται και το λιμάνι του αρχικού απόπλου του στόλου. Το ηφαιστειακό τοπίο που διαγράφεται με σαφή και χαρακτηριστικό τρόπο να περιβάλλει αυτή την πόλη-λιμάνι είναι μια σαφής ένδειξη για τον προσδιορισμό της.

Χρησιμοποίησα τη λέξη «ιστορούνται» για τρεις λόγους: Ο ένας είναι ότι οι διαδοχικές εικόνες αφηγούνται με κινηματογραφικό τρόπο την ιστορία ενός θαλασσινού ταξιδιού, με σαφέστατα γεωγραφικά γνωρίσματα των περιοχών που προσεγγίζουν τα καράβια. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η Μικρογραφία ή Ζωφόρος του στόλου, εικονίζει κατά τρόπο που να περιγράφονται τα χαρακτηριστικά των πλοίων και οι δυνατότητές τους να κάνουν για την εποχή τους ποντοπόρα ταξίδια. Ο τρίτος λόγος είναι ότι με την ακριβή χρονολόγηση της τοιχογραφίας μας είναι γνωστός και ο χρόνος, η εποχή αυτών των ταξιδιών. Έχουμε συνεπώς ένα είδος χρονικού ή ένα εικονογραφικό «κείμενο» ενός «Ημερολογίου Γέφυρας» αυτών των Ιστιοφόρων.

Για όλους αυτούς τους λόγους και πολλούς ακόμη, που αφορούν την κατασκευή και την αισθητική της τοιχογραφίας αυτής, όπως και των άλλων τοιχογραφιών της Σαντορίνης, η σημασία της «Ζωφόρου του Στόλου» είναι ανεκτίμητη.

Η «Δυτική Οικία» βρίσκεται σε μια τριγωνική πλατεία τους ανασκαμμένου αρχαιολογικού χώρου, που εξ αυτού του λόγου, οι αρχαιολόγοι την ονόμασαν «Πλατεία Τριγώνου». Είναι διώροφη και καταλαμβάνει το δυτικό τμήμα της Πλατείας Τριγώνου, ενώ η περίμετρός της είναι 49,65 μέτρα.

Στο ισόγειό της υπήρχαν αποθήκες για τρόφιμα και καρπούς, ένα μαγειρείο και εργαστήρια. Στον επάνω όροφο υπήρχε μια αποθήκη για τρόφιμα και οικιακά σκεύη, μια τουαλέτα (Δωμάτιο 4^Α), ένα δωμάτιο με αργαλειούς (Δωμάτιο 3) και δυο δωμάτια με τοιχογραφίες (τα Δωμάτια 4 και 5).

Στο δυτικό τοίχο του Δωματίου 5 βρέθηκαν οι Τοιχογραφίες των Ψαράδων, που κρατούν αρμαθιές ψαριών. Στον ανατολικό παραστάτη της Νοτιοανατολικής εισόδου βρέθηκε η περίφημη τοιχογραφία της Ιέρειας, ενώ στον ανατολικό τοίχο βρέθηκε η τοιχογραφία με το τοπίο του Νείλου. Και τους τέσσερεις τοίχους αυτού του Δωματίου, ψηλά, πάνω από τις τοιχογραφίες που αναφέρθηκαν, διέτρεχε η «Μικρογραφική Ζωφόρος του Στόλου».

Θαλασσινό θέμα, σχετικό με τα πλοία του Στόλου έχουν και οι τοιχογραφίες που βρέθηκαν στο «Δωμάτιο 4», της Δυτικής Οικίας. Θέμα των τοιχογραφιών εδώ είναι 8 Ικρία ιστιοφόρων. Ικρίο είναι η καμπίνα του καπετάνιου. Ο θαλαμίσκος αυτός είχε, όπως φαίνεται, ένα ξύλινο σκελετό στον οποίο εφάρμοζε ένα ύφασμα.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος της Δυτικής Οικίας κάνει τους αρχαιολόγους να υποθέτουν ότι πρόκειται για την κατοικία του Αρχηγού του Στόλου, ενώ μια μικρή σκάλα που βρέθηκε γεννά εικασίες για την ύπαρξη και τρίτου ορόφου.

Οι εικόνες που υπάρχουν στην τοιχογραφία ανάγονται στη δεύτερη χιλιετία προ Χριστού, ενώ το σχήμα των πλοίων είναι πανομοιότυπο με τα πλοία που απεικονίζονται σε πολλούς Μινωικούς σφραγιδόλιθους. Άλλωστε και πολλοί από τους ναυτικούς στα πληρώματα αυτών των πλοίων φορούν το χαρακτηριστικό «Μινωικό Περίζωμα».

Τα πλοία του Στόλου της τοιχογραφίας έχουν κυρτό σκαρί, σαν μισοφέγγαρο. Ερευνητές, που μελέτησαν αυτά τα πλοία θεωρούν ότι το μήκος τους ξεπερνά τα 30 μέτρα, έχουν ένα μεγάλο τετράγωνο πανί στο κεντρικό τους ιστίο και εκτός από το πανί, χρησιμοποιούν για την κίνησή τους και 18 έως 21 ζευγάρια κουπιών.

Στο κατάστρωμά τους αυτά τα πλοία διέθεταν ένα σκεπασμένο χώρο για τους επιβάτες, που διακρίνονται να κάθονται σε πάγκους (;), κάτω από μια πάνινη (;) τέντα.

Στην πρύμνη υπάρχει μια καμπίνα και μέσα της διακρίνεται καθιστός ο καπετάνιος, ενώ μπροστά του στέκεται ένας άνδρας, που κρατάει ένα μακρύ κουπί και είναι πιθανόν ο πηδαλιούχος.

 Ανάμεσα στα πλοία του κινούμενου στόλου, ο καλλιτέχνης της τοιχογραφίας μας δείχνει πολλά πανέμορφα ζωνοδέλφινα να κάνουν παιχνίδια και άλματα, όπως συμβαίνει και σήμερα, ταξιδεύοντας με μικρά σκάφη στο Αιγαίο και στην Κρήτη. Ίδιες εικόνες, με διαφορά 40 αιώνων.

Και τα ίδια τα σκαριά των πλοίων όμως είναι επιζωγραφισμένα με παραστάσεις λιονταριών, χελιδονιών, τίγρεων, φιδιών και άλλων διακοσμητικών. Ένα από αυτά τα πλοία είναι στολισμένο με γιρλάντες, που στερεώνονται στην πλώρη, στο μεσαίο κατάρτι και στην πρύμνη. Ενδεχομένως ο στολισμός του να σημαίνει ότι πρόκειται για ένα Ιερό Πλοίο ή ένα πλοίο στο οποίο επιβαίνουν σημαντικά πρόσωπα. Τα στολίδια που κρέμονται από τις γιρλάντες θυμίζουν ένα πολύ γνωστό κόσμημα, που βρέθηκε στο Χρυσόλακκο των Μαλίων και είναι η πολύ γνωστή σε όλο τον κόσμο «Διπλή Μέλισσα» από χρυσό.

Πολλές είναι οι ερμηνείες που αποδίδονται από τους μελετητές της τοιχογραφίας, σ’ αυτό το ταξίδι του Στόλου, στη διάταξη των πλοίων, που ταξιδεύουν σε δυο παράλληλες σειρές, αλλά και στο διαδοχικό τους πέρασμα από διαφορετικά μεταξύ τους τοπία και πόλεις.

Το σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι το ταξίδι και τα πλοία που απεικονίζονται στην τοιχογραφία δίνουν ένα πλήθος σημαντικών πληροφοριών, για τα πλοία και τα θαλασσινά ταξίδια της 2^ηςχιλιετίας προ Χριστού, πληροφορίες που δεν υπήρχαν πριν αποκαλυφθεί αυτή η τοιχογραφία.

  

Καλλυντικά Από Τη Λάβα Του Ηφαιστείου

Οι γυναίκες στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης φορούν στα πρόσωπά τους καλλυντικά, φτιαγμένα από τις λάβες του ηφαιστείου. Οξείδια του Μολύβδου γίνονται πούδρες, eye liner, rouge στα μάγουλα και κόκκινα crayon στα χείλη. Ένα φαντασμαγορικό ταξίδι, στην προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι.

Οι γυναίκες στις τοιχογραφίες που έφερε στο φως η ανασκαφή της προϊστορικής πόλης στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης έχουν μακιγιάζ στα πρόσωπά τους, φοράνε ρούχα από φίνα, λεπτά υφάσματα, τα μαλλιά τους έχουν περίτεχνα χτενίσματα, φοράνε πολύτιμα κοσμήματα εξαιρετικού γούστου και έχουν βαμμένα χείλη με crayon.

Tο ρουζ στα μάγουλα, οι μαύρες γραμμές που τονίζουν τα μάτια, τα επιμελώς βγαλμένα φρύδια, για να έχουν ένα καμπυλόγραμμο σχήμα, όπως και τα βαμμένα νύχια είναι μερικά μόνο από τα πράγματα που εντυπωσιάζουν σ’ αυτές τις τοιχογραφίες.

Είναι σαφές ότι οι γυναίκες στα  fresco της Σαντορίνης γνώριζαν να μακιγιάρονται και είχαν όλα όσα χρειάζονται γι’ αυτό. Είχαν και βαφές και εργαλεία μακιγιάζ. Οι αρχαιολόγοι που ανέσκαψαν αυτή την υπέροχη πόλη, έφεραν στο φως και τα υλικά για τις βαφές και τα εργαλεία της περιποίησης των γυναικών. Ένα πλήθος από αντικείμενα και εικόνες, προσδιορίζουν την εξαιρετική ποιότητα ζωής των κατοίκων της πόλης, που εντυπωσιάζει σήμερα με τον πολιτισμό της ολόκληρο τον κόσμο και γίνεται αφορμή, ώστε εκατομμύρια άνθρωποι σ’ αυτό τον πλανήτη να θέλουν να δουν έστω και για μια φορά στη ζωή τους τη Σαντορίνη.

Το μοναδικό αυτό νησί του ηφαιστείου είναι σήμερα ο πρώτος ταξιδιωτικός προορισμός στον κόσμο. Ένα νησί-Μουσείο, που δεν έχασε ποτέ το μέτρο της ζωής και γνωρίζει καλά να μεταδίδει στους επισκέπτες του αυτό ακριβώς που πιστοποιούν οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες: ότι δηλαδή η ζωή σε αυτή την πόλη ήταν υπέροχη.

Μια Θεά, που εικονίζεται σε μια τοιχογραφία, ίσως η Πότνια Θηρών, έχει υπέροχα βαμμένα μάτια, κόκκινα βαμμένα χείλη και ρουζ στα μάγουλά της, ενώ τα μαλλιά της είναι περίτεχνα χτενισμένα και φοράει εξαιρετικού γούστου κοσμήματα.

Μια νεαρή Κροκοσυλλέκτρια, εκτός από βαμμένα μάτια και επιμελώς βγαλμένα, καμπυλόγραμμα φρύδια, φαίνεται να έχει και βαμμένα νύχια.

Αξίζει να παρατηρεί κάποιος με επιμονή κάθε κομμάτι σ’ αυτές τις τοιχογραφίες, που κοσμούσαν τους τοίχους των σπιτιών στο Ακρωτήρι. Οι περισσότερες βρίσκονται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στα Φηρά της Σαντορίνης. Μόνο τρεις από αυτές βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, ενώ ένας σημαντικός αριθμός τοιχογραφιών βρίσκονται στα εργαστήρια των αρχαιολόγων και αναμένεται να βρουν κάποτε και αυτές τη θέση τους σε ένα μουσείο.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πολλά πειστήρια για την περιποίηση των γυναικών στην προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι, όπως δείχνουν πρωτίστως οι γυναίκες που εικονογραφούνται στις τοιχογραφίες.

Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν, όπως και πολλά από τα μικρά αγγεία που είχαν για τη φύλαξή τους, αλλά και τα μικρά τριβεία, που τους ήταν απαραίτητα για την παρασκευή των χρωμάτων από το λιώσιμο κάποιων πετρωμάτων, είναι μερικά από τα πειστήρια που έφεραν στο φως οι ανασκαφές.

Πολλά από τα πειστήρια αυτά έγιναν αντικείμενο στη συνέχεια πολύ εξειδικευμένων μελετών από ειδικούς επιστήμονες, όπως η μελέτη που έγινε πριν από τρία χρόνια με την υποστήριξη του Διευθυντή της Ανασκαφής στο Ακρωτήρι, Χρίστου Ντούμα και με τη χορηγία του Institute For Aegean Prehistory. Με την έρευνα αυτή ανιχνεύτηκαν χρωστικές ουσίες, που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές είναι αυτές που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες της εποχής στο μακιγιάζ τους. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό «Journal Of Archaeological Science».

Δεν είναι γνωστό αν τα υλικά για το μακιγιάζ στην προϊστορική πόλη της Θήρας ήταν προϊόντα εμπορίου. Ασφαλώς θα ήταν δύσκολο για κάθε γυναίκα να τρέχει στους γκρεμούς με τις λάβες του ηφαιστείου και να προμηθεύεται από εκεί τις πρώτες ύλες. Θα πρέπει να υπήρχαν ειδικοί, με γνώση των πετρωμάτων, που θα συγκέντρωναν τα υλικά και θα τα έφερναν στο εμπόριο, απ’ όπου και θα τα προμηθεύονταν οι γυναίκες προκειμένου να φτιάξουν τις χρωστικές ουσίες για το μακιγιάζ τους.

Ένα από τα βασικά στοιχεία εκείνων των χρωστικών ουσιών που εντοπίστηκαν είναι ο μόλυβδος, ο οποίος χρησιμοποιείται και σήμερα σε πολλά αντίστοιχα καλλυντικά. Ωστόσο, σήμερα, ο Μόλυβδος και τα παράγωγά τους, απ’ όπου προέρχονται χρωστικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται στο μακιγιάζ, θεωρούνται τοξικά υλικά. Όμως, αντίθετα από τη σημερινή αντίληψη για την βλαπτική επίδραση που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό, ο τοξικός μόλυβδος, οι αρχαίοι πίστευαν (πιθανόν και από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια) ότι μικρές συγκεντρώσεις μολύβδου έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Γάλλοι ερευνητές πειραματίστηκαν με κύτταρα της επιδερμίδας, που τα υπέβαλαν σε μικρές ποσότητες διαλύματος «Λαυριονίτη» (πρόκειται για δευτερογενές μολυβδούχο υλικό). Αντί, όπως περίμεναν, να νεκρωθεί αυτό το κύτταρο, διαπίστωσαν ότι άρχισε να παράγει μόρια μονοξειδίου του αζώτου, ενεργοποιώντας έτσι τα κύτταρα που σκοτώνουν τα βακτήρια.

Στη Φαραωνική Αίγυπτο φαίνεται ότι γνώριζαν πολύ καλά τις ανοσοποιητικές ιδιότητες των διαλυμάτων του μολύβδου, που χρησιμοποιούσαν τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες στο μακιγιάζ τους. Οι επαφές των λαών του Αιγαίου και της Κρήτης με την Αίγυπτο εκείνων των χρόνων είναι διαπιστωμένες, όπως είναι διαπιστωμένη και η χρήση των ίδιων χρωστικών ουσιών για το μακιγιάζ των γυναικών στο Αιγαίο και στην Αίγυπτο των Φαραώ.

Ο μόλυβδος είναι γνωστός στη Μινωική Κρήτη και στο Προϊστορικό Αιγαίο και καταγράφεται σε πινακίδες της Γραμμικής Β΄, με το ίδιο  όνομα που έχει και σήμερα: L<oF = mo-ri-wo-do = μόλιFδος.

Προφανώς γνωρίζουν αυτοί οι άνθρωποι να εντοπίζουν, να συλλέγουν και να χρησιμοποιούν το μόλυβδο και τα υλικά στα οποία περιέχεται.

Μια καλή πηγή οξειδίων του μολύβδου είναι ο θρυμματισμός των βράχων που προέρχονται από τα εκτοξεύματα του ηφαιστείου. Και πριν ακόμη από τη μεγάλη καταστροφική έκρηξη του 17^ου προ Χριστού αιώνα, το έδαφος της Σαντορίνης ήταν ηφαιστειογενές, με αδιάψευστη απόδειξη την τοιχογραφία της Άνοιξης, που δείχνει τα κόκκινα κρίνα φυτρωμένα πάνω σε σχηματισμούς λάβας, όπως και τα σημερινά τοιχώματα στην Caldera.

Έτσι προκύπτει το προϊστορικό μακιγιάζ με τα  χρώματα του ηφαιστείου. Τα ηφαιστειακά πετρώματα βρίθουν από οξείδια του μολύβδου.

Τα χρώματα που εντοπίζονται στο μακιγιάζ των γυναικών, στις τοιχογραφίες που βρέθηκαν στην προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού προέρχονται:

·       Από τον Λιθάργυρο προκύπτει το λαμπερό κόκκινο χρώμα (το κραγιόν στα χείλη και το ρουζ στα μάγουλα). Ο Λιθάργυρος είναι ορυκτό Μονοξείδιο του Μολύβδου που παράγεται κατά την εξαγωγή του αργύρου από τον αργυρούχο μεταλλικό Μόλυβδο. Λεπτά πλακίδια Λιθάργυρου βρέθηκαν στην Προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι. Το ίδιο υλικό εντοπίστηκε εκεί και σε μορφή σκόνης πάνω σε εργαλεία (γουδιά και παλέτες για την κατεργασία των πρώτων υλών, προκειμένου να παραχθούν οι καλλυντικές σκόνες και τα χρώματα).

·       Από τον Γαληνίτη, που είναι ο Θειούχος Μόλυβδος, έπαιρναν το μαύρο χρώμα για το μακιγιάζ των ματιών (eye liner). Τα μάτια όλων των γυναικών στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης, τόσο τα νεαρά κορίτσια με τα ξυρισμένα κεφάλια, όσο και οι κυρίες έχουν έντονο μακιγιάζ στα μάτια, με ζωηρά περιγράμματα από μαύρες γραμμές. Την ίδια εποχή, το μαύρο χρώμα από Θειούχο Μόλυβδο είναι σε χρήση ως καλλυντικό για τα μάτια και στην Αίγυπτο των Φαραώ. Εκεί το χρησιμοποιούν τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες, ενώ εκτός από καλλωπιστικό σκοπό, χρησιμοποιείται και για λόγους υγείας, προς αποτροπή μολύνσεων των ματιών. Και στην τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας, με «Τα παιδιά που πυγμαχούν», φαίνεται ότι τα μάτια των μικρών πυγμάχων έχουν ένα έντονο περίγραμμα με μια μαύρη γραμμή. Όπως δείχνει το κουρεμένο τους κεφάλι με τις τούφες των μαλλιών εδώ κι εκεί, πρόκειται για νεαρά αγόρια που δεν έχουν ξεπεράσει την εφηβεία.

·       Από τον Κερουσίτη, που είναι το Ανθρακικό άλας του Μολύβδου, έπαιρναν το λευκό χρώμα, το οποίο χρησιμοποιούσαν για τη λεύκανση του προσώπου (πούδρα).

·       Μια πηγή από την οποία εξασφάλιζαν οξείδια του Μολύβδου για την Παρασκευή καλλυντικών χρωμάτων φαίνεται ότι ήταν και τα εργαστήρια ασημιού. (παραπροϊόντα με ενώσεις του Μολύβδου, που έδιναν το κόκκινο χρώμα και το λευκό, το «στουπέτσι», που χρησιμοποιούσαμε μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες για τη βαφή των πάνινων παπουτσιών).

·       Ακόμη μια κόκκινη χρωστική ουσία, που εντοπίζεται στην Προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού της Θήρας είναι και το Μίνιο (το επιτετραοξείδιο του Μολύβδου), που είναι γνωστό και ως «Κόκκινος Μόλυβδος». Ένα κομμάτι αυτής της ουσίας εντοπίστηκε σε ένα μικρό δοχείο στο Ακρωτήρι και συμπεραίνεται ότι είχε καλλυντική χρήση. Αυτή η χρωστική ουσία δίνει ζωηρό ρόδινο χρώμα και είναι εξαιρετικά λεπτόκοκκο (πούδρα). Το ανακάτευαν επίσης με ασβέστη, ρυθμίζοντας με αυτό τον τρόπο πόσο έντονο ή απαλό ήθελαν το χρώμα. Αυτό το ρουζ, που το παρασκεύαζαν σε μια ευρεία γκάμα αποχρώσεων, από κόκκινο μέχρι απαλό ροζ, το έστρωναν στα μάγουλά τους οι γυναίκες, σε πολύ λεπτές στρώσεις, με πινέλο. Φαίνεται ότι το χρησιμοποιούσαν και αραιωμένο, γεγονός που μείωνε και την τοξικότητά του.

Αυτές οι χρωστικές ουσίες από τα οξείδια του Μολύβδου φαίνεται ότι ήταν σε χρήση για τον καλλωπισμό των γυναικών στην Προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού, στη Θήρα, από το 3000 προ Χριστού.

Ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας, που είναι και ο ανασκαφέας του αρχαιολογικού χώρου στο Ακρωτήρι της Θήρας αναφέρει σε μια διάλεξή του ότι: «πέρα από τα πετρώματα και τα ορυκτά που χρησιμοποιήθηκαν  για καθημερινές ανάγκες (π.χ. εργαλεία, σκεύη, μέταλλα), οι τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι τα ψιμύθια που οι κυρίες των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου χρησιμοποιούσαν για τον καλλωπισμό τους είχαν ως βάση οξείδια του μολύβδου, τα οποία αφθονούν στις παρειές της Καλντέρας».

Λέει ακόμη ο κύριος Χρ. Ντούμας ότι οι γυναίκες της Προϊστορικής Θήρας «είχαν επίσης ανακαλύψει τις καλλυντικές ιδιότητες της λευκής τάλκης (του ταλκ)».

Η προέλευση των πρώτων υλών για την παραγωγή των χρωστικών ουσιών του μακιγιάζ των γυναικών στην προϊστορική Θήρα είναι, έτσι, γνωστή σήμερα, χωρίς καμιά αμφιβολία. Τα ηφαιστειακά πετρώματα της Σαντορίνης ήταν ένα πλούσιο πεδίο τέτοιων προμηθειών, που ενδεχομένως αυτές οι πρώτες ύλες να ήταν και αντικείμενο εξαγωγικού εμπορίου.

Γεννάται, ωστόσο το ερώτημα: ποιος έκανε την τελική επεξεργασία, για να προκύψουν οι χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για τον καλλωπισμό τους; Την απάντηση ενδεχομένως να τη δίνουν ορισμένα αντικείμενα, όπως τα τριβεία στα οποία κονιορτοποιούσαν τα πετρώδη οξείδια του μολύβδου για να γίνουν σκόνη. Τα τριβεία αυτά είναι ατομικά: μικρές φιάλες ( ανοιχτά, ρηχά μπολ), ως επί το πλείστον, με ένα τριπτήρα από σκληρό υλικό (συχνά οψιανό).  Τα εργαλεία αυτά προϊδεάζουν ότι κάθε γυναίκα είχε τον τρόπο να επεξεργάζεται στο τελικό τους στάδιο τα οξείδια του μολύβδου, που προμηθευόταν από το εμπόριο, ώστε να φτιάξει η ίδια τα χρώματα των βαφών για το μακιγιάζ της.

Ενδεχομένως πάλι να υπήρχε και ένα εμπόριο τέτοιων ψιμυθίων για τον καλλωπισμό των γυναικών.

Ο Paul Faure στο βιβλίο του: «Parfums et Aromates de L’ Antiquite» αναφέρει ότι «…ένα πολύ διαδεδομένο επάγγελμα την Μινωική εποχή ήταν το επάγγελμα του παρασκευαστή αρωμάτων, αλοιφών και ψιμυθίων…».

 ….ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ….

 http://zervonikolakis.lastros.net/