Ο κοινωνικός χαρακτήρας των πανηγυριών της Σαντορίνης

της Νίκης Τσέκου - Πελέκη

Πριν να αρχίσουν να έρχονται   τα χρήματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως Μεσογειακά ολοκληρωμένα (και ανολοκλήρωτα ) Προγράμματα, ή όπως αλλιώς τα λέγανε, στην Ελλάδα ξέραμε να γιορτάζουμε παραδοσιακά  και να το χαιρόμαστε!

 Μετά γέμισε η χώρα Πολιτιστικά Κέντρα που έπαιρναν επιχορηγήσεις για να μας «εκπολιτίσουν». Έτσι μπόρεσα κι εγώ να δω στο Κιάτο τα μπαλέτα της Σενεγάλης, το συγκρότημα πνευστών του Περού και αλλά τέτοια εξωτικά! Κατέβαιναν και οι αγρότες από τα χωριά με τα  hi lux φορτηγάκια τους που είχαν πάρει με τις ΕΟΚικές επιχορηγήσεις και εκπολιτιζόμαστε όλοι μαζί  και νοιώθαμε  ευρωπαίοι πολίτες !

 Όμως ο Έλληνας είναι Έλληνας ! Άρχισαν κάποιοι Σύλλογοι να αναβιώνουν τα παλιά έθιμα και  έτσι,  παραλλήλως με τη «Λίμνη των Κύκνων» που διδάσκονταν τα παιδάκια και οι νέοι, δημιουργήθηκαν και όμιλοι παραδοσιακών χορών. Έτσι βλέπαμε νέους και νέες ντυμένους τσολιάδες και «Αμαλίες», να χορεύουν στην πίστα δίπλα στην τραγουδίστρια με το λαμέ φόρεμα   στις εμποροπανηγύρεις ! Ο ηλεκτρικός ήχος των μουσικών οργάνων και τα δημοτικοφανή λαϊκά άσματα, απλώς σηματοδοτούσαν την εξέλιξη της παράδοσης . Η «γουρνοπούλα» στη σούβλα παρέμεινε αναλλοίωτο παραδοσιακό έθιμο! Μόνο η μπύρα εισχώρησε αρκετά και παραγκώνισε το κρασί. Καμιά φορά το μπουκάλι με  το ουϊσκι φιγουράριζε στο τραπέζι του κυρίου με τη χρυσή αλυσίδα στο λαιμό και το δαχτυλίδι στο μικρό δαχτυλάκι με το μακρύ νύχι.  Αυτός ο κύριος και κάτι τέτοιοι, κάθε τόσο    έβγαζαν από την τσέπη τους  όλο το πακέτο με τα χρήματα της ευρωπαϊκής επιχορήγησης και επιδεικτικά ξεχώριζαν το χιλιάρικο που θα κολλούσαν στο κούτελο του οργανοπαίχτη  ή στο ανοιχτό μπούστο της λαμέ τουαλέτας της τραγουδίστριας που ήρθε για τη λεγόμενη αρπαχτή! Αυτό συνεχίζεται ως τις μέρες μας σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και  αυτοί που  τρίβουν    τα χέρια τους  είναι  το μουσικό συγκρότημα, ο ιδιώτης διοργανωτής του πανηγυριού και αυτοί που πουλάνε το ψημένο γουρουνόπουλο! Ως εδώ, όλα καλά, θα μου πείτε. Αφού έχουν λεφτά , ας διασκεδάζουν όπως θέλουν! Και μη μου πείτε ότι τις αναξιοποίητες  ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις  πληρώνουμε τώρα και ότι αυτά μας βάλανε στο ΔΝΤ!

Εγώ τα λέω αυτά για να εξομολογηθώ την αγανάκτηση που ένοιωθα σε κάτι τέτοια πανηγύρια, ανά την Ελλάδα, γιατί όποιος πλήρωνε τα πιο πολλά χιλιάρικα ή πεντοχίλιαρα (σε δραχμές τότε), αυτός χόρευε στην πίστα και οι άλλοι χάζευαν! Και μετά που ήρθαν τα Ευρώ η επίδειξη πλούτου συνεχίστηκε κι εγώ καθισμένη σε μια γωνιά αναλογιζόμουν τα πανηγύρια στη Σαντορίνη !

 Όσο ζούσα στη Σαντορίνη, θεωρούσα φυσικό να τρώμε το φαγητό που μοίραζαν στην εκκλησία! Νόμιζα ότι σε όλη την Ελλάδα σε κάθε γιορτή αναλαμβάνει αυτός που έχει την εικόνα που γιορτάζει να ταϊσει όλους όσοι πήγαιναν στην εκκλησία ! Αναπολούσα το δωρεάν κρασί που μοίραζαν και ήταν αυτό που μαζί με τα τοπικά μουσικά όργανα έκαναν τα κουρασμένα αγροτικά κορμιά να λύνονται στο χορό  και τη γλώσσα να κελαηδάει τα παλιά  αυθεντικά  νησιώτικα τραγούδια! Έτσι γιορτάζαμε  όλοι  μαζί στην αυλή της εκκλησίας. Θυμάμαι ότι τότε δεν γινόντουσαν γιορτές στα σπίτια. Μετά το γλέντι στην εκκλησία, περνούσαν οι συγγενείς από το σπίτι αυτού που γιόρταζε για να ευχηθούν. Ακόμα, όταν φτάνει  η γιορτή του Αγίου Γεωργίου, έρχεται στη μνήμη μου η μυρωδιά του πετρελαίου που περνούσαμε τα έπιπλα για να τα φρεσκάρουμε , τα σοκολατένια φοντανάκια σε σχήμα μαργαρίτας που μας έστελνε η μάνα μου να αγοράσουμε από το μπακάλικο του χωριού  και  μέχρι να τα πάμε στο σπίτι είχαμε φάει δυο –τρία στη ζούλα και το λικέρ μαστίχα , τριαντάφυλλο ή μέντα που κερνούσαμε στο μικρό ποτηράκι στο δίσκο με το χειροποίητο πετσετάκι.

Μετά, τα όργανα στην αυλή της εκκλησίας κόπηκαν ως αντιχριστιανικά και οι γιορτές γίνονταν με ουίσκι και  «ξηροί καρποί» στο σπίτι ή  σε  καφετέρια ή σε κέντρο έξω !

Εκείνα που έμειναν αναλλοίωτα    στη Σαντορίνη ήταν η « πανήγυρη», το φαγητό δηλαδή  και το κρασί που μοιράζουν στην εκκλησία και τα τοπικά πανηγύρια .

Στα πανηγύρια που γίνονται στην αυλή του δημοτικού σχολείου συνήθως, το φαγητό έχει ετοιμαστεί με εθελοντική προσφορά εργασίας από γυναίκες του χωριού. Τα υλικά είναι προσφορά κατοίκων του χωριού και το σερβίρισμα γίνεται πάλι από κατοίκους του χωριού που δεν αμείβονται. Με το συμβολικό αντίτιμο που δίνουν αυτοί που αγοράζουν το φαγητό (το κρασί είναι δωρεάν συνήθως) , συγκεντρώνονται τα χρήματα για να πληρωθεί η ορχήστρα των παραδοσιακών οργάνων . Η ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΠΑΙΖΕΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ! Η πίστα είναι  γεμάτη από μικρούς και μεγάλους, ντόπιους και αλλοδαπούς ! Δεν υπάρχει η λεγόμενη «χαρτούρα» στην ορχήστρα. Κανείς δεν κάνει επίδειξη πλούτου αναγκάζοντας τα όργανα να παίζουν  για πάρτη του ! Αν κάποιος έχει παραπάνω χρήματα, μπορεί να αγοράσει περισσότερους λαχνούς στη λαχειοφόρο αγορά που γίνεται με είδη τα οποία είναι προσφορά κατοίκων του χωριού (μέχρι και ένα φορτηγό αμμοχάλικα  έχω ακούσει να δίνεται προσφορά στη λαχειοφόρο!). Το πανηγύρι κρατάει μέχρι πρωίας! Τα τραπέζια και οι καρέκλες που είχαν μεταφερθεί και στηθεί από εθελοντές, μαζεύονται πάλι από εθελοντές και καθαρίζεται ο χώρος. 

Αυτή την κοινωνικότητα των πανηγυριών της Σαντορίνης αναπολούσα όταν βρισκόμουν σε πανηγύρια που ωφελούσαν   την τσέπη των ιδιωτών  και έδιναν την ευκαιρία στον κύριο με το χοντρό πορτοφόλι να ικανοποιήσει το κόμπλεξ του προσφέροντας  «χαρτούρα» στα όργανα για να  παίζουν επί ώρα για πάρτη του.

Μου δόθηκε η αφορμή να μιλήσω για την κοινωνικότητα των πανηγυριών της Σαντορίνης , όταν πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι στη γιορτή της κεντρικής εκκλησίας του Καμαριού, της Μυρτιδιώτισσας , στις 24 Σεπτεμβρίου ,που  έγινε στην αυλή του δημοτικού σχολείου , η κοινωνικότητα ήταν αυτή που αναδείχτηκε και πάλι ως παράδοση και ένδειξη πολιτισμού. Η έλλειψη επιχορήγησης από το Δήμο δεν στάθηκε εμπόδιο στο να γίνει το πανηγύρι ανήμερα  της Μυρτιδιώτισσας. Με προτροπή της Προέδρου του Τοπικού διαμερίσματος, η κάθε παρέα πήρε την «πετσέτα» με το φαγητό από το σπίτι της και όλοι μαζί βρέθηκαν στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου όπου είχαν στηθεί τα τραπέζια και η ορχήστρα των τοπικών παραδοσιακών οργάνων. Δωρεάν το κρασί και φιλόξενη προσφορά φαγητού στους ξένους και  σε όσους δεν είχαν φέρει φαγητό μαζί τους. Το γλέντι κράτησε μέχρι πρωίας. Η αμοιβή που πήρε το παραδοσιακό συγκρότημα δεν ξέρω αν καλύφτηκε από προσφορές συγχωριανών μου που έχουν χρήματα περισσευούμενα, πάντως δεν επιβαρύνθηκε ούτε ο Δήμος, ούτε οι πανηγυριστές.

Η κοινωνικότητα και η εθελοντική προσφορά στα Σαντορινιά πανηγύρια, είναι τοπική παράδοση που πρέπει να τονιστεί ως σπάνια και αξιέπαινη ! Τα τοπικά πανηγύρια είναι στοιχείο της πολιτιστικής μας παράδοσης και ως πολιτιστικές εκδηλώσεις θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από την πλευρά του Δήμου, όταν ο εθελοντισμός και η κοινωνικότητα  δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει τα έξοδα!


φωτο: αρμενιστής